Về em gái của Mạc Thiên Tứ

Người em gái “bí ẩn” của Mạc Thiên Tứ

Ngoài con trai là Mạc Thiên Tứ ra, Mạc Cửu còn có một người con gái. Sử liệu VN không ghi lại tên của bà. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc như Trịnh Thụy Minh, Trần Kinh Hòa gọi bà là Mạc Kim Định nhưng nguồn gốc cái tên này vẫn còn bí ẩn. Trịnh Thụy Minh chỉ nói tên gọi này là theo “tục truyền”. Tế tự biên ghi “Bà Cô Lão Mạc Thị Xuân” là “em gái của Tiên công”, sinh ngày 18.12, giỗ ngày mùng 4.6.

Ảnh: Tư liệu tác giả

Trịnh Hoài Đức có ghi chép bà gả cho Định Sách hầu Trần Đại Định (con trai Trần Thượng Xuyên) ở Trấn Biên, sinh được một con trai là Cai đội Sửu Tài hầu Trần Đại Lực. Nhưng cách nói này vấp phải nhiều vấn đề. Một là, bà Mạc Thị Xuân phải sinh sau Mạc Thiên Tứ, mà ông này sinh vào khoảng 1718, còn Trần Đại Định mất năm 1732. Lúc này bà mới 14 tuổi mà đã lấy chồng sinh con thì khá khó tin. Hai là, gia phả nhà Trần Thượng Xuyên ở Điền Đầu (Trung Quốc) nói Trần Thượng Xuyên không có con trai. Sau khi Trần Thượng Xuyên mất, chức vụ được chuyển cho người em họ là Thánh Âm. Ở chùa Thanh Lương (Biên Hòa) vẫn còn thờ bài vị Trần Thánh Âm cùng bài vị Trần Thượng Xuyên. Điều này càng chứng tỏ ghi chép của gia phả họ Trần ở Điền Đầu là có cơ sở. Ba là, tư liệu dòng họ Mạc ở Hà Tiên ghi nhận chồng bà Mạc Thị Xuân là một người khác. Tế tự biên có ghi ngày giỗ Ông Chưởng thủy Hằng 恒 với lời chú “là em rể của Tiên công”. Giỗ ngày 17.6 âm lịch.

Hiện nay ở Bình San có mộ của Long Hổ đại tướng quân Hoàn Vũ hầu Trần công và mộ vợ ông là Thành Đức thái phu nhân Mạc thị. Vào thời Trần Thiêm Trung chép bia mộ ở Bình San, ngôi mộ của ông này được đọc là Hằng Vũ hầu. Có lẽ đó là Chưởng thủy Hằng mà Tế tự biên nhắc tới. Trong hồ sơ di cảo của Trần Thiêm Trung có một bản kê di tích trong địa bàn Hà Tiên. Nó cho thấy người địa phương hồi thập niên 60 của thế kỷ 20 xem ngôi mộ Hằng Vũ hầu là mộ của Trần Thượng Xuyên. Nhận định đó có lẽ không đúng. Nhưng điều đó cho thấy dân chúng địa phương cũng cho rằng mộ này có liên quan đến họ Trần ở Trấn Biên. Ngôi mộ của Hoàn Vũ hầu Trần công và Thành Đức thái phu nhân Mạc thị thuộc về số ít những ngôi mộ được bảo quản tốt ở Bình San.

Điều đáng nói ở đây là trong số hai con trai của bà không có ai tên Đại Lực, mà chỉ có hai người con trai là Thiệu Hổ, Thiệu Phách. Nhà nghiên cứu Trần Kinh Hòa cho rằng Thành Đức thái phu nhân là Mạc Thị Long – người con gái trưởng của Mạc Thiên Tứ. Nhưng ông không đưa ra cứ liệu nào cho phát biểu đó. Ngược lại, Tế tự biên lại ghi con rể đầu của Mạc Thiên Tứ là Ông Ngũ nhung Kỳ. Đó có lẽ là Kỳ Dương hầu Từ công có mộ ở Bình San. Nói cách khác, chồng bà Mạc Thị Long họ Từ chứ không phải họ Trần. Rõ ràng giả thuyết của Trần Kinh Hòa về lai lịch của Long Hổ đại tướng quân và Thành Đức thái phu nhân là không đáng tin cậy.

Chúng ta có thể kết luận một cách thận trọng rằng ghi chép của Tế tự biên cũng như các tài liệu gia phả của hai họ Mạc, Trần đòi hỏi phải đánh giá lại phát biểu của Trịnh Hoài Đức về việc bà Mạc Thị Xuân gả cho Trần Đại Định. Trịnh Hoài Đức là nguồn duy nhất đã nói như thế. Các tài liệu muộn hơn chẳng qua chỉ là chép theo lời ông mà thôi.

Ảnh: Tư liệu tác giả

Trần hầu và ngôi mộ Cơ Trí hầu ở Bình San

Mạc thị gia phả của Vũ Thế Dinh có nhắc một người con trai của bà Mạc Thị Xuân là Trần hầu. Ông này đã chỉ huy quân đội chinh phạt nước Xiêm, thời đó dưới quyền cai trị của vua Taksin. Trịnh Hoài Đức có ghi chép tương đương và ghi rõ đó là Sửu Tài hầu Trần Đại Lực (con trai Trần Đại Định).

Bài vị Sửu Tài hầu cũng được thờ ở chùa Thanh Lương (Biên Hòa). Nó có thiết kế khác hẳn với bài vị của Trần Thượng Xuyên và Trần Thánh Âm. Chúng ta chưa tìm thấy mộ táng của Sửu Tài hầu, nhưng ở Hà Tiên có ngôi mộ Cơ Trí hầu Trần công. Nhà nghiên cứu Trần Kinh Hòa cho rằng Cơ Trí hầu chính là Trần hầu – con trai bà Mạc Kim Định. Nhưng một báo cáo của Du kích Trịnh Thụy nhà Thanh có mặt ở Hà Tiên lúc diễn ra chiến dịch đánh Xiêm có nói rõ: thoạt tiên Mạc Thiên Tứ sai Trần Lang 陳郎 (chàng họ Trần) đi đánh Đồng Trại (Thung Yai), rồi mới sai Trần Cơ đi tăng viện.

Như vậy Trần Lang có lẽ chính là Trần hầu, còn Trần Cơ mới là chủ nhân ngôi mộ Cơ Trí hầu ở Bình San. (còn tiếp)