Xuất khẩu thủy sản vào Mỹ thời Trump 2.0, khuyến cáo của chuyên gia cho doanh nghiệp Việt Nam

Ngành cá tra sẽ được hưởng lợi?

Trong báo cáo ngành thủy sản phát hành ngày 14/1, Công ty CP Chứng khoán Vietcap cho biết, các thị trường xuất khẩu thủy sản trọng điểm của Việt Nam trong thời điểm cuối năm 2024 đều phục hồi. 

Trong đó, 3 tháng cuối năm, xuất khẩu cá tra sang Mỹ tăng mạnh ở mức 35% so với cùng kỳ, trong khi xuất khẩu sang Trung Quốc tăng 16%; và tăng nhẹ 2% tại thị trường châu Âu.

Giá trị xuất khẩu tôm của Việt Nam sang Mỹ, EU, Trung Quốc, Nhật Bản trong 9 tháng đầu năm 2024 cũng tăng trưởng mạnh, lần lượt ở mức 22%/19%/14%/12%. 

Với nhu cầu phục hồi ngày càng mạnh và những lo ngại về nguồn cung của ngư dân và các đơn vị sản xuất nhỏ trong ngành tôm và cá tra, đơn vị phân tích kỳ vọng xuất khẩu thủy sản sẽ duy trì đà tăng trưởng mạnh trong năm 2025.

Dự báo ngành cá tra Việt Nam có thể được hưởng lợi từ các chính sách thuế của ông Donald Trump trong nhiệm kỳ tổng thống Mỹ thứ 2. 

Thực tế, trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của ông Trump (2017 – 2021), xuất khẩu cá tra Việt Nam được hưởng lợi từ cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung và sự phát triển khuôn khổ pháp lý.

Theo đó, cuộc chiến thương mại đã chuyển hướng nhu cầu của Mỹ về hải sản Trung Quốc sang các sản phẩm thay thế của Việt Nam, đặc biệt là cá tra. Vào năm 2018, Việt Nam đã đáp ứng thành công các tiêu chuẩn tương đương nghiêm ngặt hơn của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) đối với xuất khẩu cá tra, đảm bảo tiếp cận thị trường này.

Ngoài ra, trong cùng năm đó, Mỹ đã áp dụng thuế quan đối với một loạt hàng hóa từ Trung Quốc, bao gồm một số sản phẩm hải sản như cá rô phi. 

Những chính sách này đã dẫn đến giá bán trung bình (ASP) cao kỷ lục đối với cá tra vào năm 2018, mức cao nhất kể từ năm 2012. Trong khi đó, con tôm nước ta trong giai đoạn này lại chứng kiến sự cạnh tranh từ Ấn Độ và Ecuador khi các quốc gia này tận dụng chi phí nuôi trồng thấp hơn.

Vietcap cho rằng, cá tra Việt Nam có khả năng tiếp tục được hưởng lợi từ các chính sách thuế quan thuận lợi, đặc biệt nếu nhiệm kỳ tổng thống thứ 2 của ông Trump thực hiện tăng thuế đối với cá rô phi Trung Quốc. 

Ngay cả khi có khả năng áp dụng mức thuế 10-20% đối với cá tra, giá bán trung bình của cá tra Việt Nam khả năng vẫn thấp hơn cá rô phi Trung Quốc (trong 10 tháng đầu năm 2024, giá bán trung bình trước thuế của cá tra Việt Nam là 3 USD/kg so với 3,2 USD/kg của cá rô phi Trung Quốc).

“Cá tra Việt Nam có thể duy trì giá cả cạnh tranh, được hưởng lợi từ lợi thế về thuế quan và sự thay đổi cơ cấu nhu cầu nếu Mỹ duy trì mức thuế cao đối với cá rô phi Trung Quốc và nếu các nhà sản xuất cá tra Việt Nam tiếp tục thích ứng tốt với các điều kiện thị trường. Vì vậy, Vĩnh Hoàn (VHC) là bên hưởng lợi chính từ sự thay đổi này”- đơn vị phân tích nêu nhận định.

Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump sẽ có kế hoạch áp thuế từ 10- 20% với tất cả các mặt hàng nhập khẩu và 60% lên mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Trong đó, cá da trơn (bao gồm cá tra) là loại cá phổ biến thứ 3 được nhập khẩu vào Mỹ và Việt Nam là đối tác xuất khẩu cá tra lớn nhất của Mỹ (đã xuất khẩu 85.552 tấn trong năm 2023), vì vậy sẽ là đối tượng có thể chịu thuế.

Hiện Công ty CP Vĩnh Hoàn là doanh nghiệp xuất khẩu cá tra lớn nhất vào thị trường Mỹ và đang “độc chiếm” mảng cá tra fillet (thị trường Mỹ hiện chiếm đến 57% tổng doanh thu của Thủy sản Vĩnh Hoàn). Theo các nhà phân tích, trong ngắn hạn, các doanh nghiệp lớn xuất khẩu cá tra vào Mỹ như Vĩnh Hoàn sẽ được hưởng lợi khi các nhà nhập khẩu đẩy mạnh tích trữ hàng hóa trước lo ngại thuế quan mới sẽ làm tăng giá.

Chủ động, linh hoạt ứng phó

Theo bà Lê Hằng – Giám đốc Truyền thông Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), nhu cầu tiêu dùng thủy sản của thị trường Mỹ rất lớn. 

Lợi thế là những năm qua, tôm và cá tra Việt Nam đã tạo được vị thế nhất định trên thị trường thế giới chung và Mỹ nói riêng, cộng với việc chất lượng sản phẩm xuất khẩu ngày càng được nâng cao, đa dạng nên Việt Nam sẽ là một trong những nguồn cung thủy sản thay thế được các nhà nhập khẩu Mỹ ưu tiên nhắm đến.

Tuy nhiên, đại diện VASEP cũng lưu ý, các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản sẽ phải đối mặt với các biện pháp phòng vệ thương mại, như thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp, các yêu cầu nghiêm ngặt về chất lượng sản phẩm… 

Bên cạnh đó là sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt với các quốc gia xuất khẩu thủy sản khác như Ấn Độ, Ecuador, hay Indonesia…

Cũng theo VASEP, mặt hàng cá tra đã bị Mỹ áp thuế chống bán phá giá từ năm 2003, còn tôm chịu chung số phận từ năm 2004. Trải qua 21 kỳ xem xét hành chính hàng năm, kết quả luôn biến động, phụ thuộc vào cách tính toán, việc lựa chọn bị đơn bắt buộc và quốc gia thay thế của Bộ Thương mại Mỹ (DOC). 

Ngoài ra, các doanh nghiệp còn đối mặt với những rào cản kỹ thuật và quy định khắt khe từ Chương trình Giám sát Thủy sản Nhập khẩu (SIMP) của Mỹ. Điều này không chỉ tạo thêm áp lực mà còn làm giảm khả năng cạnh tranh của thủy sản Việt Nam so với các quốc gia khác.

Trong đó, bất lợi lớn nhất của tôm Việt Nam là giá thành cao, hầu như không thể cạnh tranh về giá so với tôm của Ấn Độ, Ecuador. Nếu thời gian tới, tôm Việt Nam tiếp tục không phải chịu thuế nhập khẩu thì thị phần tại Mỹ mới có thể giữ vững.