Thích thú với nghề đánh võng chuối bên cồn ở Cần Thơ

Gần 70 năm hành nghề

Đến điểm du lịch cộng đồng cồn Sơn (phường Bùi Hữu Nghĩa, quận Bình Thuỷ, TP Cần Thơ), du khách rất thích thú khi thấy bà Bàn Thị Xiếu (79 tuổi) đánh võng chuối. Tuy tuổi cao nhưng đôi tay bà vẫn nhanh nhẹn thắt từng sợi chuối để tạo nên chiếc võng.

“Hồi ức về chiếc võng chuối khơi dậy trong tôi những cảm xúc ngọt ngào khó tả. Mới ngày nào, tôi còn là cô bé 10 tuổi ngồi bên mẹ, chăm chú học cách tước từng sợi chuối, xe thành dây, rồi đánh thành chiếc võng. Mỗi khi trong nhà có chị em nào sắp sinh, việc đầu tiên là cả nhà quây quần bên nhau làm chiếc võng chuối. Tôi còn nhớ như in những buổi chiều, tiếng ru ầu ơ của mẹ hòa cùng tiếng võng đưa kẽo kẹt, ru những đứa trẻ chìm vào giấc ngủ ngọt ngào trên chiếc võng êm ái” – bà Xiếu tâm sự.

Giờ đây, dù ngoài chợ bán đủ loại võng nhưng đối với bà Xiếu, chiếc võng chuối vẫn mãi là kỷ vật thiêng liêng, chứa đựng tất cả tình yêu thương, sự tảo tần của mẹ và những kỷ niệm tuổi thơ đẹp đẽ không bao giờ phai.

Để làm được chiếc võng thì điều đầu tiên là phải chọn dây chuối thật kỹ. Theo kinh nghiệm của bà Xiếu, tốt nhất là lựa chuối xiêm chưa trổ buồng. Cắt tàu chuối khô vào buổi nắng, tuyệt đối tránh mưa để không bị bở, mục.

Dây chuối không phải thứ dễ chọn, phải là dây tơ, không quá khô cũng không quá non. Mỗi sợi dây được chọn lọc kỹ càng để đảm bảo độ dẻo dai, không gây ngứa khi sử dụng. Từ việc chọn dây chuối, người phụ nữ đã gửi gắm cả tấm lòng, mong muốn tạo ra chiếc võng bền đẹp, an toàn cho người nằm. Đó là cả một nghệ thuật dân gian được truyền từ đời này sang đời khác, chứa đựng bao tình cảm và sự tỉ mỉ.

Theo bà Xiếu, khi có dây chuối khô thì tiến hành tước và xe dây. Đôi bàn tay chai sần của bà Xiếu khéo léo như đang múa, tạo nên một điệu nhạc riêng của nghề đánh võng. Mỗi động tác xe dây đều mang dấu ấn của một nghệ nhân dân gian: tay nắm đầu dây, chân kẹp đầu còn lại, thoăn thoắt bện từng sợi một cách điêu luyện. Những sợi chuối mảnh mai dần hòa quyện vào nhau, cứ thế bện chặt thêm.

Khi xe dây xong, việc tiếp theo là đánh đầu võng và mặt võng. Hai đầu võng dần thành hình dưới bàn tay khéo léo của bà. Từng sợi dây chuối được đan xen kỹ lưỡng, tạo thành những mặt võng đều tăm tắp. Mỗi đường đan rộng hơn một thước, dài đến hai thước tư, tỉ mỉ qua 20 mặt võng chắc chắn. Bà kiên nhẫn đan từng mắt một, không vội vàng, để đảm bảo độ chặt và độ bền của võng.

“Một chiếc võng chuối làm rất kỳ công, phải từ 10 ngày đến nửa tháng mới hoàn thành. Ngày xưa thường đan võng vào ban đêm vì ban ngày lo làm. Lúc đó ở đồng quê, đan võng ban đêm nên bị muỗi cắn, phải đốt vỏ dừa xua muỗi. Những hình ảnh này luôn đọng lại trong ký ức tôi” – bà Xiếu bày tỏ.

Sản phẩm du lịch độc đáo

Trong ký ức của bà Lê Thị Bé Bảy (41 tuổi; con bà Xiếu), từ lúc khoảng 7 tuổi, bà đã quen với hình ảnh chiếc võng chuối treo góc nhà để mọi người nằm.

“Mẹ tôi có thể làm võng từ nhiều nguyên liệu nhưng độc đáo nhất là làm từ dây chuối. Ngày trước, có mấy chị dâu khi mang bầu được 5-6 tháng là mẹ bắt đầu làm võng chuối để cháu ra đời có cái mà nằm. Đối với tôi thì chiếc võng chuối gắn liền với tuổi thơ nhưng khi đem sản phẩm này đến cồn Sơn thì trở thành sản phẩm độc đáo, nhiều khách du lịch rất thích, đặc biệt là du khách nước ngoài” – bà Bảy bộc bạch.

Khi khách lưu trú vào ban đêm ở cồn Sơn, bà Xiếu cho mọi người trải nghiệm sản phẩm đánh võng chuối. Đèn điện tắt đi, đèn dầu được thắp sáng, bóng hình bà Xiếu hiện lên như một nghệ nhân dân gian đang truyền nghề cho những người khách phương xa. 

Tiếng ve kêu râm ran hòa cùng tiếng nước sông Cửu Long, tạo nên khung cảnh đêm thanh bình nơi cồn Sơn. Những ngón tay già nua nhưng vẫn khéo léo của bà thoăn thoắt đan từng mắt võng, hướng dẫn khách từng động tác nhỏ.

Ánh đèn dầu hắt lên những sợi chuối, trong khi giọng trầm ấm của bà Xiếu văng vẳng kể về những chiếc võng gắn liền với tuổi thơ của bao thế hệ. Bà kể về những đêm trăng sáng, tiếng ru ầu ơ của các bà mẹ vang lên bên chiếc võng đưa kẽo kẹt. Kể về những buổi trưa hè, lũ trẻ con đong đưa trên võng chuối dưới bóng cây xanh mát.

Du khách thích thú trước những câu chuyện đẹp về một nét văn hóa dân gian. Họ chăm chú học từng động tác, cố gắng lưu giữ không chỉ kỹ thuật đan võng mà còn cả không khí đậm chất Nam Bộ.

Chị Trần Thị Mai Xuân (du khách từ Đà Nẵng), xúc động: “Đến cồn Sơn ngoài tham quan, trải nghiệm tôi còn được tận tay đan chiếc võng chuối do bà Xiếu hướng dẫn. Chiếc võng gắn liền với câu chuyện và thời trẻ của bà Xiếu nên tôi xem đây không chỉ một chuyến du lịch thông thường, mà là hành trình chạm đến ký ức, văn hóa và tình người miền Tây”.

Trung bình mỗi tháng, bà Xiếu bán được vài chục chiếc võng cho du khách. Đồng thời, cụ bà này cũng truyền nghề cho thế hệ trẻ tại cồn Sơn để lưu truyền. Ước mơ của bà là về sau, du khách đến cồn Sơn vẫn được nhìn thấy và trải nghiệm nghề đã có hàng chục năm.

“Võng chuối có thời hạn sử dụng khoảng 3 năm, tuy không lâu như những loại võng hiện đại nhưng được làm từ chính bàn tay, khối óc của mình nên tôi rất quý và trân trọng”- bà Xiếu bộc bạch.