Tìm điểm cân bằng tối ưu trong quản lý an toàn thực phẩm

Hội thảo lấy ý kiến doanh nghiệp về Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 15/2018/NĐ-CP

Tập trung cải cách thủ tục hành chính

Lấy ý kiến doanh nghiệp để hoàn thiện Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 15/2018/NĐ-CP (Nghị định 15) quy định chi tiết thi hành Luật An toàn thực phẩm là nội dung cuộc hội thảo vừa được Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) tổ chức.

Diễn ra liên tục từ 8h30 đến 12h30 (không nghỉ giải lao), song Hội thảo vẫn chưa đủ thời gian cho các doanh nghiệp nêu ý kiến.

“Đây là nội dung được cộng đồng doanh nghiệp rất quan tâm, có người bay từ TP.HCM ra Hà Nội tham dự”, ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký, kiêm Trưởng ban Pháp chế VCCI nhấn mạnh trong phát biểu khai mạc.

Ông Tuấn cũng nói thêm, Nghị định 15 là nghị định có bước đột phá trong cải cách kiểm tra chuyên ngành an toàn thực phẩm, mang lại nhiều lợi ích cho cả cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp. “Khi đó, doanh nghiệp coi Nghị định 15 là món quà mừng năm mới từ Chính phủ”, ông Tuấn cho hay.

Tuy thế, theo đại diện Cục An toàn thực phẩm, vẫn có những nội dung bức thiết cần được sửa đổi, bổ sung.

Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 15 tập trung vào 3 nhóm nội dung chính: cải cách thủ tục hành chính, phân cấp quản lý và tăng cường hậu kiểm để nâng cao chất lượng thực phẩm.

Theo đó, nhóm nội dung cải cách thủ tục hành chính gồm 10 nội dung: bỏ quy định dịch công chứng tài liệu pháp lý tiếng Anh nếu đã hợp pháp hóa lãnh sự; chấp nhận bản điện tử của giấy tờ pháp lý; cho phép sử dụng kết quả kiểm nghiệm của cơ sở sản xuất đạt chuẩn GMP; giới hạn số lần và thời hạn bổ sung hồ sơ công bố sản phẩm; đơn giản hóa thủ tục nhập khẩu thực phẩm viện trợ từ thiện; bỏ một số giấy tờ trong hồ sơ đăng ký quảng cáo thực phẩm bảo vệ sức khỏe; bãi bỏ yêu cầu giấy chứng nhận GMP với thực phẩm bảo vệ sức khỏe sản xuất trong nước; xây dựng phần mềm quản lý thống nhất từ trung ương đến địa phương.

Nội dung về tăng cường phân cấp, phân quyền là phân cấp cấp giấy chứng nhận lưu hành tự do đối với thực phẩm xuất khẩu.

Nhóm tăng cường hậu kiểm gồm 4 nội dung: kiểm soát chặt chẽ tổ chức, cá nhân công bố sản phẩm; bổ sung mục thuyết minh công thức sản phẩm để kiểm soát chất lượng; yêu cầu công bố lại khi thay đổi các yếu tố quan trọng của sản phẩm; tăng cường kiểm soát chất lượng sản phẩm sau công bố.

Nhóm giải pháp thực hiện kiến nghị của Thanh tra Chính phủ gồm yêu cầu báo cáo thử nghiệm hiệu quả đối với thực phẩm chức năng lần đầu đưa ra thị trường và sửa đổi quy định về bằng chứng khoa học trong hồ sơ công bố.

Ngoài ra, còn có các nội dung khác như định nghĩa rõ hơn về thực phẩm bổ sung, thực phẩm bảo vệ sức khỏe; quy định chặt chẽ hơn về thủ tục tự công bố sản phẩm, sửa đổi quy định về quản lý nhóm sản phẩm rượu.

Về thủ tục tự công bố sản phẩm thực phẩm, theo Ban Soạn thảo, Dự thảo Nghị định vẫn duy trì các quy định tại Nghị định 15, tổ chức, cá nhân được quyền sản xuất, kinh doanh sản phẩm ngay sau khi tự công bố. Tuy nhiên, quy định rõ trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền được ủy ban nhân dân cấp tỉnh chỉ định phải đăng tải hồ sơ tự công bố trên trang thông tin điện tử của đơn vị trong vòng 7 ngày kể từ ngày tiếp nhận hồ sơ, đồng thời phải rà soát hồ sơ trong vòng 3 tháng sau khi tổ chức, cá nhân thực hiện tự công bố (về phân loại sản phẩm, công dụng, đối tượng sử dụng, thành phần) đảm bảo sản phẩm được công bố đúng bản chất, đúng quy định.

Lãnh đạo Cục An toàn thực phẩm giải thích, nội dung đề xuất là phù hợp với thực tiễn trong quản lý. Nghị định 15 chưa có quy định cơ quan quản lý kiểm soát các hồ sơ do doanh nghiệp tự công bố, dẫn đến việc nhiều doanh nghiệp khi tự công bố sản phẩm đã tự xếp nhóm sản phẩm không đúng bản chất sản phẩm, tự quảng cáo thổi phồng công dụng sản phẩm. Đơn cử, doanh nghiệp tự công bố thực phẩm bổ sung, trong khi bản chất thành phần nguyên liệu là thực phẩm bảo vệ sức khỏe.

Tìm điểm cân bằng tối ưu

Ghi nhận nhiều điểm tích cực ở lần sửa đổi này, song trong các ý kiến chuẩn bị bằng văn bản cũng như phát biểu trực tiếp, các hiệp hội doanh nghiệp và doanh nhân vẫn còn không ít quan ngại về gánh nặng thủ tục hành chính có thể phát sinh, cũng như những rủi ro doanh nghiệp có thể gặp phải.

Trên nền Dự thảo lần 1 (tháng 2/2025), quan ngại của các doanh nhân nằm ở số lượng hồ sơ tăng lên nhiều lần do thủ tục đăng ký lại.

Luật sư Trần Ngọc Hân (AmCham Vietnam) nêu, Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 15 yêu cầu tất cả sản phẩm đã tự công bố/đăng ký công bố đều phải đăng ký lại (trong vòng 2 năm). Như thế, 460.666 sản phẩm phải tự công bố lại và 69.426 sản phẩm phải đăng ký lại là một số lượng hồ sơ khổng lồ, tạo ra gánh nặng lên cả cơ quan quản lý lẫn doanh nghiệp.

Đề xuất của luật sư Trần Ngọc Hân là không yêu cầu sản phẩm đang lưu thông phải tự công bố lại/đăng ký lại

Vẫn theo vị luật sư này, Nghị định 15 có 3 trường hợp phải tự công bố lại, còn Dự thảo Nghị định sửa đổi có 6 trường hợp phải tự công bố lại. Như thế, số lượng hồ sơ phải tự công bố sẽ tăng gấp đôi so với hiện tại

Hay, về đăng ký bản công bố, Nghị định 15 quy định 3 trường hợp phải đăng ký lại, còn theo Dự thảo Nghị định sửa đổi, có 15 trường hợp phải đăng ký lại, tức là số lượng hồ sơ phải đăng ký lại sẽ tăng gấp 5 lần so với hiện tại.

Bà Hân đề xuất giữ nguyên như quy định tại Nghị định 15, cần có sự phân loại thay đổi lớn, nhỏ và những thay đổi lớn, quan trọng mới phải công bố lại, đăng ký lại.

Tham luận của luật sư Nguyễn Tuấn Linh (Tiểu ban Thực phẩm dinh dưỡng, EuroCham) nêu con số tăng nặng thủ tục tự công bố có thể gây tốn phí hơn 7.230 tỷ đồng/năm và nhiều hơn nữa do sản xuất, kinh doanh đình trệ.

Ông Linh phân tích, với Nghị định 15, doanh nghiệp được sản xuất, kinh danh ngay sau khi nộp hồ sơ. Còn theo Dự thảo Nghị định sửa đổi, thì trong 7 ngày, cơ quan quản lý sẽ đăng tải lên website, trong vòng 3 tháng sau đăng tải sẽ soát xét hồ sơ, doanh nghiệp mặc dù được sản xuất, kinh doanh ngay khi nộp, nhưng nếu soát xét thấy hồ sơ chưa đúng quy định, thì bị thu hồi, không phân biệt sai sót lớn hay nhỏ (hoặc không sai, nhưng cán bộ soát xét nhận định là sai), mà không có cơ chế cho phép doanh nghiệp giải trình hay bổ sung. Do đó, hầu hết doanh nghiệp sẽ đợi đủ 3 tháng 7 ngày, cơ quan quản lý không có ý kiến gì, thì mới dám sản xuất, kinh doanh.

Vị luật sư này dẫn kết quả một nghiên cứu thực hiện trong năm 2024 của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (nay là Viện Nghiên cứu chính sách và chiến lược, Ban Chính sách, chiến lược Trung ương), thủ tục tự công bố của Nghị định 15 “giúp mỗi doanh nghiệp tiết kiệm được 602,5 triệu đồng/năm”, nếu nhân với 12.000 doanh nghiệp, sẽ ra con số 7.230 tỷ đồng/năm.

Hầu hết những lo ngại của doanh nghiệp đều được ông Chu Quốc Thịnh, Phó cục trưởng Cục An toàn thực phẩm giải đáp ngay tại hội thảo, cho thấy có những lo ngại là chính đáng, cũng có những lo ngại do hiểu chưa thực sự chính xác quy định tại Dự thảo.

“Dự thảo vẫn giữ cơ chế cấp phép như Nghị định 15, không có nội dung nào thay đổi cơ chế cấp phép”, ông Thịnh khẳng định.

Về thủ tục tự công bố yêu cầu phải thuyết minh, ông Thịnh giải thích, chỉ áp dụng với thực phẩm bảo vệ sức khỏe, không có gạo, trà, cà phê… (như một số ý kiến lấy ví dụ).

Vị Phó cục trưởng Cục An toàn thực phẩm hơn một lần nhấn mạnh rằng, mong muốn của Ban Soạn thảo là doanh nghiệp phát triển, nhưng quyền lợi của người dân là trên hết. “Bộ Y tế sẽ tiên phong xây dựng phần mềm để giải quyết toàn bộ dịch vụ công trực tuyến, công khai toàn bộ quy trình thẩm định hồ sơ”, ông Thịnh thông tin tới doanh nghiệp.

Sau phần giới thiệu những điểm mới của Dự thảo và giải thích của ông Thịnh, một số đại biểu cho biết, Dự thảo lần 2 (ngày 2/3) đã tiếp thu khá nhiều ý kiến của họ.

Ông Đậu Anh Tuấn nhấn mạnh, tìm điểm cân bằng tối ưu giữa yêu cầu quản lý và sự phát triển của doanh nghiệp là thách thức lớn nhất khi sửa đổi Nghị định 15. Theo ông Tuấn, việc xây dựng, ban hành Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 15 được phép áp dụng trình tự, thủ tục rút gọn, thì lấy ý kiến doanh nghiệp không phải thủ tục bắt buộc. Song, Cục An toàn thực phẩm rất ủng hộ việc lấy ý kiến này, có đến 3 vị phó cục trưởng cùng đến tham dự, lắng nghe và hồi âm ý kiến của doanh nghiệp, cho thấy sự cầu thị rất cao của Ban Soạn thảo.