từ kinh nghiệm các nước về phát triển khoa học công nghệ

Cơ chế, chính sách đặc thù về phát triển khoa học công nghệ tại Hà Nội

Theo PGS.TS Trương Hồ Hải (Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh) và Thạc sĩ Đặng Thị Hoài (Viện Nhà nước và Pháp luật, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh), ngày nay, công nghệ mang tính đột phá liên tục xuất hiện nhằm giải quyết tận gốc một loạt vấn đề khoa học quan trọng, qua đó thay đổi đáng kể cán cân quyền lực quốc gia trong phát triển toàn cầu. Đứng trước những cơ hội và thách thức này, hầu hết các quốc gia đều đang tăng cường chiến lược đổi mới sáng tạo thông qua việc ban hành chính sách công nhằm nâng cao năng lực hỗ trợ đổi mới trong chiến lược quốc gia.

Thủ đô là trung tâm chính trị – hành chính quốc gia, nơi đặt trụ sở của các cơ quan Trung ương của Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị – xã hội, cơ quan đại diện ngoại giao, tổ chức quốc tế. Thủ đô của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Hà Nội – TP trực thuộc Trung ương, đô thị loại đặc biệt, là trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa, giáo dục, đào tạo, khoa học công nghệ và hội nhập quốc tế của cả nước.

Luật Thủ đô 2024 đã quy định một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội so với pháp luật hiện hành, tạo thuận lợi cho Thủ đô phát triển, khai thác tốt các thế mạnh đúng với nội dung mà Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 05/5/2022 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã xác định: “Xây dựng một số cơ chế, chính sách đặc thù và phân cấp cho chính quyền Thủ đô Hà Nội thẩm quyền, trách nhiệm giải quyết công việc phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ đặc thù của Thủ đô, trọng tâm là các lĩnh vực đầu tư, tài chính, quy hoạch, đất đai, quản lý trật tự xây dựng, giao thông, môi trường, dân cư, tổ chức bộ máy, biên chế…”

Trong Luật Thủ đô 2024, các quy định đặc thù, nổi trội để thực hiện mục tiêu về phát triển khoa học công nghệ; trong đó, xác định các lĩnh vực khoa học công nghệ trọng điểm và chính sách ưu đãi.

Cụ thể, Luật Thủ đô 2024 xác định các lĩnh vực khoa học công nghệ trọng điểm của Thủ đô (khoản 1 Điều 23) và áp dụng các ưu đãi nhằm thu hút, phát huy tối đa tiềm lực của các chuyên gia, nhà khoa học, các tổ chức khoa học công nghệ tham gia chủ trì, thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ trọng điểm (khoản 2 Điều 23), thu hút nhân tài là công dân Việt Nam, người nước ngoài vào các hoạt động khoa học công nghệ nói chung (khoản 1 Điều 16).

Áp dụng các ưu đãi về thuế thu nhập đối với tổ chức, cá nhân có hoạt động khởi nghiệp sáng tạo trong lĩnh vực trọng điểm (điểm a, b khoản 3 Điều 43). Các ưu đãi đầu tư cho các dự án sử dụng hoặc phát triển công nghệ cao, đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp sáng tạo (điểm đ, e Khoản 1 Điều 43), đặc biệt là ưu tiên thu hút nhà đầu tư chiến lược cho các dự án, ngành nghề, lĩnh vực khoa học công nghệ (điểm b, c khoản 1 Điều 42)…

Luật cũng quy định chi tiết quyền hạn và trách nhiệm của HĐND TP trong việc ban hành thể chế để cụ thể hoá về tiêu chí, điều kiện lựa chọn và trình tự, thủ tục cho phép, điều chỉnh, gia hạn và chấm dứt việc thử nghiệm có kiểm soát (khoản 9 Điều 25); trách nhiệm, quyền hạn của UBND TP trong việc cho phép, tổ chức hướng dẫn và kiểm soát quá trình thử nghiệm (khoản 6 Điều 25).

Một quy định đặc thù, vượt trội của Luật là cho phép HĐND TP quyết định phạm vi miễn áp dụng các quy định của pháp luật đối với từng dự án thử nghiệm cụ thể phù hợp với yêu cầu, mục đích thử nghiệm theo đề nghị của UBND TP trên cơ sở đánh giá về mức độ rủi ro và khả năng kiểm soát (khoản 5 Điều 25).38 Điểm a khoản 3 Điều 25 quy định: “Công nghệ, sản phẩm, dịch vụ hoặc mô hình kinh doanh được đề xuất thử nghiệm có tính đổi mới sáng tạo có phạm vi ứng dụng, triển khai trên địa bàn TP, ưu tiên đối với công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh triển khai trong phạm vi khu công nghệ cao, Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia, Trung tâm đổi mới sáng tạo của TP” đã tạo cơ chế để TP Hà Nội được áp dụng thử nghiệm có kiểm soát đối với các công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới có tính đổi mới sáng tạo.

Việc xây dựng cơ chế đặc thù để từng bước xây dựng Thủ đô Hà Nội trở thành Trung tâm khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo hàng đầu quốc gia và trong khu vực trên cơ chế pháp lý đặc thù mà Luật Thủ đô 2024 xây dựng là một chủ trương, chính sách sáng suốt của Đảng và Nhà nước ta. Tính khả thi của cơ chế đặc thù và triển vọng thực hiện trong thực tiễn là rất lớn khi Hà Nội là nơi hội tụ hơn 70% các tổ chức khoa học công nghệ, trường đại học, và viện nghiên cứu của cả nước, cùng với hơn 80% phòng thí nghiệm và nhiều chuyên gia đầu ngành, là điểm kết nối giữa các trung tâm nghiên cứu trong và ngoài nước.

Thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Hà Nội trong xây dựng hệ sinh thái khoa học công nghệ

Trong khi đó, theo TS Nghiêm Đình Đạt (Trưởng khoa Nhà nước và Pháp luật, Trường Đào tạo cán bộ Lê Hồng Phong TP Hà Nội), Luật Thủ đô 2024 đã xác định Thủ đô Hà Nội là “đô thị loại đặc biệt” là “trung tâm chính trị – hành chính quốc gia” và là “trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa, giáo dục, đào tạo, khoa học công nghệ và hội nhập quốc tế của cả nước”. 

Một trong những nội dung cơ bản của Luật Thủ đô là quy định các cơ chế đặc thù dành cho Thủ đô, trong đó, tại Điều 23, đã đặt ra những quy định và cơ chế cụ thể nhằm thúc đẩy sự phát triển của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tại Thủ đô Hà Nội. Cụ thể như sau:

Một là, về phát triển đồng bộ các lĩnh vực khoa học công nghệ; ưu tiên nguồn lực đầu tư xây dựng Thủ đô trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, nghiên cứu, phát triển, chuyển giao công nghệ hàng đầu của cả nước và khu vực. Điều này thể hiện tầm nhìn chiến lược, coi khoa học công nghệ là nền tảng và động lực then chốt cho sự phát triển của Thủ đô. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Luật không chỉ nhấn mạnh việc phát triển toàn diện các lĩnh vực khoa học công nghệ mà còn ưu tiên tập trung nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực đầu tư, để xây dựng Hà Nội thành một trung tâm dẫn đầu về đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, cũng như nghiên cứu, phát triển và chuyển giao công nghệ, không chỉ ở phạm vi quốc gia mà còn ở tầm khu vực.

Hai là, xác định rõ các lĩnh vực trọng điểm về khoa học công nghệ của Thủ đô. Các lĩnh vực này bao gồm: công nghệ số, công nghệ thông tin và truyền thông, công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới, công nghệ chế tạo – tự động hóa, công nghệ môi trường, giảm phát thải các-bon, ứng phó với biến đổi khí hậu. HĐND TP có thẩm quyền quyết định bổ sung các lĩnh vực khác, đảm bảo sự linh hoạt và phù hợp với tình hình phát triển thực tế. UBND TP chịu trách nhiệm ban hành danh mục nhiệm vụ khoa học công nghệ trọng điểm và quy chế quản lý, đảm bảo tính khoa học, hiệu quả và minh bạch.   

Ba là, quy định các chính sách ưu đãi cụ thể dành cho tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ trọng điểm. Các chính sách này bao gồm: (1) Trao quyền cho tổ chức, cá nhân chủ trì nhiệm vụ được quyết định hình thức lựa chọn nhà thầu cung ứng dịch vụ, hàng hóa; (2) Hỗ trợ doanh nghiệp, tổ chức khoa học công nghệ mua sắm, vận hành máy móc, thiết bị từ nguồn ngân sách TP; (3) Miễn thuế thu nhập cá nhân đối với thu nhập từ việc thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ trọng điểm; (4) Doanh nghiệp được hưởng ưu đãi tương tự như doanh nghiệp công nghệ cao trong thời gian thực hiện nhiệm vụ.

Bốn là, đề ra các chính sách thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học và ứng dụng, chuyển giao tiến bộ khoa học công nghệ. Các chính sách này bao gồm: (1) Quy định về phương thức tuyển chọn hoặc giao trực tiếp đối với nhiệm vụ khoa học công nghệ trọng điểm và dự án sản xuất thử nghiệm cấp TP; (2) Áp dụng hình thức khoán kinh phí theo kết quả, sản phẩm đối với nhiệm vụ khoa học công nghệ sử dụng ngân sách TP; (3) Cho phép chuyển giao không bồi hoàn tài sản, kết quả, sản phẩm từ nhiệm vụ khoa học công nghệ sử dụng ngân sách cho các tổ chức, cá nhân đáp ứng đủ điều kiện; (4) Hỗ trợ doanh nghiệp, tổ chức khoa học công nghệ hình thành trung tâm nghiên cứu và phát triển, phòng thí nghiệm, nhận chuyển giao công nghệ thuộc các lĩnh vực trọng điểm.

Năm là, tạo cơ chế khuyến khích thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Theo đó, các cơ sở giáo dục đại học công lập, cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập, tổ chức khoa học công nghệ công lập trên địa bàn TP được thành lập hoặc tham gia thành lập doanh nghiệp, góp vốn vào doanh nghiệp để thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ thuộc quyền sở hữu của mình. Viên chức tại các cơ sở này được tham gia góp vốn, quản lý, điều hành doanh nghiệp khi có sự đồng ý của người đứng đầu. 

“Những quy định tại Điều 23 Luật Thủ đô 2024 không chỉ tạo hành lang pháp lý vững chắc mà còn thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của TP Hà Nội trong việc xây dựng một hệ sinh thái khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số phát triển, đưa Thủ đô trở thành trung tâm hàng đầu trong lĩnh vực này, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế – xã hội Thủ đô trong Kỷ nguyên mới – Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc” – TS Nghiêm Đình Đạt nhấn mạnh.