Trong những năm qua, mặc dù cộng đồng quốc tế đã nỗ lực thúc đẩy Chương trình nghị sự về phụ nữ, hòa bình và an ninh (WPS), nhưng sự tham gia của phụ nữ trong hoạt động gìn giữ hòa bình và bối cảnh hậu xung đột hiện vẫn đang đối mặt những rào cản đáng kể, từ rủi ro an ninh gia tăng đến hạn chế tiếp cận các vai trò lãnh đạo và cơ hội đào tạo kỹ thuật số.
 |
| Đại úy Sa Minh Ngọc khi thực hiện nhiệm vụ gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc tại Nam Sudan. (Ảnh: NVCC) |
Những rào cản này không chỉ hạn chế sự tham gia đầy đủ của phụ nữ mà còn ảnh hưởng đến hiệu quả chung của các hoạt động gìn giữ hòa bình.
Từng là thành viên Lực lượng gìn giữ hoà bình Liên hợp quốc tại Nam Sudan giai đoạn 2015-2018, Đại úy Sa Minh Ngọc (Cục Gìn giữ hòa bình Việt Nam) nhận định rằng công nghệ đang phá vỡ những rào cản này và mở ra cơ hội mới cho phụ nữ.
Trong đó, big data và trí tuệ nhân tạo (AI) là những công cụ nổi bật như “chìa khóa” mở ra cánh cửa cho phụ nữ đảm nhận những vị trí lãnh đạo để đưa ra các quyết định, tham gia các cuộc đàm phán và đóng góp vào các kế hoạch hòa bình cũng như tham gia mạnh mẽ vào xây dựng cộng đồng, qua đó giúp hoạt động gìn giữ hòa bình trở nên toàn diện và hiệu quả hơn.
Một ví dụ điển hình là nền tảng Unite Aware, được triển khai trong các phái bộ gìn giữ hòa bình ở Cộng hòa Trung Phi, Cyprus, Nam Sudan, Somalia… Bằng cách tích hợp nhiều nguồn dữ liệu vào một giao diện duy nhất, Unite Aware cho phép lực lượng gìn giữ hòa bình trực quan hóa, phân tích và ứng phó với các mối đe dọa an ninh hiệu quả hơn. Nền tảng này cũng thu thập các báo cáo theo thời gian thực về bạo lực đối với phụ nữ, cho phép các phái bộ xác định các điểm nóng bạo lực trên cơ sở giới và triển khai hành động.
Bên cạnh đó, còn nhiều công cụ khác áp dụng big data và AI được phát triển để hỗ trợ hệ thống cảnh báo sớm bạo lực, giúp ngăn ngừa khủng hoảng trước khi leo thang, tạo ra môi trường an toàn để phụ nữ có thể tích cực tham gia vào việc xây dựng cộng đồng.
Đại úy Sa Minh Ngọc nhận định, một thách thức lớn đối với vai trò lãnh đạo của phụ nữ trong xây dựng hòa bình là hạn chế tiếp cận các không gian quyết định. Tuy nhiên, nền tảng ảo do AI điều khiển và công cụ truyền thông kỹ thuật số đang mở rộng cơ hội tham gia, đặc biệt tại các khu vực xung đột, nơi tiếp cận trực tiếp gặp nhiều trở ngại. Đồng thời, sự phát triển của công nghệ làm gia tăng nhu cầu về chuyên gia trong lĩnh vực kỹ thuật số, an ninh mạng và chiến lược, tạo cơ hội để phụ nữ sở hữu những kỹ năng này vươn lên trong các sứ mệnh gìn giữ hòa bình và an ninh.
Dù vậy, phụ nữ vẫn đối mặt với nhiều thách thức như đe dọa an ninh mạng, thông tin sai lệch, quấy rối trực tuyến và sự thiên lệch của AI nếu thiếu tính bao trùm giới.
Để khắc phục, nữ sĩ quan “mũ nồi xanh” nhấn mạnh cần đầu tư vào hạ tầng số, bảo đảm không gian mạng an toàn, đẩy mạnh nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng số, xây dựng khuôn khổ chính sách ưu tiên bình đẳng giới và thúc đẩy vai trò lãnh đạo của phụ nữ trong thời đại số.
Trong bối cảnh chuyển đổi số đang định hình tương lai của hoạt động gìn giữ hòa bình và tái thiết sau xung đột, rõ ràng nếu không muốn bị bỏ lại phía sau, phụ nữ không chỉ tham gia mà phải đóng vai trò tiên phong trong quá trình này!
