Trí tuệ nhân tạo đang thay đổi báo chí ở Nam Bán cầu như thế nào?

Một báo cáo mới từ Quỹ Thomson Reuters (TRF) đã khảo sát hơn 200 nhà báo từ hơn 70 quốc gia ở Nam Bán cầu và các nền kinh tế mới nổi, nhằm làm rõ cách AI được sử dụng tại khu vực này, những rào cản tồn tại và tác động đối với tương lai báo chí.

1. Việc áp dụng AI rộng rãi nhưng không đồng đều

AI đã trở thành một phần quan trọng trong quy trình làm việc của nhiều nhà báo, với 81,7% người được khảo sát sử dụng AI, trong đó gần một nửa dùng hàng ngày.

Các công cụ phổ biến như ChatGPT, Grammarly, Otter và Canva được sử dụng để soạn thảo, biên tập nội dung, kiểm tra thông tin, phiên âm và nghiên cứu. Một nhà báo từ Ghana nhận định AI giúp họ phân tích dữ liệu nhanh chóng, đặc biệt trong các lĩnh vực như nghiên cứu HIV và báo cáo về môi trường.

Tuy nhiên mức độ áp dụng không đồng đều. Một số tòa soạn sử dụng AI để cải thiện hiệu suất, trong khi những nơi khác vẫn chưa có điều kiện tiếp cận đầy đủ. Điều này đặt ra câu hỏi về sự chênh lệch trong khả năng ứng dụng công nghệ giữa các khu vực và tổ chức báo chí.

2. Rào cản về tiếp cận, đào tạo và chính sách

Mặc dù AI mang lại nhiều lợi ích, chỉ 13% số nhà báo được khảo sát cho biết phòng tin tức của họ có chính sách AI chính thức. Việc thiếu hướng dẫn này dẫn đến sự không nhất quán trong cách triển khai AI và làm gia tăng lo ngại về đạo đức nghề nghiệp.

Ngoài ra, nhiều nhà báo gặp khó khăn trong việc tiếp cận các công cụ AI do chi phí cao, giới hạn công nghệ và thiếu đào tạo. Đặc biệt, 58% nhà báo sử dụng AI hoàn toàn dựa vào tự học, cho thấy nhu cầu cấp thiết về các chương trình đào tạo chính thức.

Một người quản lý phòng tin tức tại UAE nhấn mạnh sự cần thiết của các khuôn khổ đạo đức để đảm bảo tính minh bạch và lòng tin của độc giả khi sử dụng AI.

3. Rủi ro: Thông tin sai lệch, thiên vị và an ninh việc làm

Bên cạnh lợi ích, AI cũng đặt ra nhiều mối lo ngại. Gần 49% nhà báo sợ rằng AI có thể làm gia tăng thông tin sai lệch và thiên vị do phần lớn dữ liệu huấn luyện tập trung vào phương Tây. Một số lo ngại rằng AI có thể làm xói mòn kỹ năng báo chí truyền thống như tư duy phản biện và điều tra độc lập.

Ngoài ra, việc AI tự động hóa các nhiệm vụ như viết tóm tắt tin tức có thể dẫn đến mất việc làm, đặc biệt là ở các vị trí cấp thấp. Một nhà báo từ Kenya bày tỏ lo ngại rằng AI sẽ khiến nhiều nhà báo mất việc, còn một biên tập viên từ Ả Rập Xê Út cảnh báo AI có thể làm mất đi sự khác biệt và tính đặc sắc của báo chí.

4. Con đường phía trước: Đạo đức, quy định và đào tạo

Hơn 57% số nhà báo được khảo sát nhận định các vấn đề đạo đức là thách thức cấp bách nhất khi sử dụng AI. Nhiều người kêu gọi sự minh bạch trong việc áp dụng AI và yêu cầu các tòa soạn tiết lộ khi sử dụng công nghệ này trong quy trình sản xuất tin tức.

Ngoài ra, các nhà báo đề xuất cần có các quy định để kiểm soát thông tin sai lệch, bảo vệ quyền riêng tư dữ liệu và đảm bảo AI không chỉ phục vụ lợi ích của các quốc gia hoặc tổ chức báo chí lớn. Một nhà báo Nga bày tỏ lo ngại rằng một số tòa soạn đang đặt lợi ích thương mại lên trên các tiêu chuẩn báo chí khi sử dụng AI.

5. Giải pháp: Đào tạo, chính sách và hợp tác

Báo cáo đề xuất 5 giải pháp chính để AI thực sự mang lại lợi ích cho báo chí Nam Bán cầu:

Đào tạo và nâng cao kỹ năng: Cung cấp chương trình đào tạo AI cho nhà báo để đảm bảo họ sử dụng công nghệ một cách có đạo đức và hiệu quả.

Xây dựng khung đạo đức: Đặt ra các tiêu chuẩn rõ ràng về minh bạch và trách nhiệm giải trình khi sử dụng AI trong báo chí.

Hợp tác trong ngành: Khuyến khích quan hệ đối tác giữa các tòa soạn, nhà phát triển AI và tổ chức tài trợ để phát triển các công cụ AI phù hợp với nhu cầu báo chí đa dạng.

Quy định và chính sách: Thiết lập các biện pháp bảo vệ pháp lý để đảm bảo AI không làm suy yếu vai trò của báo chí và giải quyết các vấn đề thiên vị dữ liệu.

Đảm bảo tiếp cận công bằng: Tạo điều kiện để các tòa soạn nhỏ và thiếu nguồn lực có thể tiếp cận và tận dụng AI.

Dù AI đã có tác động sâu rộng, chỉ 42% nhà báo có cái nhìn tích cực về tương lai của công nghệ này trong báo chí. Điều đó cho thấy vẫn còn nhiều tranh cãi về tác động lâu dài của AI. Liệu nó sẽ trở thành công cụ hỗ trợ hay là mối đe dọa đối với báo chí Nam Bán cầu? Câu trả lời phụ thuộc vào cách ngành báo chí kiểm soát và định hướng công nghệ này trong những năm tới.

Hoài Phương (theo IJnet, Medium)