Về nơi thờ “ông tổ” nghề trồng dưa hấu (Video: Thanh Tùng).
Di tích văn hóa lịch sử đền thờ Mai An Tiêm tọa lạc dưới chân núi An Tiêm, xã Nga Phú, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa.
Ông Trần Văn Hòa, cán bộ văn hóa xã Nga Phú, cho biết, đền thờ Mai An Tiêm đã có từ lâu. Năm 2010, ngôi đền được trùng tu, sửa chữa.
Theo truyền thuyết, Mai An Tiêm là con nuôi của Vua Hùng. Chàng Mai An Tiêm vốn nhanh nhẹn, xuất chúng hơn người. Bởi vậy được vua Hùng tin yêu, gả con gái (nàng Ba) và ban cho nhiều bổng lộc khiến không ít kẻ xung quanh ganh ghét, đố kỵ.
Mặc dù được vua ban tặng nhiều bổng lộc nhưng Mai An Tiêm không ỷ lại. Chàng quan niệm, chỉ những gì do chính tay mình làm ra, đánh đổi bằng mồ hôi, công sức bản thân mới đáng quý. Nên đã nói với người xung quanh “của biếu là của lo, của cho là của nợ”.
Những lời nói thật thà, chính trực của Mai An Tiêm bị kẻ xấu lợi dụng, nói với vua rằng chàng coi thường của cải vua ban. Vì vậy, nhà vua đã đày cả gia đình Mai An Tiêm ra vùng đảo hoang sinh sống (tương truyền vùng đảo hoang nay là xã Nga Phú, huyện Nga Sơn, Thanh Hóa).
Nhà vua tin rằng, đối mặt với sóng dữ biển khơi, với đói khát, Mai An Tiêm sẽ phải hối hận mà cầu xin tha thứ.
Ở đảo hoang, trong lúc cùng vợ con rong ruổi tìm cách mưu sinh, chàng tình cờ tìm thấy một quả lạ do chim ăn thừa để lại, vỏ quả màu xanh, bên trong ruột đỏ (dưa hấu). Chàng nếm thử, thấy quả lạ có vị ngọt thanh mát, ăn vào khiến cơ thể tỉnh táo, khỏe mạnh.
Từ đó, chàng cùng vợ gieo giống quả này trồng ở đảo hoang. Khi số lượng quả lạ được trồng mỗi ngày nhiều hơn, ăn không hết, chàng đã nghĩ ra cách khắc tên mình lên những quả lạ, thả trôi trên biển, nhờ sóng biển đưa vào đất liền.
Chẳng bao lâu sau, thuyền của các nhà buôn đã ghé đảo hoang, thu mua quả lạ, nhờ đó mà gia đình Mai An Tiêm đã đổi được rất nhiều vật dụng phục vụ đời sống và sản xuất, có cuộc sống no đủ.
Biết tin, nhà vua đã xóa bỏ hoàn toàn định kiến, cho người ra đảo hoang đón cả gia đình Mai An Tiêm trở lại đất liền.
Hàng năm, vào dịp 12-15 tháng 3 (Âm lịch), người dân và du khách thập phương lại ghé về đền thờ Mai An Tiêm để trẩy hội, thắp hương tưởng nhớ những công lao khai hoang bờ cõi mà ông đã tạo nên.
Trải qua nhiều lần trùng tu, đền thờ Mai An Tiêm ngày nay có khuôn viên rộng hàng nghìn m2, cây cối xanh tốt.
Phía sau đền thờ Mai An Tiêm là một cửa hang đã bị lấp. Ông Hòa cho biết, trước kia, trong hang rất rộng, mùa hè mát mẻ, mùa đông ấm áp. Người dân địa phương tin rằng đây là nơi vợ chồng Mai An Tiêm sinh sống. Để khu vực hang không bị xâm hại, người dân đã lập bàn thờ, bịt cửa hang lại.
Ngày nay, người dân xã Nga Phú nói riêng và huyện Nga Sơn nói chung vẫn lưu giữ nghề trồng dưa hấu, đem lại thu nhập ổn định. Dưa hấu cũng trở thành một trong những sản phẩm để phát triển kinh tế ở địa phương (Ảnh: Hoàng Đông).
