Phân định thẩm quyền lập pháp và lập quy

Cải cách quy trình lập pháp và lập quy

Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi) bao gồm 9 chương và 72 điều, được thiết kế để thực hiện đầy đủ các định hướng đổi mới theo Nghị quyết số 27-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng và Kết luận số 119-KL/TW của Bộ Chính trị. Việc sửa đổi này hướng tới hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật, bảo đảm tính đồng bộ và thống nhất với các luật khác đã được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9.

Một trong những điểm nhấn quan trọng của luật sửa đổi là việc phân định rõ thẩm quyền lập pháp và lập quy. Luật mới quy định chi tiết trình tự, thủ tục xây dựng và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và các cơ quan có thẩm quyền khác. Điều này giúp phân biệt rõ các khái niệm “quy phạm pháp luật” và “chính sách”, từ đó xác định đúng thẩm quyền của từng cơ quan trong việc lập pháp và lập quy.

Theo quy định mới, Quốc hội sẽ ban hành các văn bản luật để điều chỉnh những vấn đề thuộc thẩm quyền theo Hiến pháp, nhằm “luật hóa đến mức tối đa các vấn đề quan trọng của đất nước”. Điều 10 của Luật quy định chi tiết những lĩnh vực mà Quốc hội có trách nhiệm ban hành luật, bao gồm: tổ chức và hoạt động của các cơ quan nhà nước, quyền con người và quyền cơ bản của công dân, các chính sách cơ bản về kinh tế – xã hội, quốc phòng, an ninh quốc gia, đối ngoại, tội phạm và hình phạt, cũng như các vấn đề khác liên quan đến lợi ích quốc gia.

Ngoài ra, tại khoản 2 Điều 10, Luật cũng quy định, Quốc hội có thể ban hành nghị quyết để thực hiện thí điểm các chính sách mới hoặc điều chỉnh các quy định của luật hiện hành để đáp ứng yêu cầu cấp bách về phát triển kinh tế – xã hội.

Phát huy vai trò tham vấn chính sách

Một trong những điểm mới đáng chú ý của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi) là việc bổ sung quy định về tham vấn chính sách. Trước đó, trong quá trình xây dựng và ban hành các dự thảo luật, có ý kiến cho rằng việc tham vấn chính sách chưa thực sự được chú trọng. Với quy định mới, cơ quan lập đề xuất chính sách có trách nhiệm tổ chức tham vấn chính sách, để đảm bảo rằng các chính sách trong dự thảo có tính khả thi, phù hợp với thực tế.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết, để bảo đảm tính khả thi và hiệu quả của các chính sách, việc tham vấn chính sách cần được tổ chức hợp lý và phù hợp với chức năng của các cơ quan liên quan. Các cơ quan được tham vấn bao gồm Thường trực Hội đồng Dân tộc, Thường trực các Ủy ban của Quốc hội và các bộ, cơ quan ngang bộ. Bên cạnh đó, các cơ quan này còn có trách nhiệm mời các đối tượng có liên quan, bao gồm các tổ chức xã hội nghề nghiệp, các chuyên gia, nhà khoa học để tham gia ý kiến vào dự thảo.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhận định rằng tham vấn chính sách là một bước mới trong quy trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, nhằm nâng cao chất lượng các dự thảo văn bản, đồng thời tạo ra sự đồng thuận trong việc triển khai các chính sách sau khi được ban hành. Tuy nhiên, vì đây là một quy định mới, nên trong thực tế cần có sự điều chỉnh hợp lý để đảm bảo không làm ảnh hưởng đến tính khách quan và độc lập của cơ quan thẩm tra.

Đánh giá tác động chính sách: Cần thiết nhưng linh hoạt

Trong quá trình soạn thảo các văn bản quy phạm pháp luật, việc đánh giá tác động của chính sách luôn đóng vai trò quan trọng. Một số ý kiến cho rằng việc xây dựng dự thảo luật cần phải tuân thủ quy trình đánh giá tác động chính sách chặt chẽ. Tuy nhiên, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, việc yêu cầu đánh giá tác động chính sách trong mọi trường hợp sẽ làm tăng thời gian chuẩn bị, dẫn đến việc chậm tiến độ xây dựng và ban hành các văn bản pháp luật.

Do đó, trong trường hợp dự án không phải thực hiện quy trình xây dựng chính sách, cơ quan trình dự thảo vẫn phải thực hiện việc đánh giá tác động chính sách trong bản thuyết minh dự kiến quy phạm hóa chính sách. Quy định này giúp đảm bảo rằng dù không thực hiện quy trình xây dựng chính sách chặt chẽ, các cơ quan lập đề xuất vẫn phải đánh giá đầy đủ tác động của chính sách trước khi đưa vào văn bản quy phạm pháp luật.

Điều 27 của dự thảo Luật đã chỉnh lý theo hướng yêu cầu các cơ quan trình dự án phải nêu rõ tác động của chính sách trong bản thuyết minh gửi thẩm định và thẩm tra. Trước khi biểu quyết thông qua, nếu có bổ sung chính sách mới, cơ quan trình dự án có trách nhiệm đánh giá tác động của chính sách đó để Quốc hội có căn cứ xem xét và quyết định.

Quy trình lập pháp: Linh hoạt nhưng chặt chẽ

Với mục tiêu nâng cao hiệu quả hoạt động lập pháp, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi) còn có những cải tiến trong quy trình xem xét, thông qua dự thảo luật. Một trong những điểm thay đổi quan trọng là quy định về việc dự án luật có thể được thông qua tại một kỳ họp hoặc nhiều kỳ họp tùy vào tính chất của từng dự án.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng việc thông qua các dự án luật tại một kỳ họp sẽ giúp rút ngắn thời gian so với quy định hiện hành, khi mỗi dự án phải thông qua ít nhất hai kỳ họp. Tuy nhiên, nếu một dự án chưa đạt yêu cầu để thông qua tại một kỳ họp, Quốc hội có thể lùi thời gian thông qua để tiếp tục hoàn thiện. Điều này nhằm bảo đảm chất lượng của dự thảo trước khi chính thức thông qua.

Cũng theo dự thảo Luật, Ủy ban Thường vụ Quốc hội có trách nhiệm xem xét, quyết định việc trình Quốc hội thông qua các dự án luật dựa trên mức độ chuẩn bị của các dự án. Nếu dự án có chất lượng tốt, có thể trình thông qua ngay tại kỳ họp đó; nếu chưa đáp ứng yêu cầu, sẽ được lùi thời gian thông qua hoặc đưa vào chương trình của kỳ họp tiếp theo.

Vai trò của đại biểu Quốc hội trong quy trình lập pháp

Dự thảo Luật sửa đổi cũng đặc biệt chú trọng đến vai trò của các đại biểu Quốc hội trong quá trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Các ĐBQH sẽ được tham gia từ sớm vào quy trình lập pháp, từ giai đoạn xây dựng chính sách đến quá trình soạn thảo văn bản. Điều này được thể hiện rõ trong các quy định về việc tổ chức Hội nghị ĐBQH chuyên trách để thảo luận về dự án luật trước khi trình Quốc hội.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhận thấy ý kiến của ĐBQH là rất quan trọng và cần được phát huy trong quy trình xây dựng pháp luật, nhất là trong bối cảnh các quy trình lập pháp đang ngày càng đổi mới mạnh mẽ. Các ĐBQH sẽ có cơ hội tham gia ý kiến ngay từ khi dự án luật còn ở giai đoạn soạn thảo, giúp nâng cao chất lượng và tính khả thi của các dự thảo luật trước khi trình Quốc hội xem xét, thông qua.

Việc Quốc hội thông qua Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi) là một bước tiến quan trọng trong việc đổi mới và hoàn thiện quy trình lập pháp ở Việt Nam. Các quy định mới về phân định thẩm quyền lập pháp và lập quy, tham vấn chính sách, đánh giá tác động chính sách, và quy trình lập pháp linh hoạt nhưng chặt chẽ sẽ giúp nâng cao hiệu quả hoạt động của Quốc hội, tạo ra các văn bản pháp luật có chất lượng, phù hợp với thực tế và đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội của đất nước.