Tinh hoa hội tụ và tiếng vọng văn hóa Việt

VHO – Sáng qua 29.6, tại Bảo tàng Lịch sử TP.HCM, Sở Văn hóa và Thể thao TP đã long trọng tổ chức Lễ công bố Quyết định công nhận Bảo vật Quốc gia và khai mạc trưng bày chuyên đề Bảo vật Quốc gia – Những kiệt tác di sản tại TP.HCM. Sự kiện đánh dấu cột mốc quan trọng trong hành trình gìn giữ và lan tỏa những giá trị văn hóa – nghệ thuật đỉnh cao của dân tộc.

 Lần đầu tiên, công chúng có cơ hội chiêm ngưỡng những bảo vật quốc gia đang được lưu giữ tại các bảo tàng công lập và tư nhân trên địa bàn thành phố, được quy tụ trong không gian trưng bày trang trọng và đầy chiều sâu.

Qua đó, tái hiện một cách sinh động hành trình văn hóa – lịch sử Việt Nam từ thời Đông Sơn, Sa Huỳnh, Óc Eo đến hiện vật Champa, thời Nguyễn, cách mạng và mỹ thuật hiện đại, phản ánh dòng chảy giao thoa, đa dạng của vùng đất phương Nam trù phú.

Trước lễ khai mạc, ông Nguyễn Minh Nhựt, Phó Giám đốc Sở VHTT TP.HCM đã chủ trì buổi gặp gỡ báo chí, chia sẻ những điểm nhấn độc đáo của cuộc trưng bày.

“Thông qua cuộc trưng bày, TP mong muốn lan tỏa giá trị di sản đến cộng đồng, khơi dậy tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc và khuyến khích sự sáng tạo, hội nhập trong thời đại mới. Đây cũng là bước chuẩn bị cho hành trình phát hiện và công nhận thêm những bảo vật quốc gia trong tương lai”, ông Nguyễn Minh Nhựt nhấn mạnh.

Những dấu ấn văn hóa – nghệ thuật – lịch sử tiêu biểu

Theo Sở VHTT TP.HCM, hiện thành phố có 17 Bảo vật Quốc gia, đang được lưu giữ tại 4 đơn vị: Bảo tàng Lịch sử TP.HCM (12 hiện vật), Bảo tàng TP.HCM (2 hiện vật), Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM (2 tác phẩm hội họa) và một hiện vật thuộc sưu tập tư nhân Phạm Gia Chi Bảo.

Các bảo vật trải dài về niên đại, phong phú về chất liệu và phong cách nghệ thuật, phản ánh chiều sâu văn hóa và sự sáng tạo vượt thời gian của dân tộc Việt. Đây đều là những di sản thể hiện kỹ thuật chế tác tinh xảo, tư duy nghệ thuật bản địa, cùng giá trị tín ngưỡng – lịch sử gắn liền với tiến trình văn hóa nước nhà.

Tiêu biểu trong số đó là các Bảo vật quốc gia thuộc nghệ thuật Phật giáo và Hindu giáo của nền Văn hóa Phù Nam – Óc Eo (thế kỷ I-VII) và văn hóa Champa (thế kỷ II-XVII) phát triển từ xa xưa ở Nam Bộ và Trung Bộ Việt Nam, gồm: Tượng Phật Đồng Dương (có niên đại thế kỷ VIII-IX); Tượng Nữ thần Devi (thế kỷ X); Tượng Avalokitesvara Hoài Nhơn (thế kỷ VIII-IX); Tượng Avalokitesvara Đại Hữu (thế kỷ X); Tượng thần Vishnu (thế kỷ II-V); Tượng thần Surya (thế kỷ VI-VII); Tượng Nữ thần Durga (thế kỷ VII-VIII); Tượng Avalokitesvara (thế kỷ VIII-IX); Tượng Phật Sa Đéc (thế kỷ IV); Tượng Phật Bình Hòa (thế kỷ IV-VI); Tượng Phật Lợi Mỹ (thế kỷ IV-VI); Tượng Phật Sơn Thọ (thế kỷ VI-VII).

Đây là những hiện vật thuộc sưu tập của Bảo tàng Lịch sử TP.HCM, được công nhận là Bảo vật Quốc gia vào các năm 2012, 2013 và 2018, vừa thể hiện giá trị lịch sử văn hóa – tín ngưỡng tộc người, vừa thể hiện giá trị thẩm mỹ của kỹ thuật đương thời mang tính bản địa trong quá khứ, góp phần làm phong phú kho tàng di sản văn hóa Việt Nam.

Hai bảo vật thuộc Bảo tàng TP.HCM là Ấn đồng “Lương Tài Hầu chi ấn” (niên đại 1833, thời Nguyễn) – đại diện cho quyền lực hành chính thời phong kiến và Khuôn in “Tín phiếu mệnh giá 5 đồng” (niên đại 1947) – hiện vật hiếm ghi dấu một thời kỳ lịch sử của ngành tài chính – tiền tệ cách mạng. Các hiện vật được công nhận Bảo vật Quốc gia lần lượt vào năm 2020 và 2018.

Trong khi đó, hai tác phẩm hội họa hiện đại được công nhận Bảo vật Quốc gia là: “Vườn xuân Trung Nam Bắc” của danh họa Nguyễn Gia Trí (được thực hiện từ năm 1969-1989), đại diện cho nghệ thuật sơn mài Việt Nam đỉnh cao và “Thanh niên thành đồng” của họa sĩ Nguyễn Sáng (phác thảo 1967, hoàn thành 1978), phản ánh tinh thần cách mạng thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Hai tác phẩm là hiện vật thuộc Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, được công nhận Bảo vật Quốc gia lần lượt vào năm 2013 và 2017.

Đáng chú ý, hiện vật được công nhận Bảo vật Quốc gia gần đây nhất (năm 2024) là Chõ gốm thuộc văn hóa Đông Sơn, có niên đại khoảng 2.500- 2.000 năm cách ngày nay. Đây là hiện vật hiếm, được lưu giữ trong sưu tập tư nhân của ông Phạm Gia Chi Bảo (diễn viên Chi Bảo), góp phần làm phong phú thêm bức tranh di sản khảo cổ học nước nhà.

Bảo vật được “đánh thức” trong không gian an toàn tuyệt đối

Chuyên đề “Bảo vật Quốc gia – Những kiệt tác di sản tại TP.HCM” sẽ được trưng bày từ ngày 29.6 – 10.8 tại Bảo tàng Lịch sử TP.HCM. Toàn bộ không gian được thiết kế đạt tiêu chuẩn bảo tàng học, vừa đảm bảo an toàn tuyệt đối cho hiện vật, vừa phục vụ tốt nhu cầu thưởng lãm của công chúng.

Chia sẻ về công tác bảo đảm an ninh, an toàn cho các bảo vật quốc gia được trưng bày trong thời gian dài, TS Hoàng Anh Tuấn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử TP.HCM cho biết: “Các bảo vật được bố trí trong tủ kính cường lực hoặc khung kính chuyên dụng, tùy theo kích thước. Hệ thống trưng bày được thiết kế đảm bảo hai yêu cầu song song: Bảo vệ an toàn tuyệt đối cho hiện vật và đáp ứng các tiêu chuẩn mỹ thuật, ánh sáng dành cho khách tham quan”.

Toàn bộ khu vực trưng bày được trang bị hệ thống camera giám sát 24/24; lực lượng bảo vệ từ 2-3 người túc trực thường xuyên, sử dụng bộ đàm để kịp thời liên lạc khi cần thiết. Đồng thời, Bảo tàng phối hợp chặt chẽ với lực lượng Công an địa phương, thiết lập đường dây liên lạc đảm bảo an ninh ở mức cao nhất. Tất cả quy trình bảo quản và trưng bày hiện vật đều được thực hiện nghiêm ngặt theo đúng quy định chuyên môn hiện hành.

Theo TS Hoàng Anh Tuấn, phòng trưng bày chuyên đề “Bảo vật Quốc gia” đặt ngay tại Phòng Bát giác – khu vực trung tâm của Bảo tàng. Không gian này quy tụ đầy đủ 15 bảo vật quốc gia hiện thuộc Bảo tàng Lịch sử TP.HCM, Bảo tàng TP.HCM và bảo vật của sưu tập tư nhân Phạm Gia Chi Bảo. Cạnh đó, BTC bố trí hai màn hình tương tác trình chiếu 2 tác phẩm tranh của Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM (do các tranh gốc có kích thước lớn, không thể di chuyển đến nơi trưng bày).

Theo Luật Di sản văn hóa 2024: “Bảo vật Quốc gia là di vật, cổ vật có giá trị đặc biệt quý hiếm, tiêu biểu của đất nước về lịch sử, văn hóa, khoa học”. Bên cạnh đó, Bảo vật Quốc gia còn gắn liền với những câu chuyện mang tính biểu tượng và các yếu tố văn hóa phi vật thể có ý nghĩa sâu sắc. Chúng không chỉ là di sản quý giá mà còn phản ánh cảm quan thẩm mỹ tinh tế và kỹ thuật chế tác khéo léo của người xưa.

Tính đến năm 2025, Việt Nam có 327 hiện vật, nhóm hiện vật được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật quốc gia. Trong đó, TP.HCM có 17 Bảo vật Quốc gia. Tuy không nhiều về số lượng nhưng phong phú về chất liệu, đa dạng về xuất xứ, hàm chứa các giai đoạn lịch sử – văn hóa khác nhau từ cổ đại đến hiện đại.

Lần đầu tiên các bảo vật này cùng xuất hiện trong một không gian trưng bày chuyên đề tại TP.HCM là cơ hội đặc biệt để công chúng tiếp cận gần hơn với di sản. Đây không chỉ là hoạt động tôn vinh giá trị lịch sử – văn hóa – nghệ thuật, mà còn là hình thức giáo dục di sản sinh động, khơi gợi niềm tự hào dân tộc, đặc biệt với thế hệ trẻ.

Hoạt động cũng khẳng định vai trò quan trọng của TP.HCM trong sự nghiệp bảo tồn, phát huy giá trị di sản dân tộc trong thời kỳ hội nhập và phát triển.