Hợp đồng an ninh kèm quyền khai thác tài nguyên ở những điểm nóng xung đột, đặc biệt là châu Phi, được cho là giúp Wagner kiếm hàng trăm triệu USD.
Tổ chức quân sự tư nhân Wagner trong giai đoạn đỉnh điểm vào cuối năm 2022 có lúc thuê hơn 50.000 tay súng tham gia chiến dịch của Nga tại Ukraine, tập trung vào mũi đánh tại Bakhmut thuộc vùng Donbass. Lực lượng này sở hữu nhiều loại pháo, phương tiện quân vận, thiết giáp, trực thăng chiến đấu và xe tăng.
Tổng thống Nga Vladimir Putin trong phát biểu ngày 27/6 cho biết từ tháng 5/2022, chính phủ đã chi ngân sách hơn 1 tỷ USD để trả thù lao và tiền thưởng khích lệ cho Wagner.
Ông cũng tiết lộ công ty Concord do trùm Wagner Yevgeny Prigozhin sở hữu còn nhận 80 tỷ ruble (940 triệu USD) từ nhà nước mỗi năm để cung cấp thực phẩm cho quân đội Nga.
Lính Wagner rút khỏi thành phố Rostov-on-Don, tỉnh Rostov, vào đêm 24/6. Ảnh: AFP
Ngoài khoản tiền từ chính quyền Nga, giới quan sát đánh giá Wagner, tổ chức được thành lập năm 2014, nắm trong tay cỗ máy kiếm tiền đồ sộ từ các hoạt động ở nước ngoài, như khai thác dầu mỏ, khí đốt, khoáng sản, vàng và kim cương tại châu Phi và Trung Đông. Quyền khai thác tài nguyên là cách trả công thông dụng của các bên cho Wagner để đổi lấy hỗ trợ vũ trang, an ninh và huấn luyện. Tổng tài sản của Prigozhin từng được ước tính khoảng một tỷ USD.
Đá và kim loại quý
Wagner trong vài năm qua đã mở rộng đáng kể hoạt động ở châu Phi, đặc biệt tại những nước là điểm nóng xung đột hoặc có tình hình an ninh phức tạp như Sudan, Cộng hòa Trung Phi (CAR) và Libya.
Năm 2022, Mỹ nói rằng Wagner khai thác tài nguyên ở CAR, Mali, Sudan và một số nước châu Phi. Trong phiên điều trần quốc hội Mỹ vào đầu năm nay, Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ chuyên trách chính trị Victoria Nuland nhận định hoạt động khai thác vàng của Wagner ở CAR và Mali “rót ngân sách trực tiếp cho tổ chức này tác chiến ở Ukraine”.
Wagner bắt đầu kiểm soát một mỏ vàng ở CAR từ năm 2020. Cũng trong năm này, Bộ Quản lý Mỏ khoáng sản CAR hủy hợp đồng với công ty Canada Ndassima và trao quyền khai thác 25 năm cho Midas Resources, công ty đăng ký ở Madagascar và được cho là của Prigozhin.
Chính phủ Mỹ năm 2020 áp lệnh trừng phạt đối với công ty khai thác vàng Moroe Invest ở Sudan, sau khi đánh giá công ty này thực chất do Prigozhin đứng sau. Năm 2021, Moroe Invest công bố doanh thu 2,6 triệu USD.
Năm ngoái, các quan chức Sudan từng kiểm tra một máy bay từ thủ đô Khartoum chuẩn bị đến Nga và tìm thấy vàng trong những chiếc thùng được đề là chứa bánh quy.
Khai thác rừng
Chương trình All Eyes on Wagner, sáng kiến điều tra nguồn mở về Wagner do tổ chức OpenFacto ở Pháp khởi xướng và đặt máy chủ tại Mỹ, năm 2022 phát hiện Wagner được cấp quyền khai thác gỗ 30 năm ở bồn địa Congo, một trong những vùng rừng nhiệt đới hoang sơ lớn nhất thế giới.
CAR vào tháng 2/2021 trao quyền chăm sóc rừng ở gần thành phố Boda cho công ty Bois Rouge, có trụ sở ở St. Petersburg và có liên hệ gián tiếp đến Prigozhin. Cũng trong thời gian này, quân chính phủ CAR hợp tác với lính đánh thuê Wagner mở chiến dịch dẹp phiến quân ở khu vực. Tổ chức của Prigozhin từ đó âm thầm kiểm soát toàn bộ hoạt động khai thác rừng ở Boda.
Các điều tra viên nhận định nếu bồn địa Congo được khai thác khoảng 30% diện tích, Wagner có khả năng thu về khoảng 890 triệu USD theo giá thị trường.
“Dù cho số liệu được điều chỉnh lại và chi phí đầu vào cao hơn ước tính, ngành xuất khẩu gỗ vẫn mang lại lợi nhuận khủng cho Wagner”, các điều tra viên đánh giá.
Lính đánh thuê Wagner ở miền bắc Mali. Ảnh: AP.
Dầu mỏ
Năm 2018, chính phủ Mỹ từng đưa công ty EvroPolis, có trụ sở tại Nga, vào danh sách trừng phạt với cáo buộc công ty này là bình phong của ông trùm Prigozhin.
EvroPolis thắng thầu khai thác dầu mỏ và khí đốt ở Syria, song tình báo Mỹ cho rằng hợp đồng thực chất là cách chính phủ Tổng thống Bashar al-Assad trả công cho Wagner hỗ trợ tái kiểm soát nhiều mỏ dầu từ tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS) những năm trước.
Hồ sơ kế toán của EvroPolis cho thấy năm 2017, công ty này đạt doanh thu khoảng 162 triệu USD từ nhà máy khí đốt al-Shaer cùng ba cơ sở khai thác dầu khí khác ở tỉnh Homs. Năm 2020, công ty này đạt doanh thu 134 triệu USD, trong đó lợi nhuận sau thuế là 90 triệu USD.
Mercury, công ty dầu tại Syria và nằm trong danh sách trừng phạt của Liên minh châu Âu vào năm 2021 vì nghi có liên hệ với Wagner, trong giai đoạn 2018-2020 khai báo doanh thu 67 triệu USD.
Tại Libya, 2.000 thành viên Wagner đã hỗ trợ an ninh cho tướng Khalifa Haftar, người kiểm soát phần lớn miền đông nước này.
Vào tháng 7/2020, Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Libya thông báo rằng Wagner kiểm soát hoạt động sản xuất tại Sharara, mỏ dầu lớn nhất của đất nước, với công suất 300.000 thùng/ngày. Tập đoàn sau đó cho biết Wagner cũng triển khai tại các cơ sở khác bao gồm tổ hợp hóa dầu Ras Lanuf, mỏ dầu Zillah, cảng Es Sider và cảng Zuetina,
Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov ngày 26/6 trả lời RT rằng lực lượng Wagner có thể sẽ duy trì hoạt động với những khách hàng ở Mali và CAR với vai trò chuyên viên huấn luyện quân sự.
Ông lưu ý quan hệ hợp tác quốc phòng giữa các nước châu Phi với Nga tồn tại tách biệt với hợp đồng giữa họ và Wagner. Ngoại trưởng Nga tái khẳng định cuộc nổi loạn Wagner cuối tuần qua sẽ không ảnh hưởng đến “quan hệ chiến lược” giữa Nga và các nước đang thuê Wagner.
Thanh Danh (Theo TRT World, RT, Forbes, Financial Times)
