Xây dựng luật cần tạo không gian cho đổi mới sáng tạo, miễn là không tham nhũng, tiêu cực

Thảo luận tại Tổ 8 (gồm đại biểu Quốc hội các tỉnh Vĩnh Long, Điện Biên, Cần Thơ, Kon Tum), Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh một số nguyên tắc trong sửa đổi, hoàn thiện các luật, một số điểm mới trong các dự thảo luật được trình Quốc hội.

Thủ tướng cho rằng theo quy luật, trong quá trình phát triển luôn sinh ra các mâu thuẫn mới, chúng ta phải giải quyết mâu thuẫn mới thì mới tiếp tục phát triển được. Vì vậy, việc sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các luật là bình thường; yêu cầu đặt ra là làm sao quy định đơn giản, dễ hiểu và giải quyết được những vấn đề mà thực tiễn đặt ra.

Lần này, chúng ta đang tiến hành cuộc cách mạng về tổ chức, bộ máy, để bộ máy tinh gọn mạnh, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, tinh giản biên chế, cơ cấu lại và nâng cao chất lượng cán bộ, công chức, viên chức… Đây là chủ trương lớn của Đảng mà chúng ta làm sắp xong, trong tháng 2 cố gắng hoàn thành các công việc để tháng 3 tổ chức, cơ cấu mới bắt đầu vận hành và chuẩn bị cho đại hội Đảng các cấp. Tất nhiên, khi bộ máy, tổ chức, cơ cấu mới đưa vào vận hành sẽ có sự trơn tru, thuận lợi, nhưng cũng có những vướng mắc, trục trặc, khó khăn thì chúng ta phải giải quyết.

Theo Thủ tướng, việc vận hành bộ máy phải “đúng vai thuộc bài”. Ai làm tốt nhất, sát nhất thì giao cho người đó, phân định rõ chức năng lập pháp, hành pháp, tư pháp; càng rõ thì càng dễ đánh giá, xác định trách nhiệm. Đồng thời đẩy mạnh phân cấp, phân quyền đi đôi với phân bổ nguồn lực, nâng cao năng lực thực thi, tăng cường kiểm tra, giám sát; địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm; giảm thủ tục hành chính, giảm chi phí tuân thủ cho người dân và doanh nghiệp; bám sát thực tiễn, tôn trọng thực tiễn, xuất phát từ thực tiễn, lấy thực tiễn làm thước đo, từ thực tiễn thấy cái gì vướng mắc phải sửa.

Đi vào cụ thể hơn, Thủ tướng khẳng định, hiện quy trình phối hợp giữa các cơ quan đang rất tốt, chặt chẽ, hiệu quả, song khi trình một đề án, dự án luật ra Quốc hội thì phải làm rõ hơn nữa cơ quan trình Quốc hội và cơ quan thẩm tra. Thủ tướng lấy ví dụ, một bộ trưởng thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ thay mặt Chính phủ trình Quốc hội một dự án luật, một ủy ban của Quốc hội là cơ quan chủ trì thẩm tra, Ủy ban Thường vụ Quốc hội là cơ quan thẩm tra.

Khi cơ quan trình và cơ quan thẩm tra có ý kiến khác nhau thì xin ý kiến Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị theo nguyên tắc Đảng lãnh đạo toàn diện, theo quy chế của Đảng. Phải phân định rõ cơ quan xây dựng chính sách và quy trình xây dựng để rõ trách nhiệm và chịu trách nhiệm đến cùng nhưng vẫn phải có sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa các cơ quan dưới sự lãnh đạo của Đảng, thực hiện nghiêm các nguyên tắc lãnh đạo của Đảng.

Vấn đề thứ hai được Thủ tướng đề cập là xây dựng, ban hành chính sách như thế nào để đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong bối cảnh diễn biến cuộc sống rất nhanh, như trong chưa đầy một tháng qua, tình hình thế giới đã có nhiều đảo lộn. Thực tiễn cũng đặt ra nhiều bài học, kinh nghiệm như trong phòng chống dịch COVID-19, cơn bão Yagi (bão số 3 năm 2024) với nhiều quyết sách rất khó khăn, cân não.

Vì vậy, những gì đã rõ, đã chín, được thực tiễn chứng minh là đúng, thực hiện có hiệu quả, đa số ý kiến đồng tình thì chúng ta luật hóa, tiếp tục thực hiện. Còn những gì còn biến động, nhất là những vấn đề kinh tế thì trao quyền cho cơ quan hành pháp, trên cơ sở đó mới xử lý linh hoạt, kịp thời và báo cáo lại Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Trao đổi thêm, Thủ tướng cho biết, trước đây, nghị quyết của Chính phủ có giá trị là văn bản quy phạm pháp luật, nhưng sau đó luật quy định nghị quyết của Chính phủ không có tính pháp quy, thay vào đó là các nghị định được ban hành theo trình tự, thủ tục rút gọn.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, khi có những vấn đề cá biệt, đặc biệt, phải xử lý ngay, Chính phủ có thể họp trong 1 tiếng, ngay trong đêm để quyết định, nhưng ban hành văn bản ra mà không có tính pháp quy thì không ai dám làm, như trong thời gian phòng chống dịch COVID-19. Trong khi đó, nghị định dù ban hành theo trình tự, thủ tục rút gọn vẫn phải mất nhiều thời gian, quy trình hơn trong lấy ý kiến.

Thực tiễn đặt ra những vấn đề cụ thể, cấp bách trong một thời gian ngắn thì chúng ta phải giải quyết, xử lý ngay, do đó quy định nghị quyết của Chính phủ có giá trị pháp quy là rất cần thiết, Thủ tướng phát biểu.

Thủ tướng dẫn ra hàng loạt ví dụ cụ thể, sinh động từ thực tiễn “muôn hình muôn vẻ” như phòng chống dịch COVID-19, trong công tác phòng chống thiên tai, đặc biệt trong siêu bão Yagi, cho thấy nhiều vấn đề không dự báo hết được khi xây dựng luật, khi ban hành điều luật mới cần đánh giá tác động nhưng đó cũng chỉ là dự báo.

Vì vậy, quy định trong luật cần mang tính khung, tính nguyên tắc; nếu cần thì cho thí điểm và trên cơ sở thí điểm thì nghiên cứu đưa vào luật; để dư địa cho cơ quan hành pháp thực hiện linh hoạt, hiệu quả, để không gian cho các cơ quan, đơn vị, địa phương, người dân, doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Chúng ta chấp nhận rủi ro, vừa khuyến khích và bảo vệ người đổi mới, sáng tạo, vừa phòng chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí, lợi ích nhóm; vừa đề cao trách nhiệm cá nhân, đồng thời không xử lý, truy tố những người không có động cơ cá nhân, vụ lợi.

Một vấn đề khác được Thủ tướng đề cập là các quy trình ra quyết định phải nhanh trên tinh thần coi trọng thời gian, trí tuệ và sự quyết đoán đúng lúc là những yếu tố quyết định thành công. Do đó, cùng với việc lấy ý kiến nhân dân, đối tượng tác động khi xây dựng các dự án luật, cần coi trọng việc tham vấn ý kiến chuyên gia, nhà khoa học, người hoạt động thực tiễn.

Thủ tướng đơn cử, trong bão Yagi tại Lào Cai, khi nhận thấy nguy cơ khẩn cấp, người dân có thể gặp nguy hiểm do sạt lở đất, trưởng thôn Kho Vàng (xã Cốc Lầu, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai) đã quyết định di dời người dân. “Người dân an toàn thì không sao, nhưng nếu không may trong quá trình di chuyển lại vào chỗ sạt lở mà người dân bị vùi lấp thì trưởng thôn thành tội đồ. Nhưng cách làm của ông rất sáng tạo, rất vô tư và ông sẵn sàng chịu trách nhiệm. Thế thì luật pháp phải bảo vệ những người như ông ấy”, người đứng đầu Chính phủ phát biểu.