Sớm đầu tư đường sắt Lào Cai – Hà Nội

Cần sớm đầu tư để kết nối quốc tế, giảm chi phí logistics

Ông Nguyễn Minh Sơn cho biết, trong hai ngày 4, 5/2/2025, Ủy ban Kinh tế chủ trì phối hợp với Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội đã tiến hành khảo sát thực tế tại các địa phương để phục vụ công tác báo cáo thẩm tra Dự án đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng. Nếu đủ điều kiện sẽ trình tại kỳ họp bất thường của Quốc hội từ ngày 12/2/2025.

Qua khảo sát và các ý kiến của địa phương, đại biểu đều thống nhất cao với sự cần thiết đầu tư dự án nhằm cụ thể hóa chủ trương, Nghị quyết, Kết luận của Bộ Chính trị và triển khai các quy hoạch, tăng cường kết nối vùng, các cực tăng trưởng, lan tỏa, mở ra không gian phát triển mới, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội gắn với quốc phòng – an ninh.

Bên cạnh đó, hành lang kinh tế Hà Nội – Hải Phòng nằm trong Sáng kiến kinh tế chiến lược Hai hành lang – Một vành đai giữa Việt Nam, Trung Quốc và Sáng kiến Vành đai Con đường trong khuôn khổ Khung hợp tác thương mại tự do Trung Quốc – ASEAN.

Thời gian qua lãnh đạo hai Đảng, hai Nhà nước của Việt Nam, Trung Quốc đã rất quan tâm thúc đẩy, phát triển dự án, được thể hiện qua các Tuyên bố, Thỏa thuận, Bản ghi nhớ giữa hai bên. Vì vậy, việc triển khai dự án là nhiệm vụ chính trị quan trọng vừa cấp bách vừa chiến lược, đòi hỏi sự quyết tâm rất lớn để khởi động, hoàn thành và đưa vào khai thác.

Bộ Chính trị đã thông qua Đề án chủ trương đầu tư Dự án. Thủ tướng Chính phủ đã đặt mục tiêu khởi công cuối năm 2025. Tiến độ rất gấp gáp, cần khẩn trương hoàn thành thủ tục phê duyệt chủ trương đầu tư.

“Ủy ban Kinh tế và các Ủy ban Quốc hội sẽ phối hợp chặt chẽ với Bộ GTVT và các cơ quan hữu quan tiếp tục nghiên cứu, tiếp thu ý kiến để có ý kiến thẩm tra chính thức về Dự án. Trong đó sẽ đánh giá cụ thể sự cần thiết, cơ sở chính trị, cơ sở pháp lý cũng như xem xét sự cần thiết đầu tư, cùng đó đánh giá tác động kinh tế, xã hội, quốc phòng – an ninh; đánh giá các cơ chế, chính sách để huy động nguồn lực đầu tư dự án; đánh giá tính khả thi, chỉ tiêu kinh tế, phương án đầu tư, công nghệ…

Đối với kiến nghị của các địa phương, phù hợp với nhu cầu thực tiễn, tạo không gian, dư địa phát triển cho địa phương; tuy nhiên, địa phương cần có kiến nghị bằng văn bản để có cơ sở triển khai các bước tiếp theo, đạt hiệu quả dự án, nhất là đề xuất cơ chế triển khai thực hiện dự án, vì liên quan đến nhiều nội dung: Quy hoạch, điều chỉnh quy hoạch, tạo kế sinh nhai cho người dân bị tác động vì giải phóng mặt bằng, vấn đề khai thác quỹ đất vùng phụ cận ga… Tất cả phải tiến hành sớm để đảm bảo tiến độ”, Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế nhấn mạnh.

Nhấn mạnh sự cần thiết đầu tư dự án, Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Danh Huy cho biết, việc sớm đầu tư, hoàn thành tuyến đường sắt chiến lược này là nhằm hiện thực hóa các chủ trương, định hướng của Đảng, Nghị quyết, Kết luận của Bộ Chính trị và triển khai thực hiện các quy hoạch liên quan.

Tuyến đường sắt được đầu tư cũng sẽ giúp hiện thực hóa các thỏa thuận hợp tác chiến lược, tăng cường kết nối quốc tế. Tuyến đường sắt hiện hữu khổ 1.000mm đã được xây dựng từ thời Pháp thuộc, trong khi đường sắt các nước phục vụ chạy tàu liên vận quốc tế là khổ 1.435mm.

Sau khi xây dựng tuyến mới, hàng xuất nhập khẩu có thể vận chuyển bằng tàu liên vận đi suốt đến châu Âu, giảm giá thành vận tải, chi phí logistics.

Về nhu cầu vận tải, theo Thứ trưởng Huy, hiện trên tuyến này có 3 phương thức vận tải: Đường bộ, đường sắt, đường thủy nội địa. Tuy nhiên, theo dự báo, dù đã khai thác hết công suất đường bộ, đường thủy, đường sắt hiện hữu 1.000mm, thì đến năm 2040 là không đáp ứng được nhu cầu vận tải, nhất là vận tải hàng hoá.

Do vậy, cần thiết xây dựng phương thức vận tải mới là đường sắt khổ 1.435mm vì chi phí rẻ hơn, an toàn hơn, diện tích chiếm dụng đất ít hơn và thân thiện môi trường. Việc đầu tư tuyến mới cũng tạo ra thị trường xây dựng, từ đó tác động tăng trưởng kinh tế.

“Đường sắt khổ 1.435mm, điện khí hóa là phương thức vận tải bền vững, hiện đại, thân thiện, góp phần giảm tai nạn giao thông, ô nhiễm môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu và góp phần bảo đảm quốc phòng, an ninh”, Thứ trưởng Huy nhấn mạnh.

Tại cuộc họp, lãnh đạo các địa phương, các đại biểu đều bày tỏ phấn khởi, thống nhất cao với việc đầu tư dự án. Tuy nhiên cần có cơ chế, chính sách đặc thù để thúc đẩy triển khai, đảm bảo tiến độ kế hoạch, nhất là có thể khởi công vào cuối năm 2025 như: Thủ tục, quy trình giải phóng mặt bằng, tái định cư, bố trí vốn, nguồn cung cấp vật liệu xây dựng… Một số địa phương kiến nghị đầu tư hoàn thành các dự án đường sắt khác để đảm bảo đồng bộ, phát huy hiệu quả khai thác mạng lưới.

Ông Nguyễn Văn Tùng, Chủ tịch UBND TP Hải Phòng khẳng định, Hải Phòng đồng thuận cao cần sớm đầu tư tuyến đường sắt này, Hải Phòng sẽ đóng góp nguồn lực để triển khai dự án. Trong đó, Hải Phòng sẽ thực hiện giải phóng mặt bằng trên địa bàn thành phố với nhu cầu vốn khoảng 6.000 tỷ. Hải Phòng cũng sẽ bỏ vốn để đầu tư nhánh đường sắt từ ga Nam Hải Phòng đến ga Nam Đồ Sơn, dài hơn 12km, nhu cầu vốn 4.200 tỷ, tuy nhiên đề nghị đưa tuyến này vào dự án để thực hiện đầu tư.

Kết nối ray, tạo thuận lợi vận tải liên vận quốc tế

Trước đó, đoàn khảo sát của Quốc hội đã khảo sát các vị trí kết nối ray, ga Lào Cai thuộc Dự án. Ông Vũ Hồng Phương, Giám đốc Ban Quản lý dự án đường sắt cho biết, theo báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, ga Lào Cai mới (khổ 1.435m, 12 đường) bố trí về phía Đông Nam, cách ga hiện tại khoảng 1,6km; Khu vực kiểm soát hải quan và kiểm tra biên giới được bố trí về phía Bắc khu vực ga hiện tại, tạo thành khu ga đồng bộ. Ga Lào Cai có chức năng lập tàu, tổ chức tàu khách, tàu hàng.

Về kết nối đường sắt Việt Nam – Trung Quốc và từ Trung Quốc đi châu Âu, ông Phương cho biết, hiện hai bên đang kết nối đường sắt khổ 1.000mm giữa ga Lào Cai và ga Hà Khẩu Bắc. Từ ga Hà Khẩu Bắc đi sâu mạng lưới đường sắt Trung Quốc chỉ có đường sắt khổ 1.435mm, không còn đường sắt khổ 1.000mm nên tàu khổ 1.000mm từ Việt Nam sang buộc phải dừng tại ga này. Cũng từ ga Hà Khẩu Bắc, hàng hóa có thể theo tàu đi theo hướng Côn Minh – Tân Cương – Kazakhstan – châu Âu.

Vì vậy, để tàu đường sắt khổ 1.435mm chạy được từ đường sắt Việt Nam sang thẳng ga Hà Khẩu Bắc, đi sâu nội địa Trung Quốc cũng như quá cảnh Trung Quốc đi châu Âu và ngược lại, phía Trung Quốc đã thống nhất cùng với Dự án đường sắt Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng của Việt Nam, bên đường sắt Trung Quốc sẽ xây dựng đường sắt khổ 1.435mm ra đến điểm nối ray ở biên giới.

Theo nghiên cứu, điểm nối ray là trên cầu Hồ Kiều mới. Sau khi kết nối, tàu hàng liên vận quốc tế có thể qua lại đường sắt hai nước thuận lợi, cũng như hàng xuất khẩu của Việt Nam có thể theo tàu qua Trung Quốc, quá cảnh đi châu Âu.

Thống nhất cao với phương án tại Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, ông Trần Xuân Trường, Chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai cho biết, sau khoảng 10 năm mong đợi, đàm phán nhiều lần, dự án đường sắt Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng và vấn đề thống nhất kết nối ray đã đạt được bước tiến tích cực; dự án sau khi hoàn thành sẽ tạo thuận lợi lớn cho thông thương giữa hai bên.

Về phía Lào Cai, tỉnh sẵn sàng triển khai sớm công tác giải phóng mặt bằng, với nhu cầu cần di dời tái định cư khoảng 550 hộ dân, nhu cầu vốn khoảng 7.000 tỷ. Tuy nhiên, để đảm bảo tiến độ, Lào Cai kiến nghị cần có chính sách đặc thù, như vốn Trung ương nhưng tỉnh ứng trước để linh hoạt, chi trả sớm cho dân; cùng đó là các quy định về thủ tục, trình tự về bàn giao đất; về quy hoạch để tỉnh phát triển TOD vùng phụ cận ga…