Những kỳ vọng hàn gắn một thế giới nhiều chia rẽ

Năm 2024 với nhiều cuộc xung đột và “điểm nóng”

Năm 2024 chứng kiến thế giới chia rẽ sâu sắc với nhiều cuộc xung đột, “điểm nóng” tại các khu vực khác nhau. Cuộc xung đột quân sự Nga – Ukraine bước sang năm thứ ba với nhiều diễn biến phức tạp, khó lường.

Cuộc xung đột Nga – Ukraine không chỉ là vấn đề giữa hai bên, mà còn bị tác động, chi phối bởi yếu tố bên ngoài. Mỹ và phương Tây không trực tiếp tham chiến nhưng tăng cường trợ giúp Ukraine các trang thiết bị vũ khí hiện đại, áp đặt các biện pháp cấm vận kinh tế ngặt nghèo đối với Nga… Việc Nga tiếp tục “sa lầy” vào cuộc chiến sẽ là cơ hội để phương Tây tranh thủ tái thiết cục diện an ninh châu Âu và tạo dựng các cơ chế kinh tế không có sự tham gia của Nga theo hướng có lợi cho Mỹ và phương Tây; đồng thời, làm suy giảm sức mạnh tổng hợp quốc gia của Nga trên trường quốc tế. Chính vì yếu tố này đã thu hẹp “cánh cửa” giải quyết cuộc xung đột Nga – Ukraine thời gian qua.

Các “điểm nóng” ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương âm ỉ, có thể bùng phát bất cứ lúc nào; khu vực này trở thành địa bàn cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn. Vấn đề hạt nhân trên Bán đảo Triều Tiên “nóng” lên khi Triều Tiên liên tục tiến hành các vụ thử vũ khí, tên lửa nhằm đối phó với việc mà nước này cho là mối đe dọa an ninh từ các cuộc tập trận quân sự của Mỹ, Hàn Quốc và Nhật Bản. Trong khi đó, các tranh chấp ở Biển Đông, vấn đề eo biển Đài Loan vẫn tiếp tục là các thách thức an ninh nghiêm trọng đối với hòa bình, ổn định ở khu vực.

Giới phân tích chính trị cho rằng, nếu như xung đột ở Ukraine đẩy quan hệ Mỹ, NATO với Nga đến “lằn ranh đỏ” của một cuộc đối đầu toàn diện thì ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, Mỹ và các đồng minh tăng cường tiến hành các biện pháp quân sự để răn đe, kiềm chế Trung Quốc. Trong năm 2024, các cơ chế hợp tác đa phương do Mỹ dẫn dắt, như Nhóm Bộ Tứ kim cương/QUAD, Hiệp ước Đối tác an ninh ba bên/AUKUS (gồm Mỹ, Anh và Úc), hợp tác ba bên Mỹ – Nhật – Hàn… không ngừng phát triển, tạo nền tảng vững chắc cho sự hiện diện của Mỹ và các đồng minh tại khu vực. Trong khi đó, Trung Quốc tập trung đầu tư hiện đại hóa quân đội, coi trọng mở rộng hợp tác an ninh – quốc phòng cả song phương, đa phương với các nước, trong đó có Nga. Vô hình chung, điều này khiến xu hướng cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn diễn ra gay gắt và hình thành các trục lực lượng đối kháng nhau ở khu vực.

Năm 2024, tình hình chiến sự ở Trung Đông diễn biến phức tạp. Kể từ cuộc tấn công của Hamas hồi tháng 10-2023, Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) tiến hành biện pháp quân sự mạnh tay nhằm vào “trục kháng chiến” do Iran dẫn dắt ở khu vực. Hàng loạt các cuộc tấn công, không kích, vụ nổ thiết bị điện đàm, máy nhắn tin được IDF tiến hành nhằm vào phong trào Hamas ở Gaza, Hezbollah ở Lebanon. Trong bối cảnh thế giới, nhất là các nước lớn, tiếp tục chia rẽ, một giải pháp thúc đẩy tiến trình hòa bình ở Trung Đông đang rất nan giải.

Kỳ vọng hòa bình trong năm 2025

Tuy nhiên, bước sang năm 2025, cộng đồng quốc tế cùng kỳ vọng vào một thế giới hòa bình, ổn định, phát triển, trong đó đặc biệt nhấn mạnh vai trò của các nước lớn.

Trước hết, năm 2025 sẽ đánh dấu kỷ niệm 75 năm Ngày quốc tế đa phương và ngoại giao vì hòa bình (24/4). Đây cũng sẽ là năm mà chủ nghĩa đa phương, nền tảng của hòa bình quốc tế, được kỳ vọng sẽ phát triển. Cộng đồng quốc tế hy vọng những thay đổi chiến lược của các nước lớn, cùng nhìn nhận những vấn đề nghiêm trọng đối với an ninh khu vực và thế giới diễn ra hiện nay để cùng ngồi vào bàn đàm phán, thúc đẩy các giải pháp kiến tạo hòa bình. Rõ ràng, chỉ bằng cách hợp tác với nhau, các quốc gia mới có thể chống lại sự chia rẽ và khủng hoảng ngày càng sâu sắc.

Chủ nghĩa đa phương là một phần trong Hiến chương của Liên hợp quốc. Đây là một trong những trụ cột của hệ thống quốc tế mà chúng ta đang sống ngày nay. Trong báo cáo về công việc của Liên hợp quốc gửi đến Đại hội đồng năm 2018, Tổng thư ký Liên hợp quốc António Guterres đã nhắc lại rằng Hiến chương vẫn là “la bàn đạo đức để thúc đẩy hòa bình, nâng cao nhân phẩm, thịnh vượng và bảo vệ nhân quyền và pháp quyền”.

Thứ hai, việc ông Donald Trump lên nắm quyền ở Mỹ, bên cạnh những rủi ro có thể xảy ra cho phần còn lại của thế giới, nhất là những gì đã xảy ra trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông, song cũng có những kỳ vọng nhất định trong nhiệm kỳ thứ hai ổn định hơn. Cánh cửa đàm phán Mỹ – Nga nhiều khả năng sẽ được nối lại, mở ra cơ hội để sớm chấm dứt cuộc xung đột ở Ukraine, mặc dù sẽ còn rất nhiều khó khăn, thách thức. Ở góc độ cá nhân, ông Trump không coi Nga là đối thủ. Hơn nữa, theo ông Trump nhận thấy, việc gia tăng sức ép với Nga sẽ khiến xu hướng Nga – Trung Quốc ngày càng xích lại gần nhau, và đây là điều Mỹ hoàn toàn không hề mong muốn.

Do đó, không loại trừ khả năng chủ trương của ông Trump sẽ gây ra những cản trở nhất định trong quan hệ Nga – Trung, tạo ra thế chân vạc “vừa hợp tác, vừa đề phòng” giữa ba cường quốc. Ít nhiều, thế kiềng ba chân này sẽ hạn chế sự phân cực sâu sắc như hiện nay, là yếu tố bảo đảm sự ổn định của thế giới với sự cạnh tranh ôn hòa giữa ba cường quốc.

Thứ ba, tiếng nói của các nước Nam Bán cầu ngày càng lớn hơn. Xu thế mở rộng các tổ chức khu vực và quốc tế ngày càng rõ nét, điển hình là hai nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới là BRICS và G20 chào đón các thành viên mới trong năm 2024. Điều này không chỉ tiếp thêm động lực cho các cơ chế hợp tác đa phương, mà còn khẳng định tiếng nói và nâng cao vai trò của các nước đang phát triển trong các vấn đề toàn cầu, thúc đẩy trật tự thế giới đa cực và công bằng hơn.

Ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, các nước lớn luôn xem ASEAN, với tư cách là tổ chức mang tính khu vực, có vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa gia tăng khả năng xung đột và thúc đẩy tiến trình giải quyết tranh chấp biển, đảo bằng con đường hòa bình và trên cơ sở luật pháp quốc tế. Với nền tảng đã đạt được, các nước thành viên ASEAN được kỳ vọng sẽ tiếp tục phát huy sự đoàn kết, gắn kết chặt chẽ để tạo ra những chuẩn mực, giá trị tập thể chung, xây dựng các định chế bảo đảm an ninh, hình thành cấu trúc an ninh khu vực mới với ASEAN làm trung tâm.

Hà Anh