Cà phê hiện nay được người dân thu hoạch khi chỉ mới hửng vàng.
Nội tôi là dân di cư từ miền Bắc vào Bảo Lộc (tỉnh Lâm Đồng) từ những năm 1954. Ở vùng đất này, có lẽ nội là một trong những người đầu tiên trồng cây cà phê, bằng chứng là vườn nhà nội vẫn còn những gốc cà phê hơn 30 năm tuổi, già cỗi.
Có lẽ bởi gắn bó với cây cà phê từ rất lâu nên nội tôi đã “sáng chế” ra món cà phê mắm độc đáo từ cách nay gần 30 năm. Đầu tiên, cà phê nguyên liệu là những hạt cà phê chim ăn (chim dơi) nhả hạt xuống gốc. Những hạt cà phê này được rửa sạch, phơi khô. Chiếc nồi (xoong) để rang cà phê phải là nồi gang có độ dày khoảng 1-2 mm. Nội quét một lớp bơ, sau khi nồi nóng rồi mới bỏ khoảng 2 kg cà phê vào rang cho đều tay. Đến khi hạt cà phê đã hưng hửng vàng, nội cho một ít bột vani vào và tiếp tục rang đều tay.
Tôi nhớ rất rõ, nội hay bảo: “Nồi gang nóng lâu nên nếu không rang đều tay thì mẻ cà phê sẽ có hạt sống, hạt chín, hương vị sẽ giảm đi”. Đến khi hạt cà phê đã chuyển sang màu cánh gián, nội sẽ rót vào khoảng 2-3 thìa (muỗng) nước mắm rồi khấy đều trước khi nhấc khỏi bếp lửa. Mẻ cà phê sẽ được ủ kín trong chiếc nồi gang khoảng 15-20 phút rồi mới đem xay thành bột. Cà phê mắm của nội khi pha uống có vị rất đậm đà, nếu mang ra dưới ánh nắng, bề mặt nước cà phê sẽ có một chút vết loang như dầu mỡ.
Gần 20 năm qua, dù vẫn nhớ như in cách làm cà phê mắm của nội nhưng gia đình tôi đã không còn làm cà phê theo công thức đó nữa. Có thể do không có thời gian hoặc có thể cách làm này cũng sẽ khiến chúng tôi nhớ đến nội, dù thời gian nội đi xa đã gần 20 năm.
(Bài dự thi cuộc thi “Cảm tưởng về cà phê – trà Việt” thuộc chương trình “Tôn vinh cà phê – trà Việt” lần 2, năm 2024 do Báo Người Lao Động tổ chức).
