tìm về một “địa chỉ đỏ” của ngoại giao quân sự Việt Nam

Địa điểm tổ chức hội nghị năm xưa nay là Khu di tích cách mạng kháng chiến Trung Giã, đã được UBND TP Hà Nội xếp hạng. Cho đến hôm nay, khu di tích vẫn được chính quyền và Nhân dân huyện Sóc Sơn gìn giữ, bảo tồn và phát huy.

Vùng an toàn cho “cuộc gặp lịch sử”

Trên tài liệu lưu giữ tại Ban Tuyên giáo và Dân vận Huyện uỷ Sóc Sơn,  năm 1951, bộ đội chủ lực phối hợp với dân quân, du kích tiến công và giành thắng lợi vang dội, tiêu diệt bốt Tú Tạo, buộc quân Pháp phải rút khỏi đồn Khố Xanh tại thôn Bình An (xã Trung Giã) về Núi Đôi (xã Tân Minh).

Đến năm 1952, địa bàn xã Trung Giã chính thức được giải phóng. Quân Pháp chỉ còn cố thủ ở bốt Núi Đôi và bốt Phù Lỗ (huyện Sóc Sơn). Địa điểm Trung Giã được nhận định là nơi an toàn, bảo đảm để mở hội nghị quân sự giữa quân đội Việt Nam và thực dân Pháp.

Để chuẩn bị tốt cho Hội nghị Quân sự Trung Giã, đầu tháng 6/1954, Huyện ủy, Ủy ban hành chính, Mặt trận Việt Minh huyện Đa Phúc (nay là huyện Sóc Sơn) đã trực tiếp về hai xã Trung Giã và Hồng Kỳ để làm việc với lãnh đạo địa phương, triển khai các hoạt động phục vụ cho Hội nghị.

Địa điểm xây dựng lán trại phục vụ Hội nghị được chọn nằm ở phía Nam thôn Xuân Sơn (xã Trung Giã), trên khu đồi Đá Ong rộng lớn, trải dài khoảng 100ha, tiếp giáp với các thôn Hương Ninh và xóm Ấp Chùa của xã Hồng Kỳ.

Để tiến hành công tác xây dựng cơ sở vật chất, Huyện ủy, Ủy ban hành chính và Mặt trận Việt Minh huyện Đa Phúc đã huy động khoảng 30 thợ mộc lành nghề từ thôn Thu Thủy, xã Xuân Thu. Tre, nứa và lá cọ được các xã: Nam Sơn, Hồng Kỳ, Trung Giã và cả huyện Phổ Yên (Thái Nguyên) chung tay đóng góp. Nhờ sự đoàn kết, nỗ lực của Nhân dân, chỉ trong thời gian ngắn, đến cuối tháng 6/1954, khu lán trại khang trang đã hoàn thành, sẵn sàng phục vụ Hội nghị.

Những chứng nhân lịch sử

Chúng tôi tìm gặp Đại tá Nguyễn Văn Tuệ (sinh năm 1933), chiến sĩ Đại đội 472 thuộc Huyện đội Đa Phúc (nay là Ban Chỉ huy Quân sự huyện Sóc Sơn). Ông cũng là người được vinh dự tham gia bảo vệ Hội nghị Quân sự Trung Giã.

Với người cựu chiến binh đã ngoài 90 tuổi, nhiều ký ức đang trôi dần vào quên lãng, nhưng kỷ niệm về những ngày phục vụ Hội nghị cách đây 70 năm thì vẫn còn rõ nét trong tâm trí.

Đại tá Nguyễn Văn Tuệ nhớ lại, sáng 4/7/1954, nhân dân huyện Đa Phúc – Kim Anh đã tập trung từ sớm với cờ hoa, biểu ngữ kéo dài hàng cây số xếp hàng hai bên đường từ phố Nỉ theo Quốc lộ 3 đến đường vào khu vực diễn ra Hội nghị để hân hoan đón Đoàn đại biểu Bộ Tổng Tư lệnh Quân đội nhân dân Việt Nam. 

Cùng thời gian đó, về hướng Nam, chiếc máy bay ba càng chở phái đoàn quân sự của Pháp đáp xuống sân bay Lương Châu. Các chiến sĩ Đại đội 472 nhận nhiệm vụ đón phái đoàn Pháp. Đoàn xe bắt đầu lăn bánh dọc đường từ sân bay Lương Châu vòng qua chân núi Đôi (lúc này quân Pháp còn đóng ở Núi Đôi rất đông), hướng ra huyện lỵ Đa Phúc để tới nơi tổ chức Hội nghị.

Ông Đồng Văn Sinh (sinh năm 1930) là thanh niên xung phong, may mắn có cơ hội tham gia bảo vệ Hội nghị Quân sự Trung Giã, chia sẻ rằng: lực lượng dân quân du kích xã Lạc Long và Đoàn thanh niên xã lúc bấy giờ đóng vai trò nòng cốt trong thực hiện nhiệm vụ.

“Các đơn vị bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương phối hợp, lên phương án bảo vệ vòng trong, vòng ngoài. Lực lượng dân quân du kích xã Trung Giã được giao nhiệm vụ tuần tra, canh gác 24/24 giờ, tuyên truyền, vận động nhân dân các thôn, xóm đảm bảo tốt an ninh trật tự trong thời gian diễn ra Hội nghị…” – ông Đồng Văn Sinh kể lại.

Trong suốt thời gian diễn ra hội nghị, cùng với không khí căng thẳng trong đàm phán và chờ tin tức từ Hội nghị Geneve, bên lề, hàng nghìn người dân của các xã thường xuyên ở vòng ngoài để được nghe tuyên truyền. Có ba tối, quân và dân xã Trung Giã biểu diễn văn nghệ, múa hát ở khu đồi cạnh Quốc lộ 3.

Hơn 70 năm sau sự kiện lịch sử, dòng thời gian không ngừng chảy trôi, các thế hệ nối tiếp nhau, những nhân chứng là người lính, dân quân năm xưa như ông Nguyễn Văn Tuệ, ông Đồng Văn Sinh, giờ đã ở cái tuổi xưa nay hiếm, luôn cảm thấy tự hào mỗi khi nhớ tới Hội nghị Quân sự Trung Giã.

Một “địa chỉ đỏ” cho muôn đời sau

Dù chỉ diễn ra trong 24 ngày (từ 4/7 – 27/7/1954), nhưng Hội nghị Quân sự Trung Giã đã ghi dấu ấn sâu đậm trong lịch sử cuộc kháng chiến chống Pháp, góp phần quan trọng vào thành công của Hội nghị Geneve, mở ra cánh cửa cho hòa bình ở Đông Dương sau 9 năm trường kỳ kháng chiến.

Nhân dân huyện Sóc Sơn đã hết lòng, hết sức phục vụ hội nghị, hoàn thành nhiệm vụ Đảng giao phó. Tấm lòng yêu nước của cán bộ, chiến sỹ và nhân dân huyện Sóc Sơn để lại những ấn tượng khó phai trong lòng những người tham dự Hội nghị và trong những trang sử vẻ vang của Quân đội Nhân dân Việt Nam.

Khắc ghi dấu ấn lịch sử đó, Đảng bộ và nhân dân TP Hà Nội nói chung, huyện Sóc Sơn ngày nay nói riêng luôn quan tâm, đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục; đồng thời gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử của Hội nghị Quân sự Trung Giã, Khu di tích cách mạng kháng chiến Trung Giã.

Trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Sóc Sơn Trần Thị Thanh Huế cho biết, Hội nghị Quân sự Trung Giã là dấu mốc lịch sử đáng tự hào trong hành trình lịch sử đầy gian khó nhưng hào hùng của dân tộc. Nhận thức được ý nghĩa và tầm quan trọng đó, ngành Giáo dục và Đào tạo huyện đã tích hợp nội dung Hội nghị Quân sự Trung Giã vào chương trình giáo dục tại địa phương từ năm học 2012 – 2013 đến nay.

Ngành Giáo dục và Đào tạo huyện cũng đã phối hợp với Ban Tuyên giáo và Dân vận Huyện ủy Sóc Sơn sưu tầm, biên soạn “Tập bài giảng lịch sử địa phương của huyện”, tích hợp tư liệu quý về sự kiện Hội nghị Quân sự Trung Giã. Từ đó, giúp các thế hệ học sinh huyện Sóc Sơn không chỉ được tiếp thu tri thức về lịch sử mà còn được rèn luyện, thấm nhuần tinh thần yêu nước nồng nàn, khí phách bất khuất của dân tộc Việt Nam qua những bài học lịch sử sống động.

Phó Chủ tịch UBND huyện Sóc Sơn Đỗ Minh Tuấn cho biết, với những giá trị to lớn về lịch sử ngoại giao quân sự, Khu di tích cách mạng kháng chiến Trung Giã – nơi tổ chức Hội nghị Quân sự Trung Giã hơn 70 năm về trước, đã được UBND TP Hà Nội xếp hạng từ năm 2002. Suốt những năm tháng qua, khu di tích vẫn được chính quyền và Nhân dân huyện Sóc Sơn gìn giữ, bảo tồn nguyên trạng.

Nhằm phát huy giá trị của sự kiện Hội nghị Quân sự Trung Giã, vừa qua, UBND TP Hà Nội đã phê duyệt khoảng 71 tỷ đồng để triển khai dự án đầu tư xây dựng, tôn tạo, nâng cấp Khu di tích cách mạng kháng chiến Trung Giã. Hiện, dự án đang được tích cực triển khai, với kỳ vọng biến địa điểm này trở thành một “địa chỉ đỏ”, nơi giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng quan trọng của Thủ đô Hà Nội.