Với hàng loạt những hoạt động tiêu biểu như đón đoàn chuyên gia ICOMOS (Hộiđồng quốc tế về Di tích và Di chỉ – Cơ quan tư vấn của UNESCO) về thẩm tra thựcđịa; chuyến thăm của đoàn ngoại giao các nước Thường trực Ủy ban Di sản thếgiới; hoàn thành và trình UNESCO hồ sơ khoa học Thành Nhà Hồ… tỉnh Thanh Hóađang bước những bước vững chắc với kỳ vọng sẽ ghi danh Thành Nhà Hồ (huyện VĩnhLộc) vào danh sách các Di sản văn hóa thế giới.
Sức sống ở một kinh đô cổ
Đến Thành Nhà Hồ-Vĩnh Lộc những ngày đầu xuân, ta có thể cảm nhận được sức sốngmãnh liệt ở mảnh đất cố đô. Vĩnh Lộc ngày nay đang trở thành vùng đất hứa hẹnnhiều tiềm năng kinh tế, với những cánh đồng rộng lớn, đất đai màu mỡ.
Thêm vàođó là sự hình thành của nhiều vùng chuyên canh trồng lúa và cây công nghiệp,nhiều mô hình kinh tế mới đang được xây dựng và mở rộng cho hiệu quả kinh tếcao, hướng đến sản xuất hàng hoá tập trung như mô hình cá-lúa, chăn nuôi trangtrại.
Xung quanh khu vực Thành Nhà Hồ, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành Nhà Hồ vàhuyện Vĩnh Lộc đã tiến hành cắm xong hơn 200 cột mốc chỉ giới tại 3 vùng lõigồm: Thành nội, Đàn tế Nam Giao và khu vực La thành (đê Đại La). Việc cắm cáccột mốc chỉ giới nhằm mục đích công khai phạm vi khoanh vùng bảo vệ vùng đề cửtại Di sản Thành Nhà Hồ, mặt khác giúp chính quyền và nhân dân địa phương chủđộng trong kế hoạch bảo vệ và tuyên truyền cho di sản.
Tại các hố khai quậttrong Di tích Đàn tế Nam giao (di tích vệ tinh của Thành Nhà Hồ), những ngườicông nhân vẫn hối hả làm việc trong tiết trời rét buốt, những mong góp phần côngsức nhỏ nhoi của mình để tìm kiếm dưới lớp đất cũ xưa kia những di vật quý giá,những dấu tích kiến trúc để các nhà khảo cổ, các nhà khoa học có thêm nhữngchứng cứ thuyết phục trong hành trình mở ra cánh cửa bí mật về sự hình thành,phát triển của di tích Thành Nhà Hồ và vị vua Hồ Quý Ly.
Lần theo bước chân các nhà khảo cổ, những ai đến với Thành Nhà Hồ, với Đàn tếNam Giao sẽ được chứng kiến những dấu tích nền móng kiến trúc và cấu trúc chínhcủa Đàn Nam Giao hay dấu tích của con đường linh đạo được lát bằng những phiếnđá xanh mài nhẵn – đó chính là con đường trước kia vua đã đi để vào khu vực tếtrời.
Hai năm sau khi lên ngôi, năm 1402, Hồ Quý Ly đã cho xây dựng Đàn tế Nam Giaocạnh chân núi Đốn Sơn, cách trung tâm Thành Nhà Hồ chưa đầy 2km… như là mộtdấu ấn hoàn thiện cho việc định đô của vương triều Hồ. Đây chính là nơi hàng nămvương triều Hồ tiến hành lễ tế trời, cầu cho quốc thái, dân an hoặc vào nhữngdịp đại xá thiên hạ.
Sau nhiều cuộc khai quật, nghiên cứu quy mô các nhà khoahọc khẳng định đây là đàn tế duy nhất ở Việt Nam còn khá nguyên vẹn về mặt ditích và là Đàn Nam Giao có quy mô hoành tráng, hòa quyện giữa kiến trúc và cảnhquan thiên nhiên. Các nhà khoa học đã khẳng định, qua các thành phần kiến trúccòn lại hoàn toàn có thể phục dựng được diện mạo của Đàn Nam Giao thời Hồ.
Đến những giá trị lịch sử, văn hóa và kiến trúc
Ngược dòng lịch sử, trở về mảnh đất An Tôn xưa (nay thuộc huyện Vĩnh Lộc), cũnglà tìm về gốc tích của Thành An Tôn, Thành Tây Đô – những tên gọi khác của Thànhnhà Hồ. Thành Nhà Hồ được vua Hồ Quý Ly xây dựng vào năm Đinh Sửu (1397). Theocác tài liệu sử sách ghi lại thì ngôi thành bằng đá hoành tráng và độc nhất vônhị này được hoàn thành trong khoảng thời gian 3 tháng, để rồi chính nơi đây đãtrở thành kinh đô của nước Đại Ngu những năm đầu thế kỷ 15 (1400-1407).
Mặc dù chỉ tồn tại một khoảng thời gian ngắn ngủi trong lịch sử dân tộc,nhưng triều đại nhà Hồ đã để lại cho kho tàng nghệ thuật kiến trúc Việt Nam mộtcông trình đặc sắc chính là thành đá Nhà Hồ. Bức tường thành đồ sộ với chu vihơn 3km, chiều cao trung bình 5-6m, có chỗ cao tới 10m là một bằng chứng về sứclao động vĩ đại và tài năng tiềm tàng của nhân dân Việt Nam, là sự phản chiếu vềmột triều đại – triều đại nhà Hồ – với nhiều dấu ấn đậm nét.
Lịch sử đã từng “lãng quên” và phủ nhận những gì Hồ Quý Ly đã làm được trongkhoảng 35 năm nắm quyền chính ở triều Trần và triều Hồ. Nhưng sau Cách mạngtháng Tám năm 1945, lịch sử đã nhận thức đúng đắn về các triều đại phong kiến vàtriều Hồ được coi như một triều đại chính thống trong lịch sử.
Và chính Hồ Quý Ly là người đã từng bước tiến hành một cuộc cải cách rộng lớntrên các mặt: kinh tế, văn hoá, xã hội… thời bấy giờ. Đó là người đề xướngphát hành tiền giấy đầu tiên ở Việt Nam; là người trọng dụng chữ Nôm với mongước chấn hưng nền văn hóa dân tộc; là người mở thêm nhiều trường học và định lạiphép thi cho có quy củ; là người mở những bệnh viện công (ngày đó gọi là “QuảngTế Thư”) để chữa bệnh bằng châm cứu và lập kho bán thóc rẻ cho người nghèo… Vìnhiều lý do, những chính sách, cải cách của Hồ Quý Ly chưa thành công, nhưngnhững cải cách tiến bộ của Hồ Quý Ly đã được các triều đại sau tiếp nối, pháttriển rực rỡ sau khi đất nước giành được độc lập vào năm 1428.
Hơn tất cả, Thành Nhà Hồ là di sản được xây dựng và gắn chặt với một giai đoạnđầy biến động của xã hội Việt Nam, với những cải cách của vương triều Hồ và tưtưởng chủ động bảo vệ nền độc lập dân tộc. Giống như kiến trúc Đại La và HoàngThành, Thành nhà Hồ được xây dựng trên bình đồ kiến trúc gần vuông, hai mặt Nam-Bắc dài hơn 900m, Đông-Tây dài hơn 700m, tường thành cao trung bình từ 7-8m,bên trong ốp đất, bên ngoài có hào sâu rộng từ 20-40m, có hệ thống 4 cửa ở cácmặt thành xây cuốn vòm, trong đó cổng phía Nam là cổng lớn nhất với chiều rộngtới 38m, cao 10m cùng 3 mái vòm lớn.
Nét độc đáo của Thành Nhà Hồ nằm ở chỗ nó được xây cất từ những khối đá tảngcực lớn, gọt đẽo vuông vức rồi ghép lại với nhau một cách tự nhiên. Ở nhiều đoạntường thành có thể thấy những khối đá tảng rất lớn, dài khoảng 7m với khối lượngkhoảng 20 tấn mỗi khối.
Để hôm nay, Thành Nhà Hồ trở thành một công trình mang giá trị nổi bật toàncầu với kiến trúc kiểu kinh thành phương Đông, vừa là trung tâm quyền lực, vừalà một pháo đài quân sự, thể hiện sự gắn kết tài tình giữa công trình kiến trúcvới cảnh quan văn hóa và thiên nhiên. Nhờ kỹ thuật xây dựng độc đáo, sử dụng cácvật liệu bền vững, đặc biệt là các khối đá lớn, trải qua thời gian hơn 600 nămvới nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử, đến nay Thành Nhà Hồ vẫn được bảo tồnrất tốt trong cảnh quan thiên nhiên còn hầu như nguyên vẹn.
Theo khẳng định của các nhà nghiên cứu, đây là một trong số ít các di tíchkinh thành chưa chịu nhiều tác động của quá trình đô thị hóa, còn được bảo tồngần như nguyên vẹn cả trên mặt đất và trong lòng đất về cảnh quan cũng quy môkiến trúc ở khu vực Đông Nam Á. Đúng như nhà nghiên cứu người Pháp L.Bezacier đãtừng viết: “Công trình Thành nhà Hồ là một trong những tác phẩm đẹp nhất củakiến trúc An Nam.”
Để rồi chính bà Katherine Muller-Marin, Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam sauchuyến thăm thực địa tại Thành Nhà Hồ hồi giữa tháng 1/2011 đã phải kinh ngạcthốt lên: “Tôi rất ấn tượng với việc xây Thành Nhà Hồ bằng việc gắn những phiếnđá rất lớn lại với nhau mà không cần đến một chất kết dính nào trong một khoảngthời gian rất ngắn, lại thực hiện hoàn toàn bằng sức người. Đây là một trong rấtnhiều bí ẩn của Thành Nhà Hồ mà các nhà khoa học Việt Nam cần tiếp tục nghiêncứu, tìm hiểu.”
Và bà Katherine Muller-Marin mong muốn rằng dù có hay không trởthành di sản văn hóa nhân loại, thì chính quyền và nhân dân tỉnh Thanh Hoá vẫncần tiếp tục nghiên cứu những bí ẩn của Thành Nhà Hồ cũng như tiếp tục có sự đầutư thoả đáng cho công tác quản lý, bảo vệ, trùng tu và phát huy giá trị của ditích để nơi đây luôn là địa chỉ du lịch hấp dẫn của du khách gần xa.
Với những giá trị lịch sử, văn hoá và kiến trúc nổi bật toàn cầu nói trên, cùngnhững động thái tích cực trong quá trình vận động các nước ủng hộ đề cử Di sảnvăn hoá Thành nhà Hồ tại Hội nghị lần thứ 35 của Ủy ban Di sản văn hóa Thế giớitổ chức tại Bahrain vào tháng 6 tới, hy vọng Thành Nhà Hồ sẽ được ghi danh là Disản văn hóa thế giới./.
