Tâm sự của các nhà khoa học khi làm nông dân, tránh “vẽ voi trên giấy” (Bài 8)

Tăng đầu tư công nghệ cho chuỗi chế biến

Hiện nay, trang trại GenXanh của anh Chinh có diện tích 3,5ha ở xã Hiệp Thuận, huyện Phúc Thọ, Hà Nội. Trang trại của anh Chinh trồng rau hữu cơ và áp dụng quy tắc “5 không” khi canh tác. Đó là, không phân bón hóa học, không thuốc bảo vệ thực vật hóa học, không thuốc diệt cỏ, không chất kích thích sinh trưởng và không giống biến đổi gen.

Ở góc độ người nông dân trồng rau, anh Chinh cho rằng: “Để nông nghiệp Việt Nam đột phá, việc ứng dụng khoa học công nghệ rất quan trọng. Cùng với ứng dụng khoa học công nghệ để nghiên cứu, lai tạo ra các giống mới nhằm tăng năng suất, chất lượng cây trồng vật nuôi, Nhà nước cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cho đầu tư chế biến sâu, nâng cao giá trị nông sản Việt. Đi vào thực tế sản xuất, tôi thấy việc đầu tư công nghệ cho chế biến nông sản rất quan trọng.

Đơn cử như mô hình trồng rau của chúng tôi, nếu không bán được thì “sáng rau, chiều rác” ngay. Việc tiêu thụ không phải lúc nào cũng thuận lợi. Để giải quyết bài toán “được mùa, mất giá”, GenXanh bước đầu đi vào chế biến sâu thông qua việc đầu tư giàn sấy lạnh. Chúng tôi mới chế biến thô những mẻ hoa cúc, hoa hồng, các loại rau củ, lá thảo dược sấy khô thôi những đã mang lại giá trị kinh tế khá cao. Nếu được tham gia vào chế biến sâu như nghiên cứu tách chiết hay sản xuất các dòng sản phẩm dinh dưỡng từ rau, củ, quả thì giá trị nông sản sẽ được tăng lên rất nhiều” – anh Chinh chia sẻ.

Theo anh Chinh, hiện nay, nông dân Việt Nam chưa được tham gia sâu vào chuỗi chế biến, mà mới chỉ tham gia cung cấp nguyên liệu đầu vào cho các nhà sản xuất. Chính vì vậy, nông dân chưa được hưởng lợi nhiều từ chuỗi chế biến. Anh Chinh đề xuất, Nhà nước có cơ chế, chính sách hỗ trợ các nhóm trang trại liên kết với nhau để đầu tư cơ sở chế biến chung.

Nhà khoa học phải thay đổi tư duy, các đề tài có ứng dụng thực tiễn cao

Trở lại câu chuyện của một nhà khoa học trong lĩnh vực nông nghiệp, anh Chinh chia sẻ: “Nếu chỉ đơn thuần nghiên cứu thì các nhà khoa học thì không đủ để sống. Những người nghiên cứu nghiêm túc không có nguồn lực để thực hiện, muốn làm thật nhưng không thể làm nổi. Tiền nghiên cứu thì ít nhưng kết quả nghiên cứu phải nhiều”.

Anh Chinh bày tỏ vui mừng khi Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị đã xác định kinh phí chi cho nghiên cứu phát triển (R&D) đạt 2% GDP; bố trí ít nhất 3% tổng chi ngân sách hằng năm cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia và tăng dần theo yêu cầu phát triển.

“Đây là sự quan tâm rất lớn của Nhà nước để đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo. Muốn đất nước phát triển, vững bước tiến vào kỷ nguyên mới thì khoa học công nghệ phải là đột phá. Đối với lĩnh vực nông nghiệp các nghiên cứu khoa học phải đi vào thực chất, hiệu quả, có tính ứng dụng cao. Nhà nước cũng cần quản lý chặt chẽ việc đầu tư kinh phí cho các nghiên cứu, tránh việc các nghiên cứu khoa học “tô vẽ nhiều hơn là thực tiễn”- anh Chinh nêu ý kiến.

Đồng quan điểm với anh Chinh, chị Nguyễn Thị Hồng – Giám đốc Công ty CP Dược thảo Thiên Phúc, Nông dân Việt Nam xuất sắc đến từ Hà Nội cho rằng, cần có cơ chế, chính sách khuyến khích, tạo điều kiện cho những đề tài nghiên cứu có ứng dụng thực tiễn cao.

Với vai trò “3 trong 1” vừa là nông dân, vừa là doanh nghiệp, nhà khoa học (bản thân chị Hồng đã hoàn thành 2 dự án nghiên cứu khoa học cấp quốc gia) chị Hồng bộc bạch chia sẻ: “Vì là nông dân nên tôi thấm nỗi vất vả của nông dân. Là nhà nghiên cứu, tôi hiểu, công trình nghiên cứu nếu cứ mãi ở trong phòng thí nghiệm thì thật lãng phí.

Nhà khoa học phải lắng nghe nông dân, xuống tận nơi, cùng làm việc với nông dân thì mới ra được vấn đề, “tránh vẽ voi trên giấy”. Người nông dân cần những đề tài nghiên cứu cơ bản có ứng dụng thực tiễn cao. 

Là doanh nghiệp, tôi rất rõ, nếu không có những sản phẩm chất lượng thì khó có thể tồn tại trên thương trường. Nhà khoa học cũng phải thay đổi tư duy nghiên cứu đề tài phải được sản xuất trên quy mô công nghiệp để hạ giá thành sản phẩm. Do đó, phải có sự liên kết chặt chẽ giữa “3 nhà”: Nhà khoa học – doanh nghiệp – nông dân. Cuối cùng, Nhà nước chính là người tạo ra cơ chế, “sân chơi” để mối liên danh “3 nhà” thành công”.

“Nghị quyết 57- NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới sáng tạo, phát triển khoa học công nghệ và chuyển đổi số vừa được ban hành, đang mở ra rất nhiều cơ hội cho các nhà khoa học, nhà khởi nghiệp trẻ. Nếu biết tận dụng, bạn sẽ biến được rất nhiều thứ “không thể” thành “có thể”- chị Hồng nói thêm.

Cần chính sách hỗ trợ mạnh mẽ cho khu vực tư nhân trong nghiên cứu khoa học

Được Trung ương Hội Nông dân Việt Nam tôn vinh là Nhà Khoa học của nhà nông năm 2024, chị Phạm Thị Lý, Giám đốc Trung tâm Doanh nghiệp Hội nhập và Phát triển (IDE), đơn vị sở hữu và vận hành hệ thống truy xuất nguồn gốc CheckVN, nhấn mạnh, Nghị quyết 57 chính là “đòn bẩy” cho các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo như IDE.

CheckVN (checkvn.mard.gov.vn) là nền tảng công nghệ truy xuất nguồn gốc đầu tiên được công nhận là một trong những nền tảng công nghệ lõi cấp quốc gia trong chương trình Chuyển đổi số Quốc gia.

“Hơn 10 năm qua, chúng tôi đã trải qua một hành trình đầy gian nan để nghiên cứu, sáng chế, triển khai và chứng minh giá trị của công nghệ này. Việc phát minh ra một nền tảng mới không chỉ đòi hỏi yếu tố sáng tạo, mà còn phải chứng minh sự vượt trội của nó khi áp dụng vào thực tiễn”- chị Lý chia sẻ.

Theo đó, CheckVN đã giúp thay đổi tư duy về quản lý chuỗi cung ứng, nâng cao giá trị sản phẩm nông nghiệp và tạo niềm tin cho người tiêu dùng. Nhờ có nền tảng truy xuất nguồn gốc này, doanh nghiệp có thể minh bạch hóa toàn bộ quy trình sản xuất, từ kiểm kê kho, khảo sát thị trường đến tiếp nhận phản hồi từ người tiêu dùng. Mỗi sản phẩm khi đến tay người mua đều có thể được kiểm tra nguồn gốc rõ ràng thông qua mã QR, giúp doanh nghiệp nâng cao uy tín, bảo vệ thương hiệu và tương tác trực tiếp với khách hàng.

Theo chị Lý, điểm đột phá đặc biệt của Nghị quyết 57 là khuyến khích sử dụng các nền tảng công nghệ số do người Việt phát triển. Đây là một chính sách chưa từng có trước đây, giúp các doanh nghiệp công nghệ trong nước có cơ hội cạnh tranh công bằng và được ưu tiên trong các chương trình chuyển đổi số quốc gia.

“Nhờ Nghị quyết 57, lần đầu tiên chúng tôi nhận được sự quan tâm từ các cơ quan quản lý nhà nước. Thay vì phải tự tìm đến và giới thiệu năng lực của mình, giờ đây chính các cơ quan nhà nước chủ động tiếp cận, tìm hiểu và phân công nhiệm vụ cho chúng tôi. Đây là một sự thay đổi mang tính bước ngoặt trong tư duy và hành động của cơ quan quản lý, giúp doanh nghiệp đổi mới sáng tạo có cơ hội thể hiện năng lực và đóng góp vào sự phát triển chung của đất nước”- chị Lý nhấn mạnh.

Không chỉ giới hạn trong lĩnh vực công nghệ thông tin, các doanh nghiệp Việt Nam cũng đang có những bước tiến quan trọng trong công nghệ sinh học và y dược. IDE hiện đang nghiên cứu và phát triển thuốc chống ung thư từ các cây bản địa của Việt Nam. Chị Lý hy vọng Chính phủ sẽ tiếp tục mở rộng chính sách hỗ trợ không chỉ cho công nghệ số mà còn cho các lĩnh vực công nghệ khác do doanh nghiệp Việt Nam chủ trì.

Là một doanh nghiệp ngoài công lập, IDE chủ yếu tự nghiên cứu bằng chính nguồn lực của mình. Tuy nhiên, chị Lý nhận thấy rằng chính sách khoa học và công nghệ cần có sự cân bằng giữa khu vực công và tư nhân. Trong khi khu vực công được tài trợ hoàn toàn từ ngân sách Nhà nước nhưng nhiều công trình nghiên cứu chưa được ứng dụng thực tiễn, thì các doanh nghiệp tư nhân dù tự nghiên cứu lại có thể đưa công nghệ vào thực tiễn, tạo ra giá trị thực sự.

“Tôi hy vọng Chính phủ sẽ có những chính sách hỗ trợ mạnh mẽ hơn cho khu vực tư nhân trong nghiên cứu khoa học và công nghệ. Cần có cơ chế tài trợ, hỗ trợ nghiên cứu cho doanh nghiệp tư nhân, giúp họ phát triển công nghệ có tính ứng dụng cao, góp phần thúc đẩy nền kinh tế và khoa học công nghệ của đất nước”, chị Lý bày tỏ.

Ở góc độ một nhà nghiên cứu và một người làm nông nghiệp, chị Lý đã đạt được những thành tựu quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển giống sâm Nhất Dương Sinh – một loại dược liệu quý của Việt Nam. Chị đã đầu tư nghiên cứu và giải trình tự gen của sâm Nhất Dương Sinh, giúp bảo tồn nguồn gen quý và phát triển sản phẩm dược liệu chất lượng cao.

Theo chị, bài học từ ngành nhân sâm Hàn Quốc cho thấy rằng việc bảo vệ tài sản trí tuệ và thương hiệu quốc gia là vô cùng quan trọng. Việt Nam cần có chiến lược bảo vệ và phát triển các sản phẩm nông nghiệp đặc sản của mình, tránh để nguồn tài nguyên quý bị thất thoát và mất kiểm soát.

“Nghị quyết 57 không chỉ mở ra con đường phát triển cho công nghệ số trong nông nghiệp mà còn giúp tạo lập một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo bền vững. Để tối ưu hóa lợi ích từ nghị quyết này, chúng ta cần sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp, cơ quan quản lý, viện nghiên cứu và cộng đồng nông dân. Chỉ có như vậy, công nghệ Việt mới thực sự phát huy hết tiềm năng và trở thành nền tảng vững chắc cho sự phát triển của nền kinh tế số nông nghiệp Việt Nam”- chị Lý khẳng định.