Nhớ về nhiệm kỳ đầu tiên của Bộ Tài nguyên và Môi trường

Tôi vẫn nhớ Bộ Tài nguyên và Môi trường thành lập ngày 5/8/2002, nơi hợp nhất của vài Tổng cục và Cục trực thuộc Chính phủ hay trực thuộc các Bộ chuyên ngành khác. Đây là Bộ cuối cùng thành lập để không còn các Tổng cục trực thuộc Chính phủ, với mục tiêu nâng cấp lộ trình thực hiện phát triển bền vững đã được thông qua tại Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu năm 1992 tại Rio De Janeiro (Brazil).

Lịch sử loài người đã cho thấy: Kể từ khi kết thúc thời kỳ hái lượm và săn bắt, con người đã biết dùng sức lao động của mình tác động vào đất đai ở dạng trồng trọt và chăn nuôi để mở ra kỷ nguyên nông nghiệp dài tới dăm bảy nghìn năm.

Tiếp theo, đến nửa cuối thế kỷ 18 quá trình công nghiệp hóa đã bắt đầu, và mới chỉ qua 150 năm thì mọi người đã nhận ra quá trình này gắn với việc tìm cách vơ vét nguồn lực tài nguyên thiên nhiên rất hạn chế nhằm tìm kiếm lợi ích. Từ đó, vào năm 1992, cộng đồng các quốc gia toàn cầu đã nhất trí phải thay đổi cách khai thác tài nguyên thiên nhiên theo hướng không gây hại cho môi trường Trái đất. Như vậy, Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu năm 1992 đã như tiếng chuông thức tỉnh con người phải thay đổi cách phát triển hay cách làm giàu sao cho được bền vững.

Kể từ đó, trên thế giới hàng năm không biết bao nhiêu hội nghị quốc tế xung quanh vấn đề phát triển bền vững được tổ chức, và các nước đều đặt ra nhiệm vụ quản lý chặt việc khai thác tài nguyên thiên nhiên để bảo vệ môi trường Trái đất. Nhiều quốc gia đã thành lập Bộ Tài nguyên và Môi trường, trong đó có Việt Nam để xác lập cách phát triển sao cho đúng hướng. Khai thác tài nguyên thiên nhiên là nguyên nhân và chất lượng môi trường là kết quả.

Khi Quốc hội quyết định thành lập Bộ Tài nguyên và Môi trường, tôi được lựa chọn làm Thứ trưởng Bộ, như một đại diện còn tuổi công tác 5 năm để giúp Bộ trưởng những vấn đề về đất đai và trắc địa – bản đồ. Bộ trưởng cũng đã phân công tôi phụ trách 2 mảng công việc này. Tôi vốn là một cử nhân toán học, sau đó tôi lựa chọn ngành toán ứng dụng vào nghiên cứu thông tin địa lý.

Trong thời kỳ ở Tổng cục Địa chính, tôi được Tổng cục trưởng phân công phụ trách khoa học – công nghệ và hợp tác quốc tế. Tôi tự thấy công việc cũng ổn, không nặng nề so với sức gánh vác của tôi. Tôi đã chỉ đạo và trực tiếp thực hiện việc đưa công nghệ định vị vệ tinh toàn cầu GPS (để xác định tọa độ các điểm trên bề mặt đất), công nghệ viễn thám để chụp ảnh bề mặt đất từ các thiết bị chuyển động nhằm xây dựng mô hình bề mặt Trái đất, và công nghệ Hệ thống thông tin địa lý GIS để xây dựng và vận hành các cơ sở dữ liệu địa lý. Tôi đã chỉ đạo công trình xây dựng Hệ quy chiếu và Hệ tọa độ quốc gia VN-2000 đạt tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế, và quy trình số để sản xuất các thông tin địa lý. Ngần ấy việc hoàn thành trong 8 năm cũng làm cho tôi yên tâm về thành quả lao động của mình.

Bước vào vận hành công việc của Bộ Tài nguyên và Môi trường, tôi phải gánh vác thêm công việc của lĩnh vực quản lý đất đai mà trước đó còn rất xa lạ với tôi. Quản lý đất đai ở nước ta lúc này chưa động đến kỹ thuật là mấy, chủ yếu vẫn luôn là các vấn đề xã hội và chính sách. Lúc này tôi chỉ thấy một điều khó khăn cơ bản: đất đai là lĩnh vực thể hiện sự đối kháng về lý luận ở mức kịch liệt giữa xã hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa. Làm gì cho phải trong “hoàn cảnh éo le” này?

Hơn nữa, việc cần làm ngay là xây dựng Luật Đất đai 2003 thay thế Luật Đất đai 1993 còn nhiều điều chưa phù hợp với cơ chế thị trường. Thời gian thì gấp gáp, công việc thì phức tạp, lý luận thì chưa thật minh bạch. Muốn vậy, tôi chỉ còn một cách duy nhất là học, học cấu trúc pháp luật; học các tác động của luật pháp vào cán bộ quản lý, vào người dân, vào bộ máy kinh tế; học cách viết luật sao cho đơn nghĩa và dễ hiểu; học để nhận thức cách vượt qua sự khác biệt về lý luận để tìm điểm “trung dung” có thể chấp nhận được từ nhiều phía. Tôi đã tìm ra cách kết hợp giữa logic toán học và logic biện chứng để giải quyết các vấn đề xã hội về đất đai.

Sự thực, đến lúc này chưa có cuốn sách nào viết về vấn đề đất đai trong các quốc gia có nền kinh tế chuyển đổi từ kinh tế bao cấp sang kinh tế thị trường. Trong quá trình học bạn bè, đồng nghiệp, chuyên gia, doanh nghiệp, người dân, tôi đã phát hiện ra 2 chuyên gia khá sâu về vấn đề đất đai ở Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, đó là TS Đặng Kim Sơn và TS Nguyễn Đỗ Anh Tuấn. Tôi học được ở hai anh rất nhiều trong quá trình xây dựng Luật Đất đai 2003. Đây là những kỷ niệm đẹp trên con đường làm quản lý ở một đất nước đang vận hành nền kinh tế chuyển đổi.

Hiện nay, Đảng và Nhà nước ta đang thực hiện thật quyết liệt chủ trương đổi mới thể chế, trong đó có việc tổ chức lại bộ máy quản lý. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Bộ Tài nguyên và Môi trường hợp nhất thành Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Các ngành đều có một Cục chịu trách nhiệm quản lý, Cục và ngành tự triển khai công việc theo nội dung đã được quy định, dưới sự lãnh đạo chính trị của Bộ trưởng.

Thực hiện chủ trương đổi mới thể chế hiện nay, nhiều người cũng có ý kiến này khác về tính hợp lý của thành lập các bộ mới. Theo tư duy của kinh tế bao cấp thì các ý kiến này cũng hợp lý, nhưng chúng ta đang mượn cơ chế thị trường để phát triển nên ta cần thay đổi tư duy sang tư duy của kinh tế thị trường. Nói đến kinh tế thị trường, chúng ta phải lưu tâm tới 4 quy luật cung – cầu, cạnh tranh (lành mạnh), giá trị, lợi ích. Việc tổ chức các bộ trong khu vực kinh tế sao cho mối liên kết quản lý dễ dàng và phù hợp.

Trước những đòi hỏi cấp bách về đổi mới thể chế, mỗi một cán bộ đừng nên suy tính hơn thiệt điều gì. Chỉ có cách nhìn về phía trước để vượt lên, tương lai tươi sáng đang chờ đợi chúng ta.