TS. Vũ Văn Tính: Cần đột phá AI trong quản lý thuế

Để hiểu rõ hơn vấn đề này, Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với TS. Vũ Văn Tính – giảng viên khoa Luật – Học viện Hành chính & Quản trị công để hiểu hơn vấn đề này.

Tạo ra sự minh bạch và công bằng giữa các doanh nghiệp

– Thời gian qua, ngành thuế đã và đang thực hiện các giải pháp đồng bộ, thống nhất để nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế đối với hoạt động thương mại điện tử. Ông đánh giá như thế nào về những giải pháp mà ngành thuế đã triển khai nhằm đảm bảo thuận lợi cho người nộp thuế, chống thất thu thuế qua thương mại điện tử?

TS. Vũ Văn Tính – giảng viên Học viện Hành chính & Quản trị công

TS. Vũ Văn Tính: Tôi đánh giá cao những nỗ lực của ngành thuế trong việc triển khai các giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế đối với hoạt động thương mại điện tử. Ngành thuế đã chủ động thích ứng với sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử bằng cách hiện đại hóa công nghệ, như triển khai Cổng thông tin điện tử dành cho nhà cung cấp nước ngoài (Etaxvn.gdt.gov.vn) và ứng dụng eTax Mobile, giúp người nộp thuế dễ dàng đăng ký, kê khai và nộp thuế mọi lúc, mọi nơi. Việc kết nối, chia sẻ dữ liệu với các bộ, ngành như Bộ Công Thương, Bộ Khoa học và Công nghệ và Ngân hàng Nhà nước cũng là một bước tiến lớn, tạo cơ sở dữ liệu phong phú để quản lý hiệu quả hơn.

Các giải pháp mà ngành thuế triển khai để quản lý thuế trong thương mại điện tử đã mang lại nhiều kết quả tích cực. Việc kết nối dữ liệu với các sàn thương mại điện tử như Shopee, Lazada, Sendo, Tiki từ tháng 1 năm 2024 đã giúp minh bạch hóa hoạt động kinh doanh và giảm thất thu thuế.

Các quy định pháp lý như Nghị định 126/2020/NĐ-CP và Thông tư 40/2021/TT-BTC của Bộ Tài chính đã tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho những người kinh doanh online. Ngoài ra, các chương trình tuyên truyền, tập huấn và gửi thư ngỏ đến doanh nghiệp, cá nhân kinh doanh thương mại điện tử đã góp phần nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật về thuế thuế, đồng thời hỗ trợ họ hiểu rõ nghĩa vụ thuế.

Ngành thuế cũng tăng cường thanh tra, kiểm tra, đặc biệt với các sàn thương mại điện tử và nhà cung cấp nước ngoài, nhằm chống thất thu thuế một cách quyết liệt. Những giải pháp này không chỉ đảm bảo nguồn thu ngân sách mà còn tạo sự công bằng giữa kinh doanh truyền thống và thương mại điện tử.

Tuy nhiên, hiện công tác còn lý thuế vẫn còn những hạn chế nhất định như khó kiểm soát giao dịch nhỏ lẻ và xuyên biên giới. Để tối ưu hơn, nâng cao hiệu quả thu thuế, ngành thuế cần tiếp tục đầu tư vào công nghệ cao hơn (AI, Big Data), xử lý dữ liệu lớn, và hoàn thiện khung pháp lý để bắt kịp tốc độ phát triển của thương mại điện tử xuyên biên giới. Việc ứng dụng AI trong quản lý lý thuế đã và đang là xu thế của kinh tế số hiện nay.

– Như ông chia sẻ, việc ứng dụng công nghệ cao trong quản lý thuế đang ngày càng trở nên cấp thiết. ​​Nhằm nâng cao hiệu quả thu thuế, theo Bộ Tài chính, cơ quan thuế sẽ có thêm công cụ mới, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong việc kiểm soát doanh thu thuế với các sàn thương mại điện tử, nhất là các sàn xuyên biên giới. Ông đánh giá như thế nào về hiệu quả từ giải pháp này trong quản lý thuế tại Việt Nam?

TS. Vũ Văn Tính: Tôi nhận thấy, việc ngành thuế Việt Nam ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để kiểm soát doanh thu thuế trên các sàn thương mại điện tử, đặc biệt là các sàn thương mại điện tử xuyên biên giới, là một giải pháp đột phá và rất phù hợp với xu hướng chuyển đổi số hiện nay.

AI có khả năng phân tích khối lượng dữ liệu khổng lồ từ các giao dịch trực tuyến, phát hiện các dấu hiệu bất thường như gian lận thuế hay kê khai không đầy đủ, điều mà phương pháp thủ công khó có thể thực hiện hiệu quả. Điều này đặc biệt quan trọng với thương mại điện tử xuyên biên giới, nơi mà việc quản lý dòng tiền và doanh thu thường phức tạp do sự khác biệt về pháp lý và thiếu thông tin trực tiếp từ các nhà cung cấp nước ngoài.

Giải pháp này không chỉ giúp tăng cường hiệu quả thu thuế mà còn góp phần giảm thiểu thất thu ngân sách, vốn là vấn đề nhức nhối trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ. Việc sử dụng AI cũng tạo ra sự minh bạch và công bằng giữa các doanh nghiệp, khi các sàn thương mại điện tử lớn như Amazon, Shopee hay Lazada đều phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định thuế.

Việc ứng dụng AI trong quản lý lý thuế đã và đang là xu thế của kinh tế số hiện nay. Ảnh minh hoạ

Chủ động ứng phó trước các thách thức

– Với khả năng phân tích khối lượng dữ liệu khổng lồ từ các giao dịch trực tuyến, theo ông đánh giá là giải pháp đột phá. Vậy, bên cạnh những thuận lợi, đâu là thách thức khi Việt Nam ứng dụng AI trong quản lý thuế thương mại điện tử?

TS. Vũ Văn Tính: Ứng dụng AI trong quản lý thuế trong thương mại điện tử tuy có nhiều ưu điểm như đã phân tích ở trên nhưng cũng đối mặt với nhiều thách thức lớn.

Thứ nhất, về pháp lý, khung khổ các quy định tại Việt Nam chưa rõ ràng, thiếu hướng dẫn về trách nhiệm khi AI sai sót, đặc biệt với giao dịch xuyên biên giới.

Thứ hai, về dữ liệu, chất lượng dữ liệu không đồng đều (hóa đơn giả, thông tin thiếu chính xác) và vấn đề bảo mật, quyền riêng tư sẽ gây khó khăn cho AI.

Thứ ba, về công nghệ cũng là một trở ngại, với cơ sở hạ tầng yếu, chủ yếu phụ thuộc vào nhà cung cấp nước ngoài và nguy cơ lỗi thuật toán.

Thứ tư, về con người, cán bộ thuế thiếu kỹ năng giám sát AI, trong khi doanh nghiệp và người dân phản đối do lo ngại bị giám sát chặt hoặc phạt oan. Đạo đức cũng đặt ra vấn đề thiên vị của thuật toán và mất quyền tự quyết của con người khi AI tự động quyết định thuế.

Cuối cùng, thách thức từ sự gian lận tinh vi (dùng tiền ảo) và hạn chế dữ liệu từ nền tảng quốc tế sẽ cản trở hiệu quả của AI.

Để khắc phục các thách thức này, cần ban hành các quy định pháp luật cụ thể, nâng cấp hạ tầng công nghệ, đào tạo nhân lực và cần có sự hợp tác quốc tế sâu hơn để xử lý các giao dịch xuyên biên giới, qua đó, nhằm đảm bảo AI hoạt động minh bạch, công bằng, bình đẳng.

– Với kinh nghiệm quốc tế trong quản lý thuế hiện nay, theo ông, giải pháp nào để tối ưu hóa công tác quản lý thuế và thúc đẩy sự phát triển bền vững của thương mại điện tử tại Việt Nam?

TS. Vũ Văn Tính: Có thể dẫn qua một số quốc gia có hoạt động quản lý thuế hiệu quả như Mỹ, Trung Quốc, Liên minh châu Âu (EU), Singapore, Nhật Bản. Đây là những quốc gia kiểm soát tương đối tốt việc thu thuế đối với thương mại điện tử.

Với Mỹ: Mỹ áp dụng hệ thống thuế liên bang kết hợp với thuế tiểu bang, sử dụng công nghệ hiện đại như phần mềm quản lý thuế trực tuyến (e-filing) để đơn giản hóa việc kê khai và nộp thuế. Cơ quan Thuế vụ nội địa (IRS) cũng triển khai các biện pháp kiểm tra chéo dữ liệu nhằm phát hiện gian lận thuế, đặc biệt với thương mại điện tử.

Tại Trung Quốc: Trung Quốc sử dụng hệ thống quản lý thuế tập trung, kết hợp công nghệ AI và dữ liệu lớn để giám sát giao dịch thương mại điện tử, đặc biệt trên các nền tảng như Alibaba. Họ yêu cầu các doanh nghiệp cung cấp thông tin giao dịch qua ngân hàng để đối chiếu, đảm bảo minh bạch và giảm thất thu thuế.

Liên minh châu Âu (EU): EU áp dụng thuế VAT thống nhất cho thương mại điện tử xuyên biên giới, yêu cầu các sàn giao dịch thu thuế trực tiếp từ khách hàng theo mức thuế tại quốc gia của người mua. Từ năm 2021, EU triển khai hệ thống đăng ký thuế tập trung cho nhà bán hàng online, tăng cường kiểm soát thuế hiệu quả.

Singapore: Singapore sử dụng chính sách thuế đơn giản, minh bạch với thuế hàng hóa và dịch vụ (GST) áp dụng cho thương mại điện tử từ 2023. Họ kết hợp cổng thanh toán điện tử và dữ liệu từ ngân hàng để theo dõi doanh thu, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp tự nguyện tuân thủ qua ưu đãi thuế…

Tôi cho rằng Việt Nam có thể tham khảo và nghiên cứu ứng dụng AI và dữ liệu lớn từ các quốc gia như Mỹ, Trung Quốc, Singapore để có thể tối ưu hóa công tác quản lý thuế và thúc đẩy sự phát triển bền vững của thương mại điện tử.