Con người đang lo lắng khi trí tuệ nhân tạo (AI) lấy đi nhiều việc làm trong một số lĩnh vực, song có lẽ sự trỗi dậy của AI chỉ là chu kỳ mới của một vòng lặp.
Người lao động có thể “bắt tay” với máy móc chính là người đầu tiên vượt qua “cơn bão” AI hiện tại – Ảnh: AFP
Nền văn minh nhân loại không ít lần chứng kiến vòng lặp: thế hệ công cụ sản xuất mới ra đời, khiến nhiều công việc cũ bị lãng quên và các công việc mới xuất hiện.
Nỗi lo kép dành cho người lao động
Thời gian qua liên tiếp hàng loạt doanh nghiệp, thậm chí cả chính quyền nhiều địa phương, đã công bố kế hoạch cắt giảm nhân sự để tiết kiệm chi phí. Ngày 26-2, quan chức phụ trách tài chính của đặc khu hành chính Hong Kong (Trung Quốc) Paul Chan tuyên bố cắt giảm 10.000 vị trí công chức trước tháng 4-2027. Đây là một phần nỗ lực cắt giảm chi tiêu công của Hong Kong sau giai đoạn kinh tế ảm đạm.
Trước đó không lâu, ngày 24-2 DBS – ngân hàng lớn nhất Đông Nam Á theo quy mô tài sản – cũng tuyên bố cắt giảm lên đến 4.000 vị trí việc làm thời vụ trong ba năm tới. Lý do chính được đưa ra là những công việc trên sẽ sớm có thể được đảm nhiệm bởi AI.
Điểm chung của cả hai trường hợp trên đều là việc cắt giảm nhân sự được công bố song song với những khoản đầu tư tương lai vào AI. Bài phát biểu ngày 26-2 của ông Chan cho thấy dù cắt giảm chi tiêu công, Hong Kong vẫn dành ra 1 tỉ HKD (129 triệu USD) để xây dựng một viện nghiên cứu và phát triển AI.
Đặc khu này cũng thành lập quỹ đổi mới và phát triển công nghệ có quy mô lên đến 10 tỉ HKD (1,29 tỉ USD) để đầu tư vào “các ngành công nghiệp có tầm quan trọng chiến lược trong tương lai”.
Trong khi đó, giám đốc điều hành (CEO) của DBS, ông Piyush Gupta, cũng cho biết ngân hàng này sẽ mở ra 1.000 vị trí việc làm liên quan đến AI.
Làn sóng cắt giảm diễn ra trong bối cảnh kinh tế toàn cầu vẫn chưa hoàn toàn bình phục từ hậu quả đại dịch COVID-19. Trong năm tài khóa 2024 – 2025, bội chi ngân sách Hong Kong chạm mốc 87,2 tỉ HKD (11,2 tỉ USD), đánh dấu năm thứ ba liên tiếp đặc khu này chi nhiều hơn thu. Ngay lúc này, AI trỗi dậy cùng lời hứa thay thế một bộ phận nhân công với chi phí thấp và hiệu quả cao hơn.
Làn sóng này mạnh đến mức ngay cả những người có học vấn cao cũng không thể an toàn. Ngày 3-3, Cơ quan Thống kê quốc gia Hàn Quốc công bố số liệu bất ngờ: có đến 29,6% tiến sĩ ở nước này… thất nghiệp. Điều này cho thấy công việc chất lượng, có mức chi trả cao rất hiếm hoi giữa bối cảnh kinh tế ảm đạm.
Báo động hơn, một báo cáo của Ngân hàng Hàn Quốc còn cho rằng chính những người có học vấn cao lại bị AI đe dọa nhiều hơn vì AI có thể thực hiện tốt những công việc phân tích hoặc tư duy của họ. Cơ quan này cảnh báo: “Lao động thu nhập cao với học vấn cao dễ bị tác động bởi AI và có nguy cơ bị thay thế cao hơn”.
Đừng quá lo lắng
Đến nay vẫn còn quá sớm để dự đoán chính xác AI sẽ tác động thị trường lao động như thế nào. Báo cáo gần đây của Ngân hàng Goldman Sachs khẳng định công nghệ này có thể tự động hóa lượng hoạt động tương đương tới 300 triệu lao động toàn thời gian toàn cầu. Điều này đặt nhiều vị trí văn phòng như nhân viên giám sát hoặc quản lý tầm trung sớm trở nên thừa thãi.
Tuy nhiên Ngân hàng Hàn Quốc nhấn mạnh bên cạnh việc thay thế một số vị trí việc làm, AI cũng có thể tạo ra nhiều cơ hội nghề nghiệp khác, điển hình như kỹ sư phát triển AI. Vấn đề này không còn mới và đã trở thành quy luật khi công cụ lao động mới triệt tiêu công việc cũ và sinh ra công việc mới.
Thực tế, theo Economist, có đến 60% việc làm ở Mỹ hiện nay không tồn tại vào thập niên 1940. Chiếc máy dệt đầu tiên ra đời khiến nhiều thợ dệt truyền thống khó cạnh tranh, bù lại một bộ phận không nhỏ trở thành công nhân nhà máy.
Máy tính cá nhân ngày càng phổ biến thì các công việc sổ sách thủ công hoặc chiếc máy đánh chữ không còn chỗ đứng, bù lại vô vàn công việc mới ra đời. Mấu chốt để “tồn tại” trong những khoảnh khắc giao thời như vậy vẫn luôn là kịp thời cập nhật bộ kỹ năng cá nhân.
Thế mạnh của AI nói riêng và máy móc nói chung là phát hiện quy luật và đưa ra giải pháp tương ứng, đồng nghĩa với việc chúng giỏi áp dụng một cách giải cho nhiều vấn đề giống nhau. Nắm rõ đặc điểm này, những người có khả năng linh hoạt, phán đoán tốt và giải quyết khéo léo nhiều vấn đề phức tạp sẽ khó bị AI thay thế.
Nhà kinh tế tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) David Autor nêu ví dụ những người từng làm một công việc văn phòng có thể linh hoạt chuyển đổi thành “người giám sát AI”, tập trung vào việc đánh giá và chỉnh sửa các kết quả AI trả ra. Trong một số trường hợp, họ còn đóng vai trò “người gác cổng”, loại bỏ những thông tin do AI bịa đặt.
Trong khi đó, ông Rajeev Rajan – giám đốc công nghệ (CTO) của Công ty phần mềm Atlassian – cho rằng AI sẽ giúp phân biệt rạch ròi giữa lao động chất lượng và phần còn lại. Các công cụ AI có thể cho các kỹ sư phần mềm thêm nhiều tuần đầu tư vào mảng sáng tạo, điều mà AI chưa thể thật sự thực hiện.
Một số luật sư mới vào nghề sẽ ít phải lo những chuyện lặt vặt và có thêm thời gian trao đổi với thân chủ. Rất nhiều khả năng có thể được mở ra nhờ AI và yếu tố hàng đầu quyết định lao động có thành công hay không chính là sự chủ động của cá nhân.
“Những người thật sự thông minh, cảm thấy chán nản với các công việc phân tích lặp đi lặp lại sẽ là những người hưởng lợi nhiều nhất. Trước mắt kỹ năng sẽ được tưởng thưởng nhất chính là khả năng sáng tạo những cách mới để sử dụng AI”, Economist dẫn lời lãnh đạo một công ty đầu tư lớn.
AI giúp tách người giỏi khỏi phần còn lại
Qua quá trình khảo sát dài ngày, tạp chí Economist khẳng định AI có thể mở ra tương lai nơi người giỏi sẽ càng được trọng dụng. Việc thẩm định kết quả AI trả ra cần kinh nghiệm chuyên môn và khả năng đánh giá tốt, khiến những người vốn đã có khả năng như “hổ mọc thêm cánh”.
“AI phóng đại và làm phức tạp những vấn đề xã hội gắn liền với lao động nhưng không phải là ‘nút’ thiết lập lại (reset) hay là chìa khóa vạn năng tới các vấn đề. Dù công nghệ có thể thay đổi công việc, nó không thể xóa bỏ những cảm xúc phức tạp của con người đối với công việc”, ký giả Emma Goldberg của báo New York Times nhận định.
Nguồn: https://tuoitre.vn/sinh-ton-trong-ky-nguyen-ai-troi-sinh-voi-at-se-sinh-co-20250304095912629.htm
