Đó là chia sẻ của Đại sứ Việt Nam tại Úc Nguyễn Tất Thành về nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan.
“Không hiểu thời thế thì làm ngoại giao thế nào được!”
Đầu năm 1997, ông Thành được điều động từ Tổ tin A, Văn phòng Bộ Ngoại giao, sang “bộ phận hội nhập” mới được lập tại Vụ Tổng hợp kinh tế.
Đó là ý tưởng của ông Vũ Khoan, khi đó là Thứ trưởng thường trực Bộ Ngoại giao, để giúp lãnh đạo bộ theo dõi và tham mưu về các vấn đề hội nhập quốc tế, kinh tế đa phương như hiệp định thương mại với Mỹ, tham gia Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC) và đàm phán gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO).
Nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan
Hai năm sau đó, bộ phận này được tách riêng thành Vụ Hợp tác kinh tế đa phương cho đến nay. Trong một dịp kỷ niệm ngày thành lập, ông Vũ Khoan vẫn trăn trở nói với Đại sứ Thành rằng: “Có lẽ tên vụ để “kinh tế đa phương” là đủ rồi, không nhớ vì sao hồi đó chú không gạch bớt “hợp tác” đi!”.
“Ông Vũ Khoan là vậy! Ông luôn đánh giá lại tất cả những việc mình đã làm, đã duyệt như vậy, cẩn thận từng ý, từng chữ cho đến từng dấu phẩy. Không chỉ vậy, có lẽ điều chúng tôi khâm phục nhất ở nguyên Phó thủ tướng, là sự minh tuệ, thực sự “cần kiệm liêm chính, chí công vô tư” và tấm lòng vô bờ đối với thế hệ đàn em. Nhờ sự đồng hành của ông Vũ Khoan, chúng tôi thời đó đã đóng góp được một phần nhỏ cho sự nghiệp hội nhập kinh tế của Việt Nam ”, ông Thành chia sẻ.
Nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan và vợ – bà Hồ Thể Lan, nguyên Người phát ngôn Bộ Ngoại giao, đi dạo phố Hà Nội, tháng 12.2009
Đại sứ Nguyễn Tất Thành chia sẻ
Một câu nói của nguyên Phó thủ tướng đã khiến Đại sứ Thành nhớ mãi không quên: “Không hiểu thời thế thì làm ngoại giao thế nào được!”. Dù bất kỳ hoàn cảnh nào, ông Vũ Khoan cũng luôn tìm được cách nói, cách đi, cách làm phù hợp nhất, khiến mọi người cảm phục.
“Năm 2013, tôi được tham dự Lớp VK02, tức là lớp Vũ Khoan khóa 2, ngắn ngày do chú trực tiếp giảng dạy. Chú hướng dẫn chúng tôi từng li từng tí, nhất là về phương pháp luận.
Tất cả những dịp tôi được nghe chú phát biểu, dù là sự kiện lớn, trang trọng, họp hẹp, hay trao đổi riêng… bao giờ chú cũng chỉ ra cội nguồn lịch sử từng vấn đề, so sánh với kinh nghiệm các nước, các khu vực. Không đao to búa lớn, nhưng những đánh giá và phương pháp luận của chú vẫn không ngừng soi rọi cho chúng tôi, cho ngoại giao Việt Nam”, Đại sứ Thành chia sẻ.
Người mở đường cho quan hệ Việt Nam – Úc
Sau khi Hiệp định Paris về Campuchia được ký kết tháng 10.1991, nhiệm vụ lớn của cả ngành ngoại giao khi đó là tập trung tìm cách phá bao vây, cấm vận của Mỹ.
Nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan (bìa phải) lúc này đang là Thứ trưởng thường trực Bộ Ngoại giao tháp tùng cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt thăm Úc, năm 1992
Đến tháng 10.1992, nhân một hội thảo ở Úc, Thứ trưởng thường trực Bộ Ngoại giao Vũ Khoan đã tới thủ đô Canberra trao đổi với Bộ Ngoại giao bạn về khả năng tổ chức một chuyến thăm của Thủ tướng Việt Nam. Trước đó, mặc dù Chủ tịch Quốc hội Lê Quang Đạo đã có chuyến thăm Úc vào năm 1990, nhưng do đặc điểm của thể chế chính trị, người đứng đầu chính phủ Úc có vai trò khác hẳn so với người đứng đầu nghị viện.
Vì thế, ông Vũ Khoan đã nỗ lực thuyết phục phía Úc đón Thủ tướng Võ Văn Kiệt thăm chính thức với tư cách khách mời của Chính phủ, là cấp đón cao nhất theo quy định của bạn. Kết quả là, chuyến thăm được thực hiện vào tháng 5.1993 nhân dịp kỷ niệm 20 năm quan hệ ngoại giao hai nước. Đây cũng là chuyến thăm đầu tiên của Thủ tướng Việt Nam đến một nước tư bản kể từ sau chuyến thăm Pháp và một số nước của Thủ tướng Phạm Văn Đồng năm 1978.
Chuyến thăm Úc của Thủ tướng Võ Văn Kiệt gây tiếng vang lớn, giúp khơi thông các nguồn tài trợ song phương và đa phương, góp phần đưa đến việc Mỹ bình thường hóa quan hệ với Việt Nam năm 1995.
Một vấn đề được dư luận Úc lúc đó đặc biệt quan tâm là vấn đề quyền con người ở Việt Nam. Khi đó, dư luận Úc cho rằng Việt Nam không bảo đảm đầy đủ quyền của người dân. Đáp lại, ông Vũ Khoan đã nói: “Úc cần phải hiểu quyền con người từ góc độ của người châu Á. Đối với chúng tôi, việc bảo vệ quyền con người đến đâu tùy theo hoàn cảnh cụ thể và là vấn đề nội bộ của một quốc gia có chủ quyền”.
Đại sứ Thành kể: “Để bạn có thể hiểu hơn Việt Nam, sau đó chúng ta đồng ý mở đối thoại về luật pháp và nhân quyền với Úc, đến nay vẫn tiếp tục. Qua đó, Úc ngày càng thấu hiểu và gắn bó với châu Á, khẳng định rõ ràng việc tôn trọng thể chế chính trị của Việt Nam”.
Vào năm 1995, Úc đón Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam thăm chính thức. Hiện nay, hai nước đang trao đổi để nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược toàn diện.
“Không chỉ riêng với quan hệ Việt Nam – Úc, tôi được biết để chuẩn bị cho các hoạt động đối ngoại quan trọng của đất nước, không ít lãnh đạo ta sẵn sàng lắng nghe hoặc chủ động tham khảo ý kiến một số cá nhân có uy tín. Và một trong những người đó là ông Vũ Khoan”, Đại sứ Thành chia sẻ.
Ông Thành nói: “Dù nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan đã rời xa nơi trần thế, nhưng ông sẽ luôn là chỗ dựa tinh thần tin cậy của chúng tôi và mãi mãi là niềm tự hào của ngoại giao và dân tộc Việt Nam”.
