Thỏa thuận “siêu to khổng lồ” về khoáng sản vấp “đá tảng”, Mỹ có thứ Ukraine cần và Kiev cũng thế

Khai thác đất hiếm tại khu vực Zhytomyr của Ukraine. (Nguồn: The New York Times)

Ngày 25/2, chính quyền Ukraine đã đồng ý với những điều khoản trong thỏa thuận khoáng sản với Mỹ.

Cụ thể, Phó Thủ tướng Ukraine Olha Stefanishyna trả lời báo giới rằng, chính quyền Kiev đã đạt được thỏa thuận về khoáng sản với Washington.

Văn phòng Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky trong một thông cáo đưa ra sau đó cũng xác nhận thông tin trên.

Hoan nghênh thỏa thuận sơ bộ, ông Tổng thống Zelensky cho hay, đó là sự khởi đầu cho thỏa thuận lớn hơn, vì Kiev hy vọng sẽ nhận được đảm bảo an ninh từ Washington.

Ông khẳng định: “Đây chỉ là khởi đầu, là khung thỏa thuận nhưng có thể là một thành công lớn. Thành công sẽ phụ thuộc vào cuộc trò chuyện của chúng tôi với Tổng thống Trump”.

Vẫn có vướng mắc

Thỏa thuận quy định sẽ thành lập một quỹ đầu tư tái thiết do chính phủ Mỹ và Ukraine cùng quản lý. Quỹ này do hai nước cùng quản lý trên cơ sở bình đẳng.

Thủ tướng Ukraine Denys Shmyhal tiết lộ, nước này sẽ chuyển một nửa doanh thu từ các dự án tài nguyên thiên nhiên trong tương lai vào quỹ này, với số tiền được tái đầu tư vào nhiều dự án khác phát triển hơn.

Khoản đóng góp chung của hai nước sẽ được đầu tư cho quá trình tái thiết đất nước, nền kinh tế và an ninh của Ukraine.

Về quy mô, ông chủ Nhà Trắng tiết lộ, thỏa thuận có thể lên tới 1.000 tỷ USD.

Khi được hỏi Ukraine sẽ nhận được gì trong thỏa thuận khoáng sản, ông Donald Trump cho biết, Mỹ đã chi tổng cộng 350 tỷ USD dưới nhiều hình thức viện trợ cho Kiev.

Tuy nhiên, thỏa thuận đã loại bỏ một nội dung về việc khả năng thu về 500 tỷ USD từ khai thác khoáng sản.

Bên cạnh đó, cũng không có điều khoản rõ ràng nào nói về việc Mỹ đảm bảo an ninh cho Ukraine – điều mà Kiev mong muốn để đổi lại việc chia sẻ lợi nhuận từ nguồn tài nguyên khổng lồ của mình.

Ông Trump cho rằng, đảm bảo an ninh không phải là một phần của thỏa thuận.

Theo ông chủ Nhà Trắng: “Chúng tôi đã đàm phán khá đầy đủ về thỏa thuận của mình về đất hiếm và nhiều thứ khác. Chúng tôi sẽ hướng đến an ninh trong tương lai cho Ukraine sau này”.

Người đứng đầu nước Mỹ cho biết ông đang “cố gắng lấy lại số tiền” viện trợ đã cung cấp cho Ukraine dưới thời chính quyền trước.

Ông nói: “Chúng tôi làm hết sức để có được thỏa thuận tốt nhất có thể cho cả hai bên”.

Tài nguyên khoáng sản của Ukraine từ lâu đã được các đồng minh để mắt tới và Kiev đã đưa “tài sản” này vào lời kêu gọi hỗ trợ. Tổng thống Zelensky muốn đảm bảo an ninh là một phần của thỏa thuận với Washington.

Một số mỏ khoáng sản hiện đã nằm ở những khu vực do Nga chiếm đóng, vì vậy, ông Zelensky lập luận rằng, lý do phương Tây nên ủng hộ Ukraine là để ngăn chặn việc các nguồn tài nguyên quan trọng về mặt chiến lược này rơi vào tay Điện Kremlin.

Bà Nataliya Katser-Buchkovska, người đồng sáng lập Quỹ đầu tư bền vững Ukraine nhận định, một thỏa thuận không thể thực hiện được nếu không có sự đảm bảo an ninh.

Vì sao Mỹ cần khoáng sản Ukraine?

Các vật liệu như than chì, lithium, uranium và 17 nguyên tố hóa học được gọi là đất hiếm có vai trò quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế và an ninh quốc gia.

Đất hiếm rất cần thiết cho việc sản xuất đồ điện tử, công nghệ năng lượng sạch, bao gồm tuabin gió, mạng lưới năng lượng, xe điện hay một số hệ thống vũ khí.

Trong khi đó, Mỹ phụ thuộc vào việc nhập khẩu các khoáng sản cần thiết, phần lớn trong số đó đến từ Trung Quốc – quốc gia từ lâu đã thống trị thị trường này.

Theo Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS), đất nước tỷ dân chịu trách nhiệm xử lý gần 90% khoáng sản đất hiếm trên toàn cầu. Ngoài ra, đất nước này cũng là nhà sản xuất than chì và titan lớn nhất thế giới và là nhà chế biến lithium lớn.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và Tổng thống Mỹ Donald Trump. (Nguồn: Spiegel)

Các chuyên gia từ lâu đã cảnh báo rằng, việc phụ thuộc vào Trung Quốc về các nguyên liệu chiến lược là rất rủi ro, nhưng căng thẳng thương mại mới nhất giữa Washington và Bắc Kinh khiến Mỹ phải tìm kiếm các nhà cung cấp thay thế.

Tất nhiên, Mỹ không phải là nước duy nhất để mắt đến tài nguyên của Ukraine.

Năm 2021, Liên minh châu Âu (EU) đã ký biên bản ghi nhớ với Ukraine, phác thảo các cơ hội đầu tư trong tương lai vào lĩnh vực khai thác khoáng sản.

Một tài liệu tương tự cũng đã được chuẩn bị dưới thời chính quyền Biden vào năm ngoái. Tài liệu này cho biết đất nước này sẽ thúc đẩy các cơ hội đầu tư vào các dự án khai thác mỏ của Kiev cho các công ty Mỹ.

Ukraine cũng cần Mỹ

Ukraine không có trữ lượng khoáng sản đất hiếm đáng kể trên toàn cầu, nhưng nước này lại có một số mỏ than chì, lithium, titan, berili và urani lớn nhất thế giới, tất cả đều được Mỹ phân loại là khoáng sản quan trọng.

Dù sở hữu “tài sản” khổng lồ như vậy nhưng đất nước đang Đông Âu lại không phát triển ngành này.

Với sức ép to lớn từ xung đột với Nga, Kiev khó có thể khai thác được các nguồn tài nguyên này nếu không có đầu tư nước ngoài. Và doanh nghiệp Mỹ có thể là một đối tượng tiềm năng.

Vì vậy, khi thỏa thuận khoáng sản được ký kết, cả hai bên đều có lợi – ít nhất về lĩnh vực khai thác khoáng sản.

Bà Katser-Buchkovska cho hay, hầu hết các dự án của Ukraine vẫn đang trong giai đoạn thăm dò, chưa có cơ sở xử lý quy mô lớn nào được đưa vào hoạt động.

Bà nhấn mạnh: “Việc khai thác khoáng sản quý hiếm sẽ cực kỳ tốn kém, đòi hỏi nhiều năm và hàng tỷ USD đầu tư đầu tư ban đầu để phát triển cơ sở hạ tầng, đào tạo lực lượng lao động.

Bên cạnh đó, lĩnh vực khai thác tài nguyên của Ukraine vẫn chưa phát triển do cơ sở hạ tầng lạc hậu, thiệt hại liên quan đến xung đột với Nga và thiếu đầu tư”.

Các quan chức kỳ vọng, thỏa thuận “siêu to khổng lồ” giữa Mỹ và Ukraine sẽ được ký tại Nhà Trắng vào ngày 28/2, khi ông Zelensky đến Washington, mở đường cho các cuộc đàm phán chi tiết hơn về viện trợ quân sự và sự đảm bảo về an ninh cho Ukraine.

Nếu điều này xảy ra, dường như không còn vướng mắc nào khác giữa hai bên trong thỏa thuận này.