Tết Việt quyến rũ người phương xa

Với công dân các nước, vùng lãnh thổ đang sinh sống và làm việc tại Việt Nam, ngày tết là cơ hội hoàn hảo để họ được tận hưởng, quan sát, chiêm nghiệm, đắm chìm vào không gian, thời gian, vào bản sắc, văn hóa, phong tục, tập quán… đầy thú vị, để thêm hiểu, thêm yêu mảnh đất này.

Tết hoài niệm

Giải thích về nguyên cớ gắn bó với tết Việt từ khi đến Việt Nam năm 2016, bà Sophia – phu nhân Trưởng đại diện Phòng Văn hóa – Kinh tế Đài Bắc tại Việt Nam, kể: “Chúng tôi có thời gian dài làm việc tại một số quốc gia ở các khu vực Âu, Phi, Mỹ… nhưng khi ăn cái tết đầu tiên tại Việt Nam, tôi thực sự bồi hồi bởi tết Việt đưa tôi về quá khứ từ hơn 50 năm trước. Khi ấy tôi còn nhỏ, nơi tôi sống điều kiện còn thiếu thốn, là con gái ai cũng thích làm đẹp nhưng chỉ tết đến, chúng tôi mới được bố mẹ cho đi sắm đồ, may đồ mặc tết. Bởi vậy cảm xúc thăng hoa nhất của tuổi thơ tôi ngày ấy chỉ đến vào dịp tết. Trẻ con được manh áo mới, được ăn ngon, chạy chơi khắp xóm để xem trang phục của nhau. Lúc về nhà tranh thủ phụ bố mẹ dọn dẹp, trang trí nhà cửa, mua hoa bày trong nhà, bố trí liễn xuân, phụ mẹ làm mâm cơm cúng giao thừa… tất cả những hoạt động bận rộn nhưng quen thuộc ấy của ngày tết, tôi quên lãng từ lâu bởi đặc thù công việc phải di chuyển đến các quốc gia sử dụng Tây lịch. Khi gặp tết Việt, tôi tìm lại được tuổi thơ, với những háo hức vẫn như in của một thời xưa cũ”.

Hỏi thêm bà Sophia những ấn tượng về tết Việt, bà kể thêm: “Có năm tôi ăn tết ở Hội An, có năm đón tết ở Cao Bằng. Tết Hội An gợi cho tôi cảm giác cô đơn, bởi khắp nơi chỗ nào cũng đóng cửa nghỉ tết hết. Tết ở Cao Bằng chỉ để tận hưởng cảnh quan, danh thắng. Riêng tết Hà Nội làm tôi ngây ngất nhất. Tôi sống gần làng đào Nhật Tân, khi hoa đào xuống phố, điều ưa thích của tôi là đi chợ hoa chọn đào về cắm trong nhà. Lúc còn nhỏ, năm nào tôi cũng theo mẹ ra chợ mua hoa về chưng tết, bây giờ ở tuổi ngót nghét 70, mẹ không còn, tôi một mình hoặc cùng chồng đi chọn hoa tết, lòng vui và cũng xốn xang những nỗi niềm nhớ mẹ”.

Trải nghiệm qua từng giai đoạn đón tết, từ cái tết của thời ấu thơ vui manh áo mới, cho đến một thời tết của đóng cửa ru rú trong nhà khi mà truyền hình phát triển, chương trình tết ngập sóng, mọi người chỉ thích xem ti vi. Rồi đến giai đoạn phát triển hơn nữa là rủ nhau… trốn tết, đi du lịch phương xa hết tết rồi về lại nhà, nhiều phong tục, tập quán tết xưa đã không còn tồn tại. Tận hưởng tết Việt để tìm về hoài niệm, bà Sophia cũng tìm cho mình những góc tết riêng: “Khu chợ tôi đi quanh năm là Châu Long, tôi thân thiết với các chị em bán hàng nên khi có đồ ngon họ thường dành phần. Cũng theo nếp xưa ở quê nhà, tôi coi trọng mâm cỗ giao thừa, chọn nguyên liệu thật ngon, thật tốt để làm món. Tôi biết người Hà Nội làm mâm cỗ tết nhiều món cầu kỳ lắm, nhất là các món nước. Tôi học theo cách người Hà Nội bày các món ra đĩa, thích nhất là các loại giò, từ giò lợn, giò bò, chả quế…, mỗi thứ mang hương vị, cách chế biến khác nhau. Tết Hà Nội năm nào cũng vậy, luôn mang lại cho tôi sự đầm ấm, hạnh phúc, nơi xứ xa nhưng cảm giác như đang được ở nhà”.

Tết phiêu du

Mùa tết còn là mùa chơi. Với một cư dân Pháp có 4 năm sống ở TP.HCM và 4 năm ở Hà Nội như Armelle Warnery, dịp nghỉ tết là cơ hội để chị thỏa thích đi khám phá những vùng đất mới trên bản đồ đất Việt. Nguyên cớ yêu thích hưởng thụ một mùa xuân “xê dịch” được Armelle giãi bày: “Tôi có 4 con nhỏ, riêng con đầu lòng là bé gái người dân tộc thiểu số. Trong quãng thời gian ở Việt Nam, ngoài công việc chính, khi có thời gian nghỉ dịp tết, tôi thường du ngoạn khắp nơi bằng xe máy. Vì tôi muốn hiểu được Việt Nam nhiều nhất có thể, và lấy trải nghiệm từ các chuyến đi làm kiến thức, kinh nghiệm, chia sẻ lại với các con của mình, đặc biệt là đứa con tôi nhận nuôi từ Việt Nam”.

Trong giới ngoại giao nước ngoài ở Việt Nam, Armelle thuộc hệ đi cực nhiều, và suốt những hành trình ấy, thứ quý giá nhất chị lưu giữ lại là câu chuyện, là hình ảnh, là những khám phá mới về Việt Nam trong mắt người nước ngoài. Tết là dịp hoàn hảo để vun đắp cho đam mê khám phá Việt Nam của Armelle theo cách rất “động”, ấy là xách ba lô và lên đường. Chị nói thêm lý do: “Mùa tết, luôn là mùa đẹp, từ mây núi, thiên nhiên, con người, đặc biệt là những cộng đồng ở vùng núi phía bắc. Việt Nam còn rất nhiều điều kỳ diệu, ví dụ như chuyến đi núi hồi tết 2023, tôi được tiếp cận một giống trà búp tím kỳ lạ trên đỉnh núi Chiêu Lầu Thi, Hà Giang. Lạ là mùa đông lạnh, nhưng cây trà vẫn ra mầm, búp tím, ẩn trong rừng nguyên sinh, hành trình đến với cây trà đẹp và huyền ảo cứ như được bước vào miền cổ tích. Đó là chuyến đi ấn tượng mạnh và sâu đậm nhất tôi từng trải qua”.

Một công dân đến từ Đài Loan là Từ Quốc An, 68 tuổi, đã có hơn 20 năm gắn bó và làm việc ở Việt Nam, cũng là một người làm trà cổ thụ dày kinh nghiệm ở Hoàng Su Phì, thường chọn cho mình những góc tết khác biệt: “Vợ tôi người Thái Nguyên, nếu ăn tết ở quê vợ thì đó là cái tết truyền thống như mọi gia đình Việt. Nhưng năm nào tôi ăn tết trên vùng trà cổ thụ, sống với đồng bào, thì rất khác. Ăn tết nơi non cao, hoang vu, bao la, hay dưới những gốc cây trà cổ thụ 500 – 700 năm tuổi, gợi cho tôi cảm giác về sự nhỏ bé, vô thường của đời người, đồng thời thấy được vẻ đẹp huyền ảo của thiên nhiên, từ mây núi, gió, nước nguồn, từ những cây trà rừng nguyên sinh hiếm có khó tìm trên bản đồ trà thế giới. Những ngày tết cùng người Tày, Nùng, Cờ Lao… đều là nhân công ở xưởng trà tôi khai mở, giúp tôi hiểu và trân quý hơn về con người nơi đây. Sông núi, nước non gắn với đồng bào, tôi chỉ là khách trú. Nhìn đời sống họ còn gian nan vất vả, trong khi cây trà lại dồi dào, tươi tốt, chỉ mong góp chút sức mình qua những nghiên cứu, sáng tạo ra phẩm trà mới và hỗ trợ lại cho họ, để trà Việt, người Việt thêm tự hào về sản vật quê hương”.

Phong vị tết

Cầm trên tay xấp mã đợi hóa vàng ở đền Và, thuộc xứ Đoài (Sơn Tây, Hà Nội) David Cannes – công dân Pháp, tâm sự rất nhập gia tùy tục: “Vợ mình khấn xong rồi, mình đem hóa cái này đi để tổ tiên dùng”. David cho biết tuy chỉ làm theo lời vợ dặn, không hiểu nhiều về tín ngưỡng dân gian, nhưng khi tự tay cầm từng xấp tiền mã để đốt, nhìn ngọn lửa bập bùng, tự nhiên anh hồi tưởng quá khứ miên man với cha mẹ, người thân trong gia đình, cả những họ hàng thân thuộc đã khuất núi. Biết bao kỷ niệm thân quen ùa về, rõ mồn một. “Tôi yêu tết Việt. Những cảm xúc thiêng liêng bên cỗ tết giao thừa, hay không gian trầm mặc nơi đền chùa, đình làng ngày tết, chạm vào tận cùng của cảm xúc gợi nhớ tình thân. Tết Việt trong tôi là những khoảng lặng dành cho hoài niệm, và tôi chỉ có được những phút giây trải nghiệm vô giá ấy khi tết về”, David chia sẻ thêm.

Thưởng ngoạn tết cũng là cơ hội để có được những trải nghiệm khó quên, đặc biệt là học cách làm một số “biểu tượng” của ngày tết Việt. Câu chuyện Đại sứ Anh Iain Frew trong năm đầu nhận nhiệm kỳ ở Việt Nam với trải nghiệm gói bánh chưng là một ví dụ. Không gian mà Đại sứ được trải nghiệm là một nhà gỗ năm gian, mái ngói, sân trước rộng được bày biện đầy đủ các nguyên liệu gói bánh. Các thao tác từ trộn đỗ, ướp thịt, cắt lá, soạn lạt… nhìn vẻ đơn giản, nhưng đến phần gói bánh, trong lúc thực hiện việc tước lá dong bằng… răng theo hướng dẫn, Đại sứ Iain Frew cười vui nói: “Nhìn thao tác đơn giản nhưng làm không dễ chút nào”. Trong môn gói bánh chưng, gói được bánh đã khó, lại còn phải gói đẹp, chặt, đều… thì cần kinh nghiệm mới có thể làm được.

Tết Việt, nếu đi sâu vào phong vị ẩm thực, bánh chưng đóng vai trò khúc dạo đầu. Mỗi vùng miền lại là một kho tàng ẩm thực đặc dị, đem lại bất ngờ tột độ với bạn bè phương xa. Nhà làm phim tự do Erik Pauser đến từ Thụy Điển, trong lần ăn tết Việt ở TP.HCM vẫn nhớ mãi món “xà bần” của dân Nam bộ. Erik tả: “Món “xà bần” chỉ tết mới có, tôi được mời ăn và nghe giải thích độ ngon của nó ví như 100 con chim tụ về một cành cây. Tôi không thể tả hết được hương vị của nó, có chút gì đó béo, ngậy, ngọt thanh, và cũng mặn mòi, ăn cơm hoặc cùng rau luộc thì siêu hợp”. Hỏi ra mới biết, món “xà bần” còn được gọi mỹ miều là “bách điểu quy sào”, khi các gia đình ăn cỗ tết còn thừa thức ăn đem dồn hết vào một nồi, nấu ăn dần những ngày tết. Trong đó, đủ thứ hương vị nhân gian hội tụ, càng lâu ngày, càng rục, mềm, thơm, ngậy… Khi đã ngán rượu thịt ê hề, xà bần là món giải ngấy siêu hiệu quả.

Chuyển hướng ra phía bắc, nhắc đến món tết là gợi ngay về sự cầu kỳ, chỉn chu, công phu trong chế tác từng chi tiết nhỏ. Valerie Guilaud – công dân Bỉ, nhớ về cái tết đầu tiên ở Việt Nam năm 2024 qua mùi thơm của bưởi. Valerie kể: “Nhà bạn tôi ở Hà Nội mua về một bao tải bưởi vàng tươi, nhưng không thơm. Mẹ bạn tôi lấy ra một can rượu, dùng khăn lau kỹ từng quả, đặt vào mâm bồng trên bàn thờ, bưởi tỏa hương khắp nhà, da căng mọng, khác hẳn với lúc đầu. Sau này tôi mới biết đấy là mẹo để giữ cho bưởi thơm và trưng bày được lâu bền hơn, thật thú vị”.

Cỗ tết truyền thống kiểu Hà Nội gắn với những niêm luật cụ thể, biểu hiện ra bên ngoài bằng hình, ý, vị, sắc, hương. Ví dụ như bộ bốn bát nước (tượng trưng 4 mùa) với canh bóng thả, chim câu hầm, mực nấu rối, canh măng móng giò hoặc nấm bao giò hầm hạt sen. Valerie kể thêm: “Tôi thích món canh bóng thả, nó rất đẹp và rất nhiệt đới bởi màu sắc. Hỏi cách làm từ bạn tôi, nghe kể xong tôi… bỏ luôn ý định thử làm. Chỉ nội phần chuẩn bị chân tẩy (các nguyên liệu gồm cà rốt, su hào, súp lơ trắng – xanh, đậu Hà Lan, nấm hương…), tất cả phải được tỉa tót cẩn thận, tỉa càng đẹp càng thể hiện độ khéo tay, mát mặt của người nội trợ. Rồi đến cách luộc gà, luộc tôm nõn, đấu trộn vào làm nước dùng cho canh, nước thật trong mà vẫn ngon ngọt, quyến rũ… Tôi hiểu rằng mỗi món ngon ở xứ này ẩn trong đó sự đảm đang, tình yêu gia đình. Các món ngon trong cỗ tết là niềm hạnh phúc, niềm tự hào không chỉ riêng người nấu, mà của cả gia đình. Đây là cảm nghiệm tôi thấy rõ nhất khi tận hưởng tết Việt ở Hà Nội”.

Tết Việt qua cảm nghiệm từ bạn bè quốc tế, dẫu khác nhau về văn hóa, phong tục, tập quán, nhưng lại trở nên đồng điệu nhờ những điểm chung thông qua xúc cảm về mùi tết, vị tết, về không gian, thời gian, để rồi trở nên rất gần gũi trong tâm thức. Tết Việt vẫn là sự kết nối, là sẻ chia, là khám phá, là hồi tưởng… mà dẫu ở khía cạnh nào, cũng dạt dào cung bậc cảm xúc bình dị, thiêng liêng, an yên và hạnh phúc.