Ngoại giao nguồn nước do phụ nữ lãnh đạo, vì tương lai hòa bình và an toàn

Phụ nữ cần tham gia nhiều hơn vào việc ra quyết định ở các cấp độ liên quan đến nước và khí hậu. (Ảnh: Radhika Gupta)

Trong tháng kỷ niệm Ngày quốc tế Phụ nữ 2025, từ khóa “sự kiên cường” thường xuyên được nhắc đến trong Mạng lưới Phụ nữ trong ngoại giao nguồn nước (Women in Water Diplomacy Network). “Không có thử thách nào là đầu tiên hay cuối cùng”, “chúng ta hãy cùng nhau trở nên mạnh mẽ hơn”, đó là điều mà các thành viên trong mạng lưới luôn nhắc nhở và động viên nhau. Với họ, sự kiên cường là giá trị cốt lõi để huy động mọi nhân tài trong xã hội ứng phó với những thách thức về nguồn nước toàn cầu.

Khủng hoảng, rào cản và sự trì trệ

Biến đổi khí hậu đã gây ra nhiều cuộc khủng hoảng về nước nghiêm trọng như lũ lụt và hạn hán, kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực đối với nền kinh tế, an ninh lương thực, gắn kết xã hội, phòng ngừa xung đột, di cư… Do đó, các quy trình và thể chế ra quyết định liên quan đến nước và khí hậu, ở cấp địa phương, quốc gia, khu vực và toàn cầu, ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc ứng phó với các thách thức ảnh hưởng đến toàn xã hội và tới nhiều thế hệ tương lai. Việc ra quyết định liên quan đến nước và khí hậu tạo “vốn liếng” cho một tương lai hòa bình và an toàn.

Tuy nhiên, sự bất bình đẳng giới đối với phụ nữ và trẻ em gái vẫn luôn tồn tại như một rào cản khiến họ chưa được trao cơ hội để đóng góp vào các quyết định quan trọng này. Phụ nữ không phát huy hết tiềm năng và thế giới không thể tận dụng được trí tuệ sáng tạo cũng như kinh nghiệm từ “phái đẹp”. Chỉ số giới của Mục tiêu phát triển bền vững (SDG) trong năm 2024 cho thấy, gần 40% quốc gia có dấu hiệu đình trệ hoặc thụt lùi về bình đẳng giới, ảnh hưởng đến hơn 1 tỷ phụ nữ và trẻ em gái. Báo cáo Khoảng cách giới toàn cầu năm 2024 cảnh báo, với tốc độ này, thế giới sẽ mất 134 năm nữa để đạt được bình đẳng giới.

Nước là yếu tố thiết yếu đối với mọi cộng đồng, song việc quản lý và phân phối nước lại được định hình bởi các cấu trúc quản trị, chính sách và quy trình ra quyết định.

Hàng tỷ phụ nữ và trẻ em gái, đặc biệt là ở các cộng đồng thiểu số, không được tiếp cận an toàn với các nguồn tài nguyên cơ bản, trong đó có nước. Điều này trực tiếp hạn chế khả năng đóng góp của phụ nữ và trẻ em gái cho cộng đồng của mình và kéo dài chu kỳ bất bình đẳng. Trong khi các chuyên gia và nhà lãnh đạo là phụ nữ tham gia sâu hơn vào việc thúc đẩy hành động ở cấp địa phương, khu vực và toàn cầu để hỗ trợ và duy trì nguồn tài nguyên nước, phụ nữ không có nhiều đại diện ở vị trí ra quyết định chính thức liên quan đến nước.

Dự án Theo dõi giới và khí hậu do Tổ chức Phát triển môi trường phụ nữ khởi xướng cho biết, năm 2024, phụ nữ chỉ chiếm 34% trong các đoàn đại biểu tham gia vào quá trình Công ước khung của Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu, phản ánh sự trì trệ trong tiến trình bình đẳng giới.

Kể từ khi thành lập, Mạng lưới Phụ nữ trong ngoại giao nguồn nước lấy cảm hứng từ các sáng kiến ​​bắt nguồn từ chính sách đối ngoại vì quyền của phụ nữ. (Nguồn: SIWI) Thành lập vào năm 2017 tại lưu vực sông Nile, Mạng lưới Phụ nữ trong ngoại giao nguồn nước giờ đã mở rộng thành cộng đồng toàn cầu nhằm thúc đẩy sự tham gia của phụ nữ trong việc quản trị nguồn nước xuyên biên giới. Họ đang hoạt động tích cực tại các khu vực như Trung Á-Afghanistan, Nam Phi, Bắc Mỹ và Nam Caucasus, với mục tiêu tăng cường vai trò lãnh đạo của phụ nữ trong các quyết định về tài nguyên nước.

Những nguyên tắc nền tảng

Bằng cách áp dụng các nguyên tắc bình đẳng giới vào ngoại giao nguồn nước, Mạng lưới Phụ nữ trong ngoại giao nguồn nước nỗ lực nâng cao sự tham gia của phụ nữ vào các cuộc đàm phán và quá trình ra quyết định liên quan đến nước, xây dựng khả năng phục hồi ở các khu vực không an toàn về nước và thúc đẩy quản trị hợp tác và bao trùm. Từ đó, việc quản lý tài nguyên nước được thực hiện công bằng và bền vững ở mọi cấp độ.

Điều này không chỉ góp phần tăng cường hợp tác trong lĩnh vực nước mà còn thúc đẩy hòa bình, an ninh và phát triển bền vững trên phạm vi toàn cầu. Cách tiếp cận này mở đường cho một nền ngoại giao nguồn nước mang tính chuyển đổi từ các hoạt động do phụ nữ lãnh đạo, đồng thời định hình lại những nguyên tắc cốt lõi về hiệu quả của ngoại giao nguồn nước.

Thứ nhất, sự tham gia toàn diện và bình đẳng là nền tảng để giải quyết những thách thức về nước và khí hậu hiện nay. Tài năng ở bất kỳ giới tính nào cũng được chào đón và các quyết định liên quan đến cộng đồng không nên được đưa ra nếu thiếu sự tham gia của chính cộng đồng đó.

Thứ hai, hiện trạng không trung lập. Sự chênh lệch quyền lực vốn có thường khiến chuyên môn và kinh nghiệm của phụ nữ bị hạ thấp trong các diễn đàn ra quyết định về nguồn nước và khí hậu. Do đó, cần đẩy nhanh các nỗ lực xóa bỏ bất bình đẳng giới và tăng cường hỗ trợ trực tiếp cho các chuyên gia và lãnh đạo nữ trong lĩnh vực nước.

Thứ ba, lắng nghe để hợp tác. Thông qua việc lắng nghe, sự ngờ vực được xóa bỏ và niềm tin giữa các bên được củng cố.

Đại biểu tham dự Diễn đàn Mạng lưới toàn cầu lần thứ 2 dành cho phụ nữ trong ngoại giao nguồn nước tại Vienna, Áo ngày 7/3/2024. (Nguồn: OSCE)

Thứ tư, cần giải pháp bền vững và kiên cường. Nghiên cứu trong lĩnh vực phụ nữ, hòa bình và an ninh chỉ ra rằng sự tham gia của phụ nữ vào các tiến trình hòa bình giúp nâng cao khả năng đạt được thỏa thuận, tăng xác suất duy trì thỏa thuận và giảm nguy cơ tái diễn xung đột.

Thứ năm, sự minh bạch và trách nhiệm giải trình. Để đảm bảo sự tham gia thực chất của phụ nữ và các nhóm yếu thế trong các quyết định liên quan đến nguồn nước và khí hậu, cần thúc đẩy tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong các quy trình ra quyết định ở mọi cấp độ. Dữ liệu phân tách theo giới cần được thu thập để đánh giá tác động và thiết kế chính sách phù hợp.

Thứ sáu, quan tâm đến phúc lợi và sức khỏe. Góc nhìn bình đẳng giới nhấn mạnh rằng cần giảm gánh nặng về thời gian và lao động mà tình trạng mất an ninh nguồn nước gây ra cho phụ nữ và tạo ra các hệ thống giúp giảm bớt những áp lực này. Điều này không chỉ trao quyền cho phụ nữ mà còn tăng cường khả năng phục hồi của các cộng đồng đang phải đối mặt với tình trạng mất an ninh nguồn nước.

Thứ bảy, đầu tư vào phụ nữ để đẩy nhanh các giải pháp. Các mạng lưới liên kết xuyên quốc gia như Mạng lưới Phụ nữ trong ngoại giao nguồn nước cung cấp cơ hội được cố vấn, nâng cao kiến thức, kỹ năng và sự kết nối để phụ nữ có thể tham gia lãnh đạo trong lĩnh vực nước. Các nền tảng này cũng tạo điều kiện cho các thành viên cùng nhau chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi lẫn nhau, nuôi dưỡng lòng tin và xây dựng chiến lược chung, cũng như thúc đẩy hợp tác xuyên biên giới để giải quyết các thách thức chung liên quan đến nước và khí hậu.

***

Kể từ khi thành lập, Mạng lưới Phụ nữ trong ngoại giao nguồn nước đã lấy cảm hứng từ các sáng kiến đối ngoại nữ quyền đổi mới, định hình là một mô hình ngoại giao nguồn nước mang tính chuyển đổi, dựa trên sự tham gia và lãnh đạo của phụ nữ. Dù còn nhiều thách thức phía trước, những nguyên tắc mới nổi của ngoại giao nguồn nước do phụ nữ lãnh đạo vẫn đang là một nền tảng vững chắc cho một tương lai hòa bình, an toàn và bền vững.