Ứng xử văn minh để các bên đều có lợi

Cơ chế kiện tập thể, theo đó tập thể cá nhân, tổ chức bị xâm phạm quyền lợi cùng đứng đơn và kiện bên vi phạm ra tòa án theo con đường dân sự nên được cân nhắc để thực thi trong thực tiễn.

Làm được điều này sẽ giúp có thêm một biện pháp hữu hiệu nhằm bảo vệ người tiêu dùng lẫn bảo vệ cho chính lợi ích của nhà sản xuất và người quảng cáo.

Sau những ồn ã về “kẹo rau Kera” lắng xuống, những người bỏ tiền mua sản phẩm này liệu nhận được gì hơn ngoài một lời xin lỗi của người nổi tiếng trên mạng xã hội?

Nhìn từ góc độ doanh nghiệp – đơn vị sản xuất ra sản phẩm, cũng như từ góc độ người nổi tiếng quảng cáo cho sản phẩm – nếu như sản phẩm của họ có chất lượng thật sự, liệu họ có cơ hội công bằng để bảo vệ cho sản phẩm của mình giữa cơn thịnh nộ của cộng đồng mạng?

Pháp luật Việt Nam hiện nay cho phép người mua sản phẩm Kera kiện nhà sản xuất hoặc người quảng cáo ra tòa để bảo vệ quyền lợi của mình. Nhưng nếu đặt lên bàn cân chi phí – lợi ích, liệu một cá nhân có động lực làm việc đó?

Bởi một gói kẹo họ mua mất 400.000 – 500.000 đồng; kể cả thắng kiện và chứng minh được thiệt hại thì khoản tiền bồi thường nhận lại liệu có bù đắp được chi phí kiện tụng, chi phí thời gian bỏ ra để làm việc đó?

Lợi ích thu được quá nhỏ so với chi phí bỏ ra khiến trên thực tế rất ít có trường hợp một người tiêu dùng đơn lẻ lựa chọn kiện tụng trong những trường hợp nêu trên.

Cũng cần “mở ngoặc” một chút, trong thực tiễn thực thi pháp luật ở Việt Nam, phạt hành chính đang là cơ chế chính thức chủ yếu để xử lý những tình huống như nêu trên. Tuy nhiên có hai lý do khiến cơ chế hành chính ít hiệu quả.

Thứ nhất, mức phạt hành chính không cao, ví dụ hành vi quảng cáo gian dối có mức phạt chỉ dưới 100 triệu đồng. Trong khi tường thuật trên báo chí cho thấy giá trị hàng hóa bán được từ kẹo Kera là con số nhiều tỉ đồng.

Thứ hai, trong khi nguồn lực (nhân lực, vật lực, kỹ thuật) của cơ quan hành chính nhà nước là rất hạn hẹp, làm sao các cơ quan này đủ sức xử lý vô vàn các vụ việc diễn ra trong đời sống kinh tế – xã hội?

Để giải quyết vấn đề này, ở nhiều quốc gia cơ chế kiện tập thể được sử dụng rộng rãi như một cách thức hiệu quả hơn để giải quyết tranh chấp tập thể. Khi một bên gây thiệt hại cho nhiều cá nhân, tổ chức cùng một lúc; bên bị hại có thể đứng chung đơn để khởi kiện.

Các nguyên đơn có thể chọn người đại diện cho mình và đây cũng sẽ là đại diện cho tất cả các bên có lợi ích bị xâm phạm.

Để dễ hình dung, hàng nghìn người mua kẹo Kera… sẽ cùng có một đại diện để bảo vệ lợi ích chung cho mình. Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam sẽ có thể là một “ứng viên” tốt để đứng ra đại diện lợi ích cho các nguyên đơn.

Các tranh chấp tập thể sẽ phát sinh ngày càng nhiều, đặc biệt là trong lĩnh vực thương mại, tiêu dùng và môi trường. Các tranh chấp dân sự phải được phân xử qua tòa án – đó mới là cách văn minh nhất, cũng như hiệu quả nhất để bảo vệ lợi ích các bên.