“Viết lại” trật tự quyền lực

“Làn gió mới” trong cấu trúc chính trị

Trong năm 2024, có 18 nước lập kế hoạch tổ chức tổng tuyển cử, chiếm hơn 1/3 tổng số quốc gia châu Phi, với dân số gần 500 triệu người, bao trùm đầy đủ các tiểu khu vực: Nam Phi (5 quốc gia), Bắc Phi (2 quốc gia), Tây Phi (7 quốc gia), Đông Phi (3 quốc gia) và Trung Phi (1 quốc gia).

Cấu trúc các quốc gia tổ chức bầu cử đa dạng, có cả các chủ thể kinh tế mạnh của khu vực như Nam Phi và Algeria, cũng như những quốc gia tương đối kém phát triển như Nam Sudan và Burkina Faso; các nước châu Phi nói tiếng Anh và tiếng Pháp…

Xét theo kết quả bầu cử cuối cùng, ngoại trừ 5 nước hoãn bầu cử, 13 nước đã tổ chức bầu cử suôn sẻ. Trong số đó, 7 quốc gia có lãnh đạo đương nhiệm tái đắc cử, 6 quốc gia bầu lãnh đạo mới, 4 quốc gia có ứng cử viên đối lập lên nắm quyền.

Các sự kiện bầu cử năm 2024 ở châu Phi được xem là một bước tiến lịch sử trong thúc đẩy tính minh bạch và cạnh tranh chính trị. Sau bầu cử, rất nhiều nhà lãnh đạo trẻ, có tư duy đổi mới đã lên nắm quyền, đại diện cho một thế hệ mới với định hướng chính sách nhấn mạnh vào lợi ích quốc gia, chủ quyền, độc lập trước ảnh hưởng nước ngoài.

Có thể nói, năm 2024, châu Phi chứng kiến nhiều thay đổi đáng kể trong cấu trúc chính trị, phản ánh sự trưởng thành và khả năng điều chỉnh của hệ thống chính trị khu vực.

Quá trình dân chủ hóa, sự xuất hiện của nhiều nhà lãnh đạo mới, gia tăng tính cạnh tranh trong chính trị đã củng cố niềm tin của người dân các quốc gia châu Phi. (Nguồn: Pan Africa Review)

Tại nhiều quốc gia then chốt, lần đầu tiên các đảng cầm quyền lâu đời đối mặt với thách thức lớn khi phải chuyển giao quyền lực cho những đảng đối lập. Ở Nam Phi, đảng Đại hội dân tộc Phi (ANC) “thống trị” chính trường suốt ba thập kỷ, giờ đây đã không còn giữ được quyền kiểm soát tuyệt đối tại Quốc hội sau cuộc bầu cử cạnh tranh khốc liệt.

Tương tự, tại Botswana, đảng Dân chủ Botswana, vốn là đảng lãnh đạo từ khi nước này độc lập năm 1966, đã mất quyền lực vào tay liên minh đối lập. Những sự kiện này đánh dấu bước ngoặt lịch sử, mở ra cơ hội cho các đảng phái khác tham gia sâu hơn vào việc hoạch định chính sách.

Ở nhiều quốc gia khác, cấu trúc chính trị cũng ngày càng linh hoạt và phản ánh tốt hơn nhu cầu của người dân. “Làn gió mới” này thể hiện ở vai trò của các đảng đối lập dần được nâng cao, minh chứng qua các chiến thắng mang tính lịch sử tại Ghana, Botswana, Mozambique; sự thay đổi quyền lực thể hiện qua việc hình thành các liên minh chính trị mới. Ở Mauritius và Ghana, quá trình chuyển giao quyền lực diễn ra hòa bình, minh bạch, củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống bầu cử dân chủ.

Ở cấp khu vực, cấu trúc quyền lực cũng được tái định hình mạnh mẽ. Việc 3 quốc gia Mali, Burkina Faso và Niger tuyên bố thành lập “Liên bang các quốc gia Sahel” đánh dấu nỗ lực mới nhằm tăng cường hội nhập chính trị, kinh tế, quân sự trong bối cảnh bất đồng với Cộng đồng kinh tế Tây Phi ECOWAS. Mặc dù còn một số vướng mắc, bước đi này thể hiện quyết tâm của các quốc gia trong việc định hình tương lai khu vực theo hướng tự chủ hơn.

Nhìn chung, những thay đổi trong cấu trúc chính trị của châu Phi năm 2024 đã phản ánh sự chuyển biến sâu sắc của khu vực. Quá trình dân chủ hóa, sự xuất hiện của những nhà lãnh đạo mới, gia tăng tính cạnh tranh trong chính trị đã củng cố niềm tin của người dân vào các thể chế và tiến trình cải cách. Đây là nền tảng quan trọng để châu Phi đối mặt với những thách thức và hướng đến sự phát triển bền vững trong tương lai.

Gia tăng các cam kết an ninh

Trong năm 2024, các tổ chức khu vực và quốc tế tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ châu Phi đối mặt với các vấn đề an ninh phức tạp. Những nỗ lực này thể hiện qua các sứ mệnh gìn giữ hòa bình, hỗ trợ chống khủng bố và thúc đẩy các sáng kiến hòa giải tại những điểm nóng của khu vực.

Ngoài ra, sự hỗ trợ của các tổ chức khu vực như Cộng đồng phát triển miền Nam châu Phi (SADC) và Cộng đồng Đông Phi (EAC) cũng góp phần “trấn an” châu lục này. Tại Đông Congo, sự tham gia của Lực lượng gìn giữ hòa bình từ SADC giúp tăng cường khả năng đối phó với các nhóm vũ trang như Phong trào M23. Có thể nói, đây là sự kế thừa từ những nỗ lực trước đó của quân đội thuộc Cộng đồng Đông Phi (EAC), với mong muốn tạo ra một mặt trận hợp tác giữa các quốc gia khu vực nhằm ngăn chặn bạo lực leo thang.

Phái bộ hỗ trợ và ổn định của Liên minh châu Phi tại Somalia (AUSSOM) cũng đang hỗ trợ củng cố năng lực chống khủng bố cho chính quyền liên bang Somalia. Liên hợp quốc, Liên minh châu Âu, Ai Cập và Kenya đã cam kết cung cấp nguồn lực tài chính, nhân lực và vật lực hỗ trợ AUSSOM. Những nỗ lực này không chỉ giúp đào tạo lực lượng an ninh mà còn tham gia xây dựng cơ sở hạ tầng cần thiết để đảm bảo an ninh lâu dài.

Phái bộ hỗ trợ và ổn định của Liên minh châu Phi tại Somalia (AUSSOM) đang hỗ trợ chính quyền liên bang Somalia củng cố năng lực chống khủng bố. (Nguồn: Somalia Guardian)

Đáng chú ý, các nỗ lực hòa giải quốc tế cũng đạt nhiều tiến bộ trong việc giảm căng thẳng khu vực. Tiêu biểu, dưới sự trung gian của Thổ Nhĩ Kỳ, Ethiopia và Somalia đã ký thỏa thuận tạm gác lại các bất đồng để thúc đẩy hợp tác khu vực. Tương tự, Angola đóng vai trò trung gian trong tái khởi động đàm phán hòa bình giữa CHDC Congo và Rwanda, dù kết quả vẫn chưa rõ ràng.

Bên cạnh đó, kinh tế châu Phi cũng “chứng kiến” nhiều điểm sáng trong năm 2024. Theo báo cáo “Tình hình và triển vọng kinh tế thế giới” (The World Economic Situation and Prospects – WESP), tăng trưởng kinh tế châu Phi năm 2024 ước tính đạt 3,4%. Động lực tăng trưởng chính đến từ sự phục hồi của ba nền kinh tế lớn tại khu vực là Ai Cập, Nigeria và Nam Phi.

Về cơ cấu tăng trưởng ở tiểu khu vực, Đông Phi đạt tốc độ nhanh hơn các tiểu vùng khác. Điều này là do Ethiopia, Kenya, Rwanda, Uganda, Tanzania duy trì mức tăng trưởng GDP tương đối cao, lượng cầu nội địa bền vững, du lịch quốc tế phục hồi mạnh.

Tăng trưởng ở Trung Phi thấp hơn so với các tiểu vùng khác do Chad, Guinea Xích đạo, Gabon trì trệ trong sản xuất dầu thô; trong khi Cộng hòa Trung Phi đang phục hồi chậm hơn.

Những chuyển biến trong cấu trúc chính trị châu Phi năm 2024 cho thấy, không chỉ phản ánh xu hướng dân chủ hóa mạnh mẽ mà còn mở ra cơ hội định hình lại quyền lực trong khu vực. Sự xuất hiện của các nhà lãnh đạo mới, sự trỗi dậy của các đảng đối lập, cùng với nỗ lực tăng cường hợp tác khu vực đang tạo nên một “làn gió mới” trên chính trường châu lục. Dù vẫn đối mặt với nhiều thách thức, những bước tiến này là nền tảng quan trọng để châu Phi hướng tới một tương lai ổn định, phát triển và tự chủ hơn.

(Còn tiếp)