Trống h’gơr (trống cái da trâu) là một trong những di sản quý báu, biểu tượng của các giá trị văn hóa tiêu biểu của người Ê đê. Vật liệu cùng cách chế tạo độc đáo đã tạo nên loại nhạc cụ quý hiếm và bền chắc, có âm thanh mạnh mẽ.
Nhạc cụ thiêng
Từ xưa, trống h’gơr được coi là một tài sản quý, chỉ những nhà có thế lực, giàu có. Trống càng to càng chứng tỏ gia đình đó càng giàu có. Không những thế, trống còn là một vật thiêng liêng, cầu nối với thế giới thần linh.
Sự linh thiêng này được thể hiện cả trong quá trình làm trống và việc gìn giữ, diễn tấu. Để làm trống, đồng bào phải tổ chức một nghi lễ cúng Giàng với vật hiến sinh là trâu. Trống được hoàn thiện tại rừng phải tiến hành lễ cúng thổi hồn cho trống mới đưa về nhà và đặt trên ghế k’pan, giữa phòng ngủ và phòng khách, có nhiệm vụ giữ giấc ngủ bình an và chứng kiến những vui buồn của các thành viên trong gia đình. Vì thế, việc giữ gìn trống h’gơr đồng nghĩa với gìn giữ sự may mắn, an lành trong gia đình. Khi muốn đưa trống ra khỏi nhà, đồng bào phải làm một lễ cúng nhỏ để xin phép thần linh.
 |
|
Đồng bào Ê đê diễn tấu trống h’gơr trong lễ hội |
Cách chế tác độc đáo
Trống h’gơr được chế tác, diễn tấu rất độc đáo. Trống được khoét từ thân cây gỗ nguyên khối (thường là gỗ sao, lim) với đường kính từ 70 cm đến 1,5 m. Sau đó, nghệ nhân phải dùng lửa hơ đốt bên trong lòng trống để tạo thành tang trống, phần giữa thân tang trống phình to nhất, 2 đầu nhỏ lại, trong đó một đầu lớn hơn. Mặt trống được bưng bằng da trâu và dùng hệ thống dây néo để bưng vào tang trống. Một phía đầu tang trống bao giờ cũng to hơn, sử dụng chủ yếu khi diễn tấu – mặt cái, bưng bằng da trâu cái. Đầu phía còn lại nhỏ hơn là mặt đực, bưng bằng da trâu đực. Da trâu được thuộc thủ công bằng muối, nước vôi, nước lá cây và vỏ cây rừng ngâm, sau đó phơi nắng. Da trâu được cố định giữ trên tang trống bằng hệ thống đinh làm từ gốc tre vót nhọn. Da trâu phủ mỗi mặt trống xuống một nửa tang trống, giữa chừa 2 – 3 cm đúng vào vị trí đã được đục lỗ tạo móc sắt để treo. Trên cả hai mặt trống đều dùi một lỗ tròn nhỏ có cỡ bằng hạt bắp, đường kính khoảng 5 – 6 mm để chỉnh âm và lưu thông không khí trong lòng trống.
Trống h’gơr trong đời sống tinh thần
Tiếng trống h’gơr gắn bó với đồng bào Ê đê từ lúc sinh ra đến nghi lễ mừng đầy tháng, tuổi trưởng thành, cho đến lễ mừng thọ hay lễ bỏ mả… Trống được diễn tấu cùng dàn cồng trong các sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng. Trống h’gơr thường cố định 1 chỗ (trên ghế k’pan hoặc đầu hồi nhà hay sân lễ) có vai trò điều khiển sự ngừng nghỉ và nhịp điệu nhanh chậm của cả dàn cồng.
Trong lịch sử chống ngoại xâm, khi quân Xiêm và thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, tiếng trống h’gơr đã vang lên, hiệu triệu và thúc giục các lực lượng nghĩa quân thắt chặt tình đoàn kết và ý chí bảo vệ quê hương, đất nước.
Ngày nay, trong các buôn làng của người Ê đê, trống h’gơr vẫn được gìn giữ cùng những lễ nghi truyền thống với những thanh âm hào hùng vang vọng mãi…
