Khai thác di sản văn hóa để phát triển du lịch

Sức hút từ du lịch di sản

Những danh thắng như Vịnh Hạ Long (Quảng Ninh), Tràng An (Ninh Bình), cố đô Huế (Thừa Thiên Huế); Phố cổ Hội An (Quảng Nam)… không chỉ hấp dẫn du khách bởi cảnh quan và lịch sử mà còn mang đậm giá trị văn hóa. Các chương trình thực cảnh như “Ký ức Hội An”, “Tinh hoa Bắc Bộ” hay nghệ thuật múa rối nước ngày càng tạo dấu ấn. Tour du lịch làng nghề cũng trở thành lựa chọn hàng đầu của khách quốc tế.

Năm 2024 Việt Nam tiếp tục được vinh danh với danh hiệu “Điểm đến Di sản hàng đầu thế giới”, còn làng rau Trà Quế trở thành “Làng Du lịch tốt nhất 2024”. Những danh hiệu này khẳng định sức hút của du lịch Việt Nam. Cùng với các danh thắng, du lịch di sản trở thành một trong những thế mạnh nổi trội.

Nhiều địa phương và doanh nghiệp du lịch đã khéo léo khai thác bản sắc văn hóa, phong tục truyền thống cùng cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ để tạo nên những sản phẩm du lịch độc đáo. Tiêu biểu có làng du lịch Nghĩa Đô (Lào Cai), bản Lác, bản Văn (Hòa Bình), bản Sin Suối Hồ (Lai Châu), bản Lướt (Sơn La), làng văn hóa – du lịch Xuân Sơn (Phú Thọ), làng Lô Lô Chải (Hà Giang)… Những điểm đến này không chỉ thu hút du khách trong nước và quốc tế mà còn góp phần lan tỏa giá trị văn hóa cộng đồng.

Năm 2025, Huế được chọn là địa phương đăng cai Năm Du lịch quốc gia 2025 với chủ đề “Huế – Kinh đô xưa, vận hội mới”. Theo ông Nguyễn Thanh Bình – Phó chủ tịch UBND TP Huế, đây là cơ hội để ngành du lịch cố đô kết nối và tạo được dấu ấn, khai thác hết tiềm năng, góp phần thúc đẩy du lịch phát triển và trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của địa phương. Theo đó, TP Huế đã xây dựng thêm nhiều sản phẩm tour, tuyến dịch vụ trải nghiệm mới, có tính sáng tạo cao gắn với tiềm năng và lợi thế của địa phương xoay quanh các thương hiệu đặc trưng như “Huế – Kinh đô ẩm thực”, “Huế – Kinh đô áo dài Việt Nam”, “Huế – TP lễ hội”…

TS Hoàng Thị Điệp – nguyên Phó Cục trưởng Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam cho rằng, hoạt động du lịch dựa vào văn hóa, di sản ở nhiều nơi đã và đang trở thành động lực sinh kế, ngành kinh tế chủ lực của địa phương. Du lịch văn hóa, di sản vừa tạo ra thu nhập, việc làm vừa tạo nguồn lực để bảo tồn và phát huy giá trị di sản; đồng thời hỗ trợ tích cực nâng cao chất lượng cuộc sống, làm cơ sở hình thành quy tắc ứng xử phù hợp giữa người dân với khách du lịch và với di sản.

Một phần doanh thu từ du lịch di sản được quay trở lại tái đầu tư vào việc bảo tồn, tôn tạo, tôn vinh, phục dựng và quản lý di sản. Đó chính là lợi ích kép.

Tuy nhiên, dù sở hữu cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp và di sản văn hóa phong phú, Việt Nam vẫn chưa khai thác hết tiềm năng du lịch. Bên cạnh đó, nhiều địa phương phát triển quá nhanh, làm suy giảm giá trị cảnh quan, môi trường và bản sắc văn hóa. Tình trạng bê tông hóa, mật độ xây dựng dày đặc, kiến trúc thiếu đồng nhất cùng sự xuất hiện của các loại hình giải trí không phù hợp đã ảnh hưởng đến nét văn hóa đặc trưng địa phương.

Phải tận dụng được lợi thế

Vì vậy, để thu hút du khách, các điểm du lịch cần nghiên cứu, quảng bá những nét văn hóa đặc trưng của địa phương, như các lễ hội, Tết truyền thống hay sinh hoạt cộng đồng. Quan trọng nhất là phải giữ gìn tính nguyên bản, không biến tấu hay dàn dựng những hoạt động văn hóa chỉ để thu hút khách. Mỗi dân tộc có bản sắc riêng và điều thu hút khách du lịch đến tìm hiểu, khám phá bản sắc văn hóa truyền thống là khi chúng ta bảo tồn sự chân thực được những giá trị đó.

Theo những người làm văn hóa và du lịch, giữa di sản và du lịch cần gắn kết với nhau hơn, bởi di sản là tài nguyên quan trọng để phát triển du lịch, ngược lại du lịch là con đường hiệu quả nhất trong quảng bá, giới thiệu giá trị di sản đến rộng rãi du khách trong và ngoài nước.

GS.TS Từ Thị Loan – Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam cho rằng, việc phát huy giá trị các di sản văn hóa phục vụ phát triển kinh tế – xã hội, nhất là gắn với du lịch là một chủ trương đúng. Tuy nhiên, cần rất cẩn trọng trong quá trình khai thác, tránh tình trạng thương mại hóa, sân khấu hóa, “hoành tráng hóa di sản” không đúng với bản chất, chức năng và vai trò vốn có.

Đồng quan điểm, TS Hoàng Thị Điệp cho rằng, để phát triển du lịch văn hóa, di sản đúng hướng và bền vững, cần định hướng hoạt động du lịch và các hoạt động dân sinh khác trong lòng di sản một cách bền vững; quy định chi tiết về quy tắc ứng xử với di sản; khuyến khích cộng đồng địa phương chủ động cùng tham gia quản lý di sản, gắn lợi ích của cộng đồng địa phương với việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Một số chuyên gia cũng cho rằng muốn phát triển du lịch văn hóa thì phải làm rõ được sản phẩm du lịch văn hóa là gì để từ đó có chiến lược xúc tiến. Việc xúc tiến du lịch văn hóa chắc chắn phải khác xúc tiến các sản phẩm du lịch khác. Người làm du lịch văn hóa cần phải có những kiến thức, kinh nghiệm về lĩnh vực này. Tuy nhiên, hiện nay nguồn nhân lực du lịch vẫn còn rất nhiều hạn chế. Lý do xuất phát từ việc nguồn nhân lực do các cơ sở đào tạo cung cấp chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu thực tế của doanh nghiệp. Chương trình giảng dạy giữa các trường thiếu sự đồng bộ, dẫn đến tình trạng “mỗi nơi mỗi kiểu”.

Để giải quyết vấn đề này, PGS.TS Phạm Trung Lương – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu du lịch cho rằng cần đổi mới tư duy trong đào tạo. Hoạt động đào tạo nhân lực phải được vận hành dựa trên nhu cầu xã hội theo nguyên tắc “cung – cầu”, kết hợp có hiệu quả nguồn lực nhà nước và xã hội. Chú trọng kết hợp chặt giữa lý thuyết và thực hành, đặc biệt là thực hành về kỹ năng nghề. Chương trình đào tạo phải được thiết kế phù hợp với các tiêu chuẩn khu vực và quốc tế và mang tính liên thông giữa các bậc đào tạo cũng như liên thông giữa các cơ sở đào tạo trong nước với khu vực và quốc tế.