Trẻ em không phải cỗ máy đạt thành tích

“Hãy để trẻ em được lớn lên với thơ ấu vô tư”

Là cựu học sinh chuyên Toán Trường THPT Chuyên Khoa học Tự nhiên, giành Huy chương Bạc Olympic Toán quốc tế (IMO) năm 2001, nhận bằng Tiến sĩ của Đại học Harvard (Mỹ) năm 2010, người trẻ nhất Việt Nam được công nhận chức danh PGS năm 2013 và là Giáo sư trẻ nhất Việt Nam năm 2020, GS Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, đã có chia sẻ về áp lực của học sinh hiện nay tại một tọa đàm vừa diễn ra.

Theo GS Lê Anh Vinh: “Trong xã hội hiện đại, trẻ em đang phải đối mặt với nhiều áp lực từ học tập, gia đình và xã hội. Những áp lực này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần mà còn làm giảm đi niềm vui và sự hồn nhiên của tuổi thơ.

Trường học là một trong những môi trường ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý xã hội quan trọng nhất của trẻ. Ngoài ra, áp lực từ gia đình cũng là một yếu tố cần quan tâm. Nhiều bậc phụ huynh có xu hướng đặt kỳ vọng quá cao vào con cái, mong muốn con đạt được những thành tích vượt trội, phải là xếp thứ nhất, phải là quán quân, phải là vô địch để hãnh diện. Tuy nhiên, điều này vô tình tạo ra một gánh nặng tâm lý rất lớn cho trẻ.

Trẻ em cần được yêu thương và hỗ trợ, không phải là những cỗ máy đạt thành tích. Hãy để con được sống trong sự yêu thương và lớn lên với tuổi thơ vô tư, hồn nhiên, không có áp lực trước khi đặt lên vai con những kỳ vọng thành công hay trở thành nhà vô địch. Một tuổi thơ vô tư sẽ là nền tảng cho một tương lai rộng mở và thành công”.

“Để trẻ em Việt lớn lên với tuổi thơ không áp lực” cũng là chủ đề của buổi tọa đàm tổ chức sáng 13/3 do Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam tổ chức. Theo các chuyên gia, tuổi thơ là giai đoạn nền tảng, ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển toàn diện của mỗi con người.

ThS Phạm Thị Phương Thức, Trung Nghiên cứu tâm lý học và Giáo dục học, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, áp lực tác động tiêu cực đến học sinh hiện nay đó là từ cha mẹ. Trong đó có các yếu tố tạo nên áp lực là phong cách làm cha mẹ, kỳ vọng và hạn chế của cha mẹ.

“Vài năm gần đây, phong cách cha mẹ độc đoán từ Trung Quốc được nhiều người áp dụng. Theo phong cách này, cha mẹ sẽ đưa con vào trong khuôn khổ và đặt kỳ vọng cao cho con. Để hoàn thành mục tiêu, cha mẹ sẽ cắt các hoạt động, quyền lợi được cho là “không cần thiết” khiến con trẻ không được tham gia các hoạt động yêu thích.

Còn với nhà trường, trẻ cũng phải chịu áp lực từ nhiệm vụ hằng ngày và sự kiện học đường (đánh giá năng lực vào lớp 1, kỳ thi hằng năm…). Nỗ lực cố gắng mỗi ngày của học sinh là tác nhân gây căng thẳng, lo âu cho các em”.

Theo ThS Phạm Thị Phương Thức: “Cha mẹ và nhà trường đều có áp lực tương đương nhau tác động đến với đứa trẻ”.

Gây áp lực là vi phạm quyền trẻ em

Trước thực trạng áp lực của trẻ hiện nay, ông Hà Đình Bốn, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam, khẳng định, việc gây áp lực lên trẻ dù là gián tiếp hay trực tiếp cũng là vi phạm quyền trẻ em.

Tuy nhiên để chỉ rõ ra điều luật có thể rất khó quy kết, nếu chúng ta không có tiếp cận khách quan, phải thực hiện đồng bộ, đầy đủ và phù hợp các quyền, vận dụng khoa học và hợp lý. Ví dụ: Quyền được giáo dục, học tập và phát triển năng khiếu (Điều 16 Luật Trẻ em 2016); Quyền vui chơi, giải trí (Điều 17 Luật Trẻ em 2016).

Nếu cha mẹ, người có trách nhiệm gây áp lực, yêu cầu con phải học tập, học thêm mà không còn thời gian vui chơi là vi phạm quyền vui chơi của trẻ em hoặc yêu cầu con cái phải học những nghề mà trẻ không thích, không phù hợp với năng khiếu của các em là vi phạm quyền của trẻ em.

Nếu cha mẹ tạo áp lực cho con phải đạt điểm số cao, phải giành giải nhất, phải thành quán quân hay nhà vô địch trong các cuộc thi mà không phải mong muốn của trẻ dẫn đến những hậu quả về sức khỏe tinh thần của các con thì cũng có thể được coi là vi phạm quyền trẻ em.

Tuy nhiên mức độ vi phạm trong lĩnh vực này nhiều khi mang tính trừu tượng, giao thoa với nhau khó mà xác định lỗi của cha mẹ. Thậm chí cha mẹ còn biện minh cho hành vi của mình là đúng và là quyền của cha me, vì con cái họ mà phải làm. Vô hình chung, khi trẻ bị áp lực sẽ chịu nhiều thiệt thòi vì gianh giới giữa đúng và sai, giữa yêu thương và lạm dụng yêu thương rất mong manh, trẻ khó tìm được sự đồng cảm, chia sẻ kịp thời.

Vậy làm thế nào để giảm áp lực, để trẻ vẫn hồn nhiên, vô tư sống đúng với tuổi thơ mà vẫn phát huy tối đa năng lực của bản thân, PGS.TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội nêu quan điểm: “Chúng ta đang sống trong thế giới áp lực. Bố mẹ áp lực, giáo viên áp lực thì đứa trẻ cũng áp lực theo. Làm sao giảm áp lực cho trẻ mà vẫn phát triển toàn diện, sự nghiệp bền vững? Đó chính là nâng cao khả năng thích ứng với áp lực. Bố mẹ, giáo viên cần trang bị cho các con kỹ năng phát triển năng lực”.

Về góc độ giáo dục tại nhà trường, Phó vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông, Bộ GDĐT Tạ Ngọc Trí cho biết: “Thời gian vừa qua ngành Giáo dục đã đổi mới chương trình sách giáo khoa, chuyển việc dạy, học theo lối truyền thụ kiến thức sang dạy, học chú trọng phát triển kỹ năng, phẩm chất.

Ngoài ra Bộ GDĐT còn quan tâm chỉ đạo xây dựng phong trào trường học hạnh phúc, xây dựng môi trường học tập tích cực cho học sinh. Cuộc họp phụ huynh ở một số trường đang áp dụng là từng phụ huynh sẽ trao đổi với các giáo viên để phát huy năng lực của mỗi học sinh chứ không phải so sánh các em học sinh với nhau như trước đây. Mục tiêu của chúng ta cần hướng đến là sự vào cuộc đồng bộ, cùng chung tay tạo môi trường học tập chú trọng phát triển kỹ năng, phẩm chất của từng em”.