Tỉ phú Elon Musk mang ‘triết lý SpaceX’ vào DOGE ra sao?

“Làm trước, sai ở đâu sửa ở đó”

Chính sách cắt giảm hàng loạt nhân viên liên bang của tỉ phú Elon Musk đang tạo làn sóng tranh luận. Dù khẳng định sẽ nhắm đến những vị trí năng suất yếu kém, gây lãng phí ngân sách liên bang, quyết định của Ban Hiệu quả chính phủ Mỹ (DOGE) đôi khi “vô tình” loại đi những vị trí trọng yếu hoặc đang giải quyết các vấn đề cấp bách.

Cụ thể, DOGE từng lệnh sa thải những viên chức thuộc cơ quan quản lý vũ khí hạt nhân, sau đó lại vội vã tuyển dụng trở lại. Chính quyền cũng sa thải nhầm các viên chức Bộ Nông nghiệp Mỹ đang phụ trách ứng phó cúm gia cầm, nhưng sau đó “cố gắng khắc phục” bằng cách tái tuyển dụng họ.

DOGE cũng cắt giảm ngân sách phòng ngừa Ebola khi nhanh chóng xử lý các khoản liên quan Cơ quan phát triển quốc tế Mỹ (USAID).

“Chúng tôi không hoàn hảo nhưng khi chúng tôi mắc lỗi, chúng tôi sẽ sửa rất nhanh. Một trong những điều chúng tôi vô tình hủy bỏ trong thời gian ngắn là phòng ngừa Ebola. Tất cả đều muốn phòng bệnh này, do đó chúng tôi đã khôi phục hoạt động phòng ngừa Ebola ngay lập tức”, The Washington Post dẫn lời ông Musk nói trong cuộc họp nội các Tổng thống Donald Trump hôm 26.2.

Ở một góc độ nào đó, cách tiếp cận của ông Musk nêu trên phần nào tương tự những điều góp phần làm nên sự thành công của SpaceX, doanh nghiệp tư nhân hàng đầu về hàng không vũ trụ do ông Musk sở hữu. Những năm qua, SpaceX ưu tiên tiến hành nhiều cuộc thử nghiệm phóng tàu vũ trụ. Đã có những lần thất bại khi rốc két phát nổ vài phút sau khi phóng, song đây là cách công ty rút ra bài học để cải thiện và khắc phục thiếu sót.

Khi mới phát triển thế hệ rốc két đầu tiên với Falcon 1, nó đã thất bại trong 3 lần thử đầu tiên và chỉ có 2 lần thành công. Tuy nhiên, khi Falcon 9 vận hành trong hơn 10 năm qua, tỷ lệ thành công gần như tuyệt đối. Hồi tháng 1, rốc két Starship phóng thử thất bại, SpaceX ra tuyên bố: “Với một cuộc thử nghiệm như thế này, thành công đến từ những gì chúng tôi học được và chuyến bay ngày hôm nay sẽ giúp chúng tôi cải thiện độ tin cậy của Starship”.

Trong khi đó, ông chủ Elon Musk viết trên mạng xã hội X: “Thành công thì chưa chắc, nhưng sự giải trí thì chắc chắn”. Ở mỗi lần thất bại, ông Musk cũng khẳng định đó là bài học quý giá để cải thiện hệ thống tốt lên, và sự kiện cánh tay robot thu hồi tầng đẩy tên lửa Starship hồi năm ngoái không chỉ là thành tựu bước ngoặt của SpaceX mà còn của ngành vũ trụ nói chung.

Hai đối tượng khác biệt

Tỉ phú Elon Musk là người từng nói: “Thất bại là một lựa chọn. Nếu mọi thứ không thất bại, nghĩa là bạn không đủ sáng tạo”. Dù triết lý “dám thất bại” của ông Musk trong SpaceX được đánh giá cao, việc áp dụng lên kế hoạch tinh gọn một bộ máy liên bang Mỹ rõ ràng có khác biệt lớn về quy mô và bản chất.

Đối tượng chịu tác động giờ đây không còn là quả rốc két gặp trục trặc, mà là công việc và thu nhập của hàng trăm ngàn người, ngoài ra những dịch vụ bị gián đoạn cũng có tác động không nhỏ.

“Mọi thứ đang diễn ra quá nhanh và dữ dội. Chúng ta cần lùi lại một bước và đảm bảo rằng chúng ta đang làm mọi việc giúp các chương trình trở nên hiệu quả nhưng không gây ra hậu quả không mong muốn”, CNN dẫn lời hạ nghị sĩ Cộng hòa Nicole Malliotakis nói.

Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng nếu tỉ phú Elon Musk vẫn duy trì áp dụng cách quản lý các doanh nghiệp ông sở hữu vào chính phủ Mỹ, làn sóng cắt giảm nhân sự có thể liên tục nối tiếp mà không có dấu hiệu chững lại. Ngoài việc đi nhanh và sửa sai như với SpaceX, dấu ấn “tinh gọn bộ máy” của ông Musk còn được nêu bật thông qua việc đã cắt giảm 80% nhân sự của ứng dụng mạng xã hội Twitter (đã đổi tên thành X) kể từ khi tiếp quản công ty năm 2022.

Ở cương vị đứng đầu các doanh nghiệp nêu trên, ông Musk có thẩm quyền áp dụng triết lý bản thân mong muốn. Trong khi đó, động thái hiện nay ở chính quyền liên bang đã xuất hiện những bất đồng giữa nhánh lập pháp và hành pháp. Ngoài ra, công chúng hiện nhận được tín hiệu mơ hồ về vai trò và ảnh hưởng thực sự của ông Musk trong kế hoạch tinh gọn. Một mặt, Nhà Trắng khẳng định ông không phải nhân viên DOGE, đồng thời đã thông báo quyền Giám đốc cơ quan này là bà Amy Gleason. Mặt khác, những phát biểu trên mạng xã hội, hay những lần hiện trước truyền thông đều ít nhiều cho thấy hình ảnh ông Musk gắn chặt với các quyết định của DOGE.