Giảm lượng lúa giống bằng máy sạ cụm, nông dân giảm bón phân, giảm xịt thuốc, lúa chất đầy xe ai cũng mê

Vì sao phải giảm lượng giống gieo sạ?

Điểm nhấn trước hết và quan trọng nhất của gói kỹ thuật đồng bộ trong thực trạng sản xuất lúa hiện nay là giảm giống. Bởi lẽ, giảm giống, chỉ sử dụng lượng hạt giống tối thiểu giúp người sản xuất có cơ hội sử dụng hạt giống tốt, chất lượng cao. Điều quan trọng hơn là, từ chỗ giảm lượng hạt giống sử dụng sẽ kéo theo giảm lượng phân bón và thuốc BVTV, giảm ô nhiểm môi trường, nâng cao năng suất và chất lượng lúa gạo, giảm phát thải ra môi trường… 

Cùng với việc giảm giống, khi kết hợp đồng bộ với các giải pháp về dinh dưỡng khoáng, bảo vệ thực vật, biện pháp canh tác… thì hiệu quả  kinh tế của sản xuất lúa nói riêng, canh tác lúa bền vững nói chung sẽ đạt được kết quả cao.

Thực tế, chủ trương giảm lượng giống gieo sạ đã có từ lâu. Đồng hành với chủ trương giảm lượng giống gieo sạ là đẩy mạnh cơ giới hóa sản xuất lúa, trong đó đặc biệt quan tâm là cơ giới hóa khâu xuống giống, vì đây là khâu hiện còn yếu nhất theo mục tiêu cơ giới hóa đồng bộ sản xuất lúa. Hơn nữa, việc cơ giới hóa khâu xuống giống có thể góp phần giảm lượng hạt giống gieo sạ.

Hiện nay, một trong những công cụ đắc lực hỗ trợ cho khâu giảm giống là áp dụng máy sạ cụm Sài Gòn Kim Hồng. Thực tế trên nhiều cánh đồng ở ĐBSCL, Miền Trung – Tây Nguyên, máy sạ cụm Sài Gòn Kim Hồng đã được bà con nông dân công nhận là một giải pháp hiệu quả cho việc giảm giống. Với ý nghĩa này, có thể nói máy sạ cụm Sài Gòn Kim Hồng đã làm được cuộc “cách mạng” trong giảm lượng hạt giống lúa gieo sạ.

Kết quả trên bắt nguồn từ việc máy sạ cụm chỉ sử dụng lượng hạt giống tối thiểu trong gieo sạ (50 – 60 kg/ha). Quan trọng hơn, không chỉ giảm lượng hạt giống lúa gieo sạ mà thông qua cấu trúc “hộp đen gieo giống” của thiết bị sạ cụm Sài Gòn Kim Hồng (SGKH), hạt giống được phân bố đều trên mặt ruộng theo hàng, theo cụm như ruộng cấy. 

Điều này khác hẳn với máy sạ hàng chỉ có thể phân bố hạt giống theo hàng, không thể phân bố hạt giống theo cụm. Bên cạnh đó, thiết bị sạ cụm SGKH còn thực hiện mật độ gieo sạ theo yêu cầu, qua đó giúp ruộng lúa sạ cụm tiếp cận và phát huy được lợi thế của hiệu ứng hàng biên/hàng bờ (cả chiều ngang và chiều dọc) cho sinh trưởng, phát triển của ruộng lúa mà các hình thức gieo sạ khác không đáp ứng được. 

Có thể nói, giải pháp sạ cụm Sài Gòn Kim Hồng đã hội tụ đủ các lợi thế về mặt kỹ thuật của giải pháp cấy, đồng thời còn khắc phục được mặt hạn chế về chi phí khâu cấy quá cao cũng như khả năng vượt lầy trên nền đất yếu mà máy cấy không khắc phục được.

Mặt khác, nếu giải pháp sạ cụm kết hợp được với giải pháp bón vùi phân cùng lúc với gieo sạ thì sẽ khai thác triệt để hơn các lợi thế của sạ cụm, đồng thời cộng hưởng thêm các lợi thế sau:

Phân được bón vùi sâu nên giảm được thất thoát, đặc biệt là phân đạm do bốc hơi hoặc trôi theo dòng nước nếu nước tràn mặt ruộng khi vừa mới bón phân; Phân được bón vùi sâu nên kích thích rễ lúa ăn sâu, giúp hạn chế lúa đổ, ngã, nhất là ở vụ Hè Thu và Thu Đông, đồng thời tăng khả năng chịu hạn cho ruộng lúa nếu gặp hạn, mặn, thiếu nước tưới cuối vụ (đông xuân);

Phân được bón vùi liền kề với cụm lúa sạ, giúp cụm lúa tiếp cận với phân và lấy phân dễ dàng, hạn chế việc mất phân cho cỏ dại xung quanh (như giải pháp bón vãi), từ đó giúp nâng cao được hiệu suất sử dụng phân bón; Phân được thiết bị sạ cụm kết hợp bón vùi trong khi gieo sạ nên tiết kiệm được chi phí công lao động so với bón vãi nhiều lần sau này.

Đặc biệt, bón vùi phân đồng thời cùng lúc với gieo sạ sẽ cung cấp khoáng chất dinh dưỡng cho cây lúa kịp thời ngay từ những ngày đầu sau sạ, đảm bảo nhu cầu khoáng của cây lúa, giúp cây lúa sung sức, đẻ chồi sớm, đẻ chồi tập trung, là yêu cầu cấp thiết cho ruộng lúa sạ cụm, sạ thưa, nhằm đảm bảo số chồi, số bông/m2 cho năng suất lúa tối đa.

Bằng giải pháp sạ cụm kết hợp bón vùi phân có thể giúp giảm 20 – 30%, thậm chí 40% lượng phân bón so với quy trình bón phân vãi trên mặt ruộng nhiều lần như cách làm lâu nay.

Với những lợi thế trên, giải pháp sạ cụm, sạ cụm kết hợp bón vùi phân đã được Cục Trồng trọt (nay là Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật) đưa vào quy trình canh tác lúa giảm chi phí và nâng cao hiệu quả (theo Quyết định 73/QĐ-TT-VPPN ngày 23/4/2022) và Quy trình canh tác lúa tổng hợp thích ứng với biến đổi khí hậu (theo Quyết định 102/QĐ-TT-VPPN ngày 14/3/2023).

Đặc biệt, giải pháp sạ cụm, sạ cụm kết hợp bón vùi phân đã được đưa vào thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa (theo Quyết định 1490/QĐ-TTg ngày 27/11/2023 của Thủ tướng Chính phủ).

Có được các kết quả trên là cả một chuỗi thời gian dài từ năm 2019 đến nay, Sài Gòn Kim Hồng liên tục thực hiện cải tiến máy móc để thích ứng với từng điều kiện cơ lý đồng ruộng Việt Nam cũng như không ngừng thử nghiệm, xác định các yếu tố trong gói kỹ thuật canh tác kèm theo để có được các mô hình thích ứng trong từng điều kiện sinh thái khác nhau.

Đơn cử, trong vụ hè thu 2023, Công ty TNHH TMDV Sài Gòn Kim Hồng phối hợp với Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền thực hiện mô hình canh tác lúa thông minh tại xã Lương An Trà – Tri Tôn, An Giang:. Tiếp đó, vụ hè thu 2024, giải pháp sạ cụm vùi phân của SGKH đã được sử dụng để thực hiện mô hình thí điểm Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao trên địa bàn tỉnh Trà Vinh (HTX Phước Hảo, xã Phước Hảo, huyện Châu Thành). 

Sang vụ thu đông 2024, mô hình tiếp tục thực hiện tại HTX Thắng Lợi, xã Láng Biển (huyện Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp) và HTX DVNN Thanh Niên Phú Hòa, xã Tân Hội (huyện Tân Hiệp, tỉnh Kiên Giang). Cũng tại Kiên Giang, giải pháp này được thực hiện trong khuôn khổ Dự án khuyến nông Trung ương “Xây dựng mô hình canh tác lúa giảm phát thải phục vụ phát triển bền vững vùng nguyên liệu lúa gạo xuất khẩu của Đồng bằng Sông Cửu Long”, quy mô diện tích 3ha, giống lúa OM18, sử dụng phân bón Đầu Trâu tăng trưởng và Đầu Trâu chắc hạt theo 3 công thức: Sạ lan, bón vãi; sạ cụm, bón vãi; sạ cụm, bón vùi. 

Kết quả thu được từ mô hình cho thấy, công thức 1 (sạ lan, bón vãi): Năng suất lúa 5,40 tấn/ha; lợi nhuận 21,8 triệu đồng/ha. Công thức 2 (sạ cụm, bón vãi): Năng suất lúa 5,67 tấn/ha; lợi nhuận 23,4 triệu đồng/ha. Công thức 3 (sạ cụm, bón vùi): Năng suất lúa 5,92 tấn/ha; lợi nhuận 26,8 triệu đồng/ha.

So sánh yếu tố sạ cụm, bón vùi phân của công thức 3 với yếu tố sạ lan, bón vải phân của công thức 1 thì năng suất lúa đạt 5,92 tấn/ha, vượt xa năng suất công thức 1; lợi nhuận tăng 5 triệu đồng/ha (22,9%).

Xuất khẩu máy sạ cụm sang Campuchia, Ấn Độ

Các điểm mô hình thực hiện tại Trà Vinh, Đồng Tháp và Kiên Giang đã được Cục Trồng Trọt và BVTV cùng với các đơn vị thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp các địa phương kiểm tra, tổng kết, đánh giá. 

Cụ thể, lượng giống lúa gieo sạ trong các mô hình chỉ từ 60 kg/ha (Trà Vinh) – 70 kg/ha (Đồng Tháp, Kiên Giang), bình quân 64,6 kg/ha, thấp hơn lượng giống sạ lan trong sản xuất bình quân 81 kg/ha (tức giảm 55,7% lượng giống sử dụng), từ đó đáp ứng chỉ tiêu lượng giống gieo sạ theo Đề án 1 triệu ha lúa đến năm 2030 là dưới 70 kg/ha.

Lượng phân đa lượng nguyên chất (N, P₂O₅, K₂O) giảm, do ruộng sạ thưa, nhu cầu dinh dưỡng khoáng giảm bớt nên mô hình chỉ sử dụng bình quân 153 kg/ha, thấp hơn tổng lượng phân bón sử dụng trong sản xuất bình quân 97,4 kg/ha (giảm 38,9% tổng lượng phân sử dụng). Riêng phân đạm, các điểm mô hình chỉ sử dụng 66 – 67 kg/ha (Kiên Giang, Trà Vinh) đến 80 kg/ha (Đồng Tháp), bình quân 70,2 kg/ha, thấp hơn so với sản xuất đại trà 57,6 kg/ha (giảm 45,1% lượng đạm sử dụng).

Số lần phun thuốc BVTV: Do sạ thưa, ruộng lúa đầy đủ ánh sánh và sử dụng ít phân bón, đặc biệt là phân đạm nên mô hình giảm áp lực sâu bệnh khá rõ, chỉ phun thuốc BVTV 5 lần (Trà Vinh), 6 lần (Kiên Giang) đến 7 lần (Đồng Tháp). Bình quân phun thuốc 5,7 lần/vụ, thấp hơn số lần phun trong sản xuất bình quân 2,6 lần/vụ (giảm 31,2% số lần phun). 

Đặc biệt, điểm mô hình lúa tại Trà Vinh đã được cấp giấy chứng nhận sản phẩm phù hợp tiêu chuẩn VietGAP và có giá bán cao hơn lúa trong vùng 350 đồng/kg. 

Nhờ các yếu tố trên, chi phí sản xuất trong mô hình bình quân 20.521.746 đồng/ha, thấp hơn chi phí trong sản xuất bình quân 3.097.486 đồng/ha (giảm 13,1% chi phí sản suất). Điều này thật sự có ý nghĩa trong bối cảnh vật tư nông nghiệp tăng giá, và kết quả quan trọng nhất chính là lợi nhuận của người trồng lúa tăng lên thấy rõ. 

Tính toán từ các mô hình thí điểm cho thấy, với năng suất lúa tăng bình quân 5,3%, chi phí sản xuất giảm bình quân 13,1% so với ngoài sản xuất nên lợi nhuận đạt từ 20.732.000 đồng/ha (Kiên Giang), 32.852.554 đồng/ha (Đồng Tháp) đến 45.570.000 đồng/ha (Trà Vinh), bình quân 37.368.255 đồng/ha, cao hơn so với ngoài sản xuất bình quân 6.455.920 đồng/ha (tăng 20,9% lợi nhuận). Qua đây, cũng tính được tỉ suất lợi nhuận đã đạt được 64,6%, vượt chỉ tiêu 50% của Đề án 1 triệu ha lúa đề ra. 

Với lợi thế vượt trội của giải pháp sạ cụm SGKH trong sản xuất lúa, hiện nay thiết bị sạ cụm SGKH đã được người sản xuất trong cả nước, từ Đồng bằng sông Cửu Long đến Đồng bằng sông Hồng tiếp nhận. Đơn vị cũng đã xuất khẩu máy sạ cụm qua Campuchia, Ấn Độ, và sắp tới máy sạ cụm cũng được đưa sang Philippines để giới thiệu với bà con nông dân nước này.