Từ trăn trở của Tổng Bí thư nghĩ về chiến lược tầm vóc Việt

“Đầu tư cho dinh dưỡng trẻ em hôm nay là đầu tư cho chiều cao quốc gia ngày mai” – Câu nói tưởng như khẩu hiệu, nhưng đã trở thành chiến lược ở nhiều quốc gia tiên tiến. Trong cuộc đua phát triển con người toàn diện, nhiều nước trên thế giới đã coi sữa và chế độ dinh dưỡng khoa học là nền móng cho thể lực và trí lực quốc gia. Còn với Việt Nam, hành trình tăng chiều cao, cải thiện thể lực của thế hệ trẻ – liệu đã đủ quyết liệt và bài bản?

Tầm vóc quốc gia bắt đầu từ… thực đơn mẫu giáo

Hôm nay, nhân ngày truyền thống của thanh niên Việt Nam, Tổng Bí thư Tô Lâm đã có bài viết rất sâu sắc mang tiêu đề “Tương lai cho thế hệ vươn mình”. Trong bài viết, Tổng Bí thư thể hiện sự trăn trở về tầm vóc người Việt. Bài viết có đoạn:

“Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển của nền kinh tế, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống, giáo dục và y tế cho Nhân dân. Tuy nhiên, khi xét đến thể chất, sức khỏe tổng thể và chiều cao trung bình của thanh niên, vẫn tồn tại một khoảng cách rõ rệt so với các nước trong khu vực và các nước phát triển trên thế giới. Chiều cao trung bình của nam giới ở Việt Nam trong lần khảo sát gần nhất vào năm 2020 là 168,1cm, nữ giới là 156,2cm, thấp hơn so với các nước trong khu vực như Thái Lan, Hàn Quốc và Nhật Bản. Tuổi thọ của người Việt Nam hiện nay là 74,5 năm, thấp hơn 5-10 năm so với Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức. Tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở Việt Nam (19,6%) cũng cao hơn nhiều so với các nước phát triển như Nhật Bản hay Singapore, cho thấy vấn đề dinh dưỡng từ nhỏ vẫn ảnh hưởng lâu dài đến thể chất thanh niên. Trong các cuộc thi đấu thể thao thành tích cao, Việt Nam có thể đạt thành tích tốt trong các môn đòi hỏi kỹ năng nhưng khó cạnh tranh được ở các môn yêu cầu sức mạnh và sức bền”.

Phát triển thể chất không phải là chuyện riêng của gia đình, mà là chiến lược quốc gia. Ảnh minh họa

Khi trẻ em ở Hà Lan ăn sandwich phô mai, uống một ly sữa nguyên kem trước giờ học thể thao; khi học sinh Nhật Bản có suất ăn chuẩn mực gồm cơm, canh miso, cá thu nướng, rau luộc và một hộp sữa tươi mỗi ngày; thì tại không ít trường học Việt Nam, bữa sáng vẫn còn là ổ bánh mì trắng hoặc gói mì tôm vội vàng. Không có sữa. Không có canxi. Không có dinh dưỡng dài hạn.

Sự khác biệt ấy phản ánh một điều: Phát triển thể chất không phải là chuyện riêng của gia đình, mà là chiến lược quốc gia. Muốn con người Việt Nam không chỉ giỏi mà còn khỏe, cao, bền – thì câu chuyện phải bắt đầu từ… ly sữa đầu đời và bữa ăn học đường tiêu chuẩn.

Sữa – “siêu thực phẩm” trong chiến lược tầm vóc của quốc gia phát triển

Hàn Quốc là một minh chứng cho thấy tầm vóc của người dân quốc gia này có sự thay đổi khi đất nước có chiến lược cho phát triển thể trạng của người dân, từ chiều cao thấp nhất châu Á đến quốc gia tăng trưởng chiều cao nhanh nhất. Năm 1960, người Hàn Quốc nằm trong nhóm thấp nhất khu vực với chiều cao trung bình nam giới chỉ 162 cm. Sau 50 năm kiên trì chính sách “2 ly sữa mỗi ngày” trong trường học, chiều cao nam giới đã vọt lên 174 cm, nữ giới tăng từ 152 cm lên 162 cm. Không phải ngẫu nhiên, Hàn Quốc đã đưa chương trình sữa học đường trở thành chính sách quốc gia, với ngân sách nhà nước tài trợ phần lớn.

Với Nhật Bản, đất nước mặt trời mọc cũng đã có nhiều bài học của một quốc gia từng có người dân có tầm vóc thấp, trẻ em còi cọc sau Thế chiến II nhưng cũng đã có những đổi thay ngoạn mục. Ngay từ năm 1954, họ triển khai “milk feeding program” – phát sữa miễn phí cho toàn bộ học sinh tiểu học. Đi kèm là thực đơn học đường cân bằng, giàu protein, canxi, rau xanh. Ngày nay, Nhật Bản không còn nằm trong nhóm thấp bé, mà là một trong những quốc gia có tuổi thọ và thể lực hàng đầu thế giới.

Tại châu Âu, tầm vóc của người dân được thể hiện qua quan điểm không chỉ uống sữa, mà ăn sữa. Ở các nước Bắc Âu như Thụy Điển, Na Uy, Đan Mạch – sữa là thành phần không thể thiếu trong mọi bữa ăn, từ sữa tươi, sữa chua, đến phô mai. Chính phủ thậm chí trợ giá cho người dân tiếp cận các sản phẩm từ sữa. Trẻ em được uống sữa trong trường học như một quyền lợi công dân.

Vì sao sữa lại quan trọng đến vậy? Trong sữa có các thành phần như Canxi, Vitamin D, Protein (casein, whey), IGF-1 (Insulin-like Growth Factor) và Lactoferrin…, giúp tăng mật độ xương, giúp xương phát triển chắc khỏe, Hỗ trợ hấp thu canxi, điều hòa hệ miễn dịch, tăng trưởng cơ bắp, xây nền thể lực, kích thích tế bào xương, thúc đẩy phát triển chiều cao và tăng đề kháng, bảo vệ hệ tiêu hóa non yếu.

Đặc biệt, IGF-1 – một yếu tố tăng trưởng trong sữa – có vai trò kích hoạt các đợt bứt phá chiều cao trong tuổi dậy thì. Những quốc gia có mức tiêu thụ sữa cao thường có chiều cao trung bình lớn hơn, theo nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2020.

Việt Nam đang ở đâu trong bản đồ chiều cao thế giới?

Theo số liệu năm 2022: Chiều cao trung bình nam giới Việt Nam: 168,1 cm và chiều cao trung bình nữ giới Việt Nam: 156,2 cm.

So với khu vực ASEAN, chiều cao của người Việt Nam vẫn thấp hơn Thái Lan, Malaysia, Indonesia – và chênh lệch rất lớn với Nhật Bản, Hàn Quốc. Đáng nói, tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng thể thấp còi vẫn còn ở mức 19%, một con số không thể xem nhẹ.

Để cải thiện tầm vóc của mỗi con người thì yếu tố “cửa sổ vàng” là không thể bỏ lỡ. Theo đó, phát triển chiều cao con người chủ yếu diễn ra trong 3 giai đoạn vàng, gồm: Giai đoạn bào thai – 1.000 ngày đầu đời; Từ 2–5 tuổi (giai đoạn nền tảng); Tuổi dậy thì (10–18 tuổi)

Nếu không được can thiệp kịp thời về dinh dưỡng – đặc biệt là sữa, protein, vitamin D – thì tiềm năng chiều cao sẽ không thể đạt được. Một khi “cửa sổ vàng” đóng lại, mọi can thiệp về sau chỉ là cứu vãn, không thể bù đắp hoàn toàn.

Theo khuyến nghị quốc tế, chế độ dinh dưỡng lý tưởng ngoài thực phẩm và vận động cùng chế độ ăn ngủ nghỉ hợp lý thì còn cần lượng sữa mỗi ngày. Ở lứa tuổi 1-3 tuổi cần 400ml; 4-12 tuổi cần 500-600ml và 13-18 tuổi cần 500-1.000ml sữa.

Thực tế trên cho thấy, hầu hết các nước tăng trưởng chiều cao mạnh đều có điểm chung: sữa và bữa ăn học đường được trợ giá hoặc miễn phí, và được đưa vào chương trình giáo dục.

Chính phủ Hàn Quốc chi hơn 1 tỷ USD/năm cho sữa học đường. Nhật Bản có riêng một Cục dinh dưỡng học đường. EU có Quỹ sữa học đường từ năm 1977.

Ở góc độ là người kiến tạo chiến lược dinh dưỡng – Anh hùng Lao động Thái Hương, nhà sáng lập Tập đoàn TH cho rằng, “muốn đất nước hùng cường, phải bắt đầu từ trẻ em. Trẻ em có phát triển thể lực, trí lực toàn diện hay không – phụ thuộc rất lớn vào chế độ dinh dưỡng và nguồn sữa các em được uống mỗi ngày.” Là người đưa ra sáng kiến “Vì tầm vóc Việt”, đặt nền móng cho nhiều chương trình hợp tác liên ngành nhằm xây dựng chuẩn dinh dưỡng quốc gia cho học sinh, bà Thái Hương bày tỏ, “không thể để trẻ em Việt Nam thiệt thòi so với các bạn cùng lứa ở Nhật, Hàn, Hà Lan… chỉ vì không có điều kiện uống sữa mỗi ngày. Đây là trách nhiệm của xã hội, của quốc gia, và cả cộng đồng doanh nghiệp.”

Trên thế giới, nhiều lãnh đạo hàng đầu cũng nói về vai trò của sữa trong cải thiện tầm vóc của người dân. Như Bill Gates (tỷ phú, nhà từ thiện): “Chúng ta có thể thay đổi cả tương lai của một quốc gia chỉ bằng cách cải thiện dinh dưỡng cho trẻ em. Mọi cuộc đầu tư thông minh đều bắt đầu từ dinh dưỡng.”

Hay Tổng Giám đốc FAO (Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc): “Sữa không chỉ là một thực phẩm – đó là chiến lược phát triển con người. Mỗi ly sữa trẻ em được uống là một bước tiến trong cuộc chiến chống lại nghèo đói và bất bình đẳng.”

Còn ông Jacinda Ardern (Cựu Thủ tướng New Zealand) thì bày tỏ: “Chúng tôi đầu tư vào sữa học đường vì biết rằng một đứa trẻ không thể học tốt nếu đói bụng hay thiếu canxi. Mỗi ly sữa ở trường học là một cam kết của quốc gia đối với tương lai.”

Ở góc độ khoa học, TS. Frank T. Vert (Viện Dinh dưỡng Quốc tế, Đại học Harvard): “Việc bổ sung sữa trong giai đoạn 5–18 tuổi làm tăng chiều cao thêm từ 4–6 cm, tăng mật độ xương và giúp não bộ phát triển. Đây là thực phẩm không thể thay thế trong bất kỳ chiến lược tầm vóc nào.”

Bài học từ quốc tế: Không chỉ truyền thông, mà là chính sách

Việt Nam đã có Chương trình Sữa học đường, nhưng chưa được mở rộng và duy trì đồng bộ. Đây là điểm nghẽn chính sách cần tháo gỡ nếu muốn có bước đột phá.

Vì thế, để nâng cao thể trạng và tầm vóc cho người dân, Việt Nam cần hành động mạnh mẽ hơn với một số giải pháp cụ thể: Xây dựng Chiến lược quốc gia về phát triển thể lực và chiều cao đến năm 2050; Ban hành chuẩn dinh dưỡng học đường, bắt buộc với tất cả cơ sở giáo dục; Trợ giá sữa và sản phẩm từ sữa cho trẻ em mẫu giáo, tiểu học, ưu tiên vùng nông thôn và khó khăn; Tăng cường truyền thông về vai trò sữa và dinh dưỡng khoa học, bằng những chiến dịch toàn dân như “Uống sữa vì chiều cao Việt”; Tổ chức Tháng hành động vì dinh dưỡng học đường hằng năm.