Thách thức giữ giá bán điện tại dự án năng lượng tái tạo

Nhiều nhà máy điện mặt trời đang lo không được hưởng giá bán điện ban đầu.

Vận hành thương mại nhưng chưa có chấp thuận nghiệm thu

Kiến nghị của các doanh nghiệp tập trung chính vào việc đã được công nhận ngày vận hành thương mại (COD) và đang bán điện thu tiền với mức giá điện theo Quyết định 17/2019/QĐ-TTg (giá FIT1) và Quyết định 13/2020/QĐ-TTG (giá FIT2), nhưng lại chưa có văn bản chấp thuận kết quả kiểm tra nghiệm thu của cơ quan chức năng (chấp thuận nghiệm thu) tại thời điểm COD.

Tại kiến nghị, các doanh nghiệp cho hay, dù đã tuân thủ những quy định về năng lượng tái tạo có hiệu lực tại thời điểm nhà máy được công nhận COD, nhưng kể từ tháng 9/2023, nhiều dự án đã bị trì hoãn thanh toán vô thời hạn hoặc chỉ nhận được thanh toán một phần theo các hợp đồng mua bán điện (PPA) đã ký với EVN, mà không có thông báo về căn cứ pháp lý rõ ràng nào ngoài việc được đề cập trong Kết luận Thanh tra số 1027/KL-TTCP.

Tác động tài chính của tình trạng này là không nhỏ, với một số dự án đã và đang đối mặt việc phải vi phạm nghĩa vụ trả nợ với các tổ chức cho vay trong nước và quốc tế. 

Ở đây cần phải nhắc lại rằng, Kết luận số 1027/KL-TTCP của Thanh tra Chính phủ hồi tháng 4/2023 nổi lên câu chuyện các dự án năng lượng tái tạo đã được công nhận COD và đang hưởng giá FIT1, FIT2, nhưng lại chưa đủ điều kiện về hồ sơ pháp lý. Cụ thể là chưa có văn bản chấp thuận nghiệm thu tại thời điểm COD và hưởng các mức giá FIT1, FIT2.

Kết luận thanh tra cũng cho rằng, việc này đã gây thiệt hại Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) – đơn vị 100% vốn nhà nước.

Để khắc phục hậu quả, Bộ Công thương đưa ra phương án các dự án đang được hưởng giá FIT có vi phạm theo kết luận của thanh tra do không đáp ứng đầy đủ các điều kiện được hưởng giá FIT thì không được hưởng giá FIT ưu đãi, mà phải xác định lại giá mua bán điện theo quy định. Đồng thời, thu hồi lại các khoản giá FIT ưu đãi đã được hưởng không đúng thông qua bù trừ thanh toán tiền mua điện.

Theo báo cáo của Bộ Công thương, có 173 nhà máy/phần nhà máy điện mặt trời, điện gió nối lưới gặp tình huống này.

Tại cuộc họp gần nhất của cơ quan hữu trách để tháo gỡ khó khăn cho các dự án năng lượng tái tạo ngày 26/2/2025, EVN đã nhắc tới số lượng các dự án liên quan và phân chia vào các nhóm cụ thể.

Đó là nhóm đang hưởng giá FIT1 và có chấp thuận nghiệm thu trước ngày 1/7/2019 – thời điểm kết thúc giá FIT1; hưởng giá FIT2 và có chấp thuận nghiệm thu trước ngày 1/1/2021 – thời điểm kết thúc giá FIT2; đang hưởng giá FIT1 nhưng có chấp thuận nghiệm thu trong thời gian giá FIT2 và cuối cùng là nhóm đang hưởng giá FIT1 hoặc FIT2 nhưng có chấp thuận nghiệm thu sau ngày 31/12/2020 – là ngày cuối cùng hưởng giá FIT2; thậm chí có những dự án tới nay vẫn chưa có chấp thuận nghiệm thu.

Đáng chú ý là số lượng các nhà máy đang hưởng giá bán điện theo FIT1 và FIT2, nhưng lại có ngày chấp nhận nghiệm thu sau thời điểm 31/12/2020 là không hề nhỏ, lên tới trên 90 dự án trong 173 dự án được nhắc tới.

Việc các nhà máy điện mặt trời đã COD sẽ không còn được hưởng các mức giá bán điện như đang hưởng cũng đang khiến các doanh nghiệp lo sốt vó.

Thách thức tìm lối thoát

Trong kiến nghị gửi tới nhiều lãnh đạo cấp cao, 13 nhà đầu tư nước ngoài cùng 15 doanh nghiệp trong nước và 1 hiệp hội cho rằng, chấp thuận nghiệm thu hoàn thành xây dựng công trình của Bộ Công thương hoặc cơ quan có thẩm quyền cấp tỉnh không phải là yêu cầu tiên quyết được quy định để đạt COD tại thời điểm FIT1 và FIT2 có hiệu lực.

Cụ thể, theo Quyết định số 39/2018/QĐ-TTg với các dự án điện gió và Quyết định số 13/2020/QĐ-TTg với các dự án điện mặt trời, điều kiện để được công nhận COD chỉ bao gồm 3 yêu cầu là hoàn thành thử nghiệm ban đầu của nhà máy điện và các trang thiết bị đấu nối; được cấp giấy phép hoạt động điện lực và thống nhất về chỉ số công tơ để bắt đầu thanh toán.

Thậm chí, các quy định về giấy phép hoạt động điện lực vào thời điểm đó cũng không yêu cầu có văn bản chấp thuận nghiệm thu là điều kiện để được cấp giấy phép hoạt động điện lực.

Tới tận ngày 9/6/2023, Thông tư số 10/2023/TT-BCT mới đưa yêu cầu phải có Văn bản chấp thuận nghiệm thu trước khi xin cấp giấy phép hoạt động điện lực. Vì vậy, các nhà đầu tư cho rằng, việc áp dụng hồi tố yêu cầu mới này đối với các dự án đã đạt COD từ nhiều năm trước đi ngược với nguyên tắc không được áp dụng hồi tố của Điều 13, Luật Đầu tư số 61/2020/QH14.

Các nhà đầu tư cũng cho rằng, dù có vi phạm nào về chấp thuận nghiệm thu theo pháp luật xây dựng cũng chỉ dẫn đến xử phạt hành chính và yêu cầu khắc phục hậu quả (nếu áp dụng), chứ không làm thay đổi thực tế rằng dự án đã đáp ứng các điều kiện COD theo quy định có hiệu lực vào thời điểm đó và đã có được chấp thuận COD của EVN.

“Theo các hợp đồng PPA đã ký kết, EVN có nghĩa vụ thực hiện mua điện từ các dự án này với mức giá FIT đã thỏa thuận kể từ ngày COD đã được EVN chấp thuận trước đó. Việc trì hoãn thanh toán tạo ra những lo ngại nghiêm trọng về sự tuân thủ các cam kết của EVN đối với các hợp đồng PPA đã ký này”, kiến nghị nêu.

Báo Đầu tư từng phản ánh về vướng mắc này. Vào đầu năm 2022, EVN đã phát văn bản hỏi Bộ Xây dựng và Bộ Công thương để có hướng dẫn cụ thể, nhằm đảm bảo quyền lợi của các bên trong dự án điện mặt trời liên quan đến việc kiểm tra công tác nghiệm thu của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền trước khi đưa vào vận hành các công trình điện.

Theo quy định của Luật Xây dựng 2014 và các văn bản sửa đổi, bổ sung tới thời điểm năm 2022, các công trình năng lượng từ cấp III trở lại sẽ phải kiểm tra công tác nghiệm thu theo quy định. Như vậy, dự án điện mặt trời có quy mô dưới 10 MW thuộc cấp III, quy mô 10-30 MW là cấp II và trên 30 MW là cấp I đều thuộc diện phải có cơ quan có thẩm quyền thực hiện kiểm tra công tác nghiệm thu.

Tuy nhiên, một số văn bản quy phạm pháp luật khác ở thời điểm các dự án điện mặt trời đi vào vận hành lại không có quy định về kiểm tra công tác nghiệm thu của cơ quan có thẩm quyền như Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg, Thông tư số 16/2017/TT-BCT, Quyết định số 13/2020/QĐ-TTg, Thông tư số 18/2020/TT-BCT.

Đáng nói là, Nghị định số 15/2013/NĐ-CP cho phép chủ đầu tư được quyền tổ chức nghiệm thu đưa công trình vào sử dụng nếu quá thời hạn theo quy định mà không nhận được văn bản về kết quả kiểm tra công tác nghiệm thu của cơ quan có thẩm quyền.

Tuy nhiên, Nghị định số 46/2015/NĐ-CP, Nghị định số 06/2021/NĐ-CP lại không còn quy định về nội dung này, làm hạn chế sự chủ động của các chủ đầu tư trong quá trình nghiệm thu, đưa công trình vào sử dụng.

Trao đổi với phóng viên, nhiều chuyên gia ngành điện cũng cho hay, các nguồn điện khác được xây dựng bấy lâu không gặp tình trạng như các dự án điện mặt trời là bởi, dù đi vào vận hành năm nào thì giá bán điện cũng giống nhau theo PPA được đàm phán và ký với EVN.

Còn ở nhiều dự án điện mặt trời, do gấp rút để được hưởng giá FIT1 hay FIT2 do Chính phủ quy định, nên nhiều nhà đầu tư đã không để tâm hoặc không biết, không kịp làm đủ công tác nghiệm thu và kiểm tra nghiệm thu từ phía cơ quan quản lý nhà nước, nên đã không có các văn bản này ở giai đoạn được hưởng các mức giá ưu đãi là FIT1 và FIT2.

Điểm đáng lưu ý là, dù có gần 100 dự án không có chấp thuận nghiệm thu, nhưng lại có vài chục dự án khác có đủ chứng nhận nghiệm thu. Vì vậy, nếu các doanh nghiệp không đủ hồ sơ mà vẫn được hưởng giá FIT1, FIT2 như cũ sẽ dẫn tới câu hỏi “có lợi ích gì ở đây” và sẽ rất khó trả lời.

Thực tế này cũng cho thấy câu chuyện gỡ khó cho các dự án năng lượng tái tạo sẽ còn mất thời gian để xử lý được dứt điểm mà không ảnh hưởng tới thu hút đầu tư vào ngành điện.