Người phác thảo lịch sử Hà Nội thời cận đại

Ra mắt đúng dịp kỷ niệm tròn 70 năm ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 – 10/10/2024), cuốn sách Hà Nội thời cận đại – từ nhượng địa đến thành phố (1873-1945) là một nghiên cứu công phu và toàn diện về sự “thay da đổi thịt” của Thủ đô.

Cuốn sách vừa được Công ty Cổ phần Văn hóa và Truyền thông Nhã Nam phát hành đúng dịp kỷ niệm tròn 70 năm ngày Giải phóng Thủ đô. (Ảnh: Phương Linh)

Nguồn tư liệu vô giá từ hồ sơ lưu trữ

Cuốn sách được tuyển chọn từ các báo cáo khoa học và các bài viết về Hà Nội của tác giả Đào Thị Diến đã đăng trên các báo, tạp chí và trên trang web của Trung tâm Lưu trữ quốc gia I.

Lịch sử Hà Nội thời kỳ cận đại, mở đầu vào các năm 1873, 1882 với hai cuộc tấn công thành Hà Nội của quân đội viễn chinh Pháp và kết thúc vào năm 1945, có thể xem là một giai đoạn bản lề trong việc định hình nên diện mạo của thành phố này.

Đó là giai đoạn mà Hà Nội đi qua những năm tháng hào hùng lẫn thương đau, bị tàn phá và được kiến thiết, – một giai đoạn đặc biệt quan trọng đối với sự hình thành của thành phố Hà Nội ngày nay.

Xây dựng một hệ thống lớp lang gồm 40 bài viết về hầu khắp các phương diện của lịch sử Hà Nội thời kỳ này, tác giả đưa ra một bức tranh toàn cảnh nhằm phản ánh quá trình biến đổi của Hà Nội diễn ra một cách đồng loạt ở tất cả các lĩnh vực, gồm: chính trị; địa giới và tổ chức hành chính; quy hoạch, xây dựng và mở rộng thành phố; văn hóa – xã hội; giao thông; giáo dục; bảo vệ cảnh quan và các di tích lịch sử.

Chính nhờ cách khai thác toàn diện như vậy mà cuốn sách đã tái hiện lại dáng dấp của một Hà Nội năm xưa, vừa qua hình ảnh bao quát vừa ở chi tiết cụ thể.

Hà Nội thời cận đại – từ nhượng địa đến thành phố (1873-1945) vừa là một công trình chuyên khảo với phương pháp nghiên cứu khoa học nghiêm cẩn, vừa có thể xem là một dẫn nhập rõ ràng, dễ hiểu cho bất cứ ai muốn tìm hiểu về lịch sử Hà Nội thời cận đại.

Dựa trên các tài liệu lưu trữ đáng tin cậy, cùng một phương pháp nghiên cứ khoa học tỉ mỉ, các nghiên cứu của tác giả đã đưa đến một hình dung Hà Nội chân thực. Tài liệu lưu trữ này đã giúp cung cấp những cứ liệu xác đáng để thế hệ ngày nay có cái nhìn đúng đắn hơn về lịch sử Hà Nội.

Dành cả cuộc đời mình để viết về Hà Nội

Với hơn 30 năm công tác tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, nhà nghiên cứu Đào Thị Diến có cơ hội tiếp cận những tài liệu quý giá từ các phông lưu trữ tiếng Việt lẫn tiếng Pháp. Từ đó, bà đưa đến một nét độc đáo trong cách tiếp cận lịch sử Hà Nội ở cuốn sách: lịch sử được soi chiếu qua lăng kính tài liệu lưu trữ.

Gắn bó sự nghiệp với Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, TS. Đào Thị Diến có điều kiện khai thác các tài liệu lưu trữ về Hà Nội như Phông Đô đốc và Thống đốc Nam Kỳ (Fonds des Amiraux et des Gouverneurs), Phông Sở Lưu trữ và Thư viện Đông Dương (Fonds de la Direction des Archives et des Bibliothèques de l’Indochine), Phông Tòa Đốc lý Hà Nội (Fonds de la Mairie de Hanoï), Phông Sở Giáo dục Bắc Kỳ (Fonds du Service de l’Enseignement au Tonkin)…

Các tài liệu này được xem như những “nhân chứng sống” của lịch sử mang lại những bằng cứ chân thực, khách quan nhất .

Nói về cuốn sách, nhà sử học Dương Trung Quốc nhận xét rằng tác giả có một lợi thế rất lớn khi tiếp cận được những tư liệu lưu trữ đáng tin cậy. Bằng sự cẩn trọng, tỉ mỉ cùng phương pháp của một nhà lưu trữ, bà đã đi vào từng chi tiết, liệt kê từng con đường, con phố và làm sáng tỏ nhiều sự kiện lịch sử của Hà Nội.

Nhà giáo ưu tú Vũ Thế Khôi cũng cho rằng những ai yêu mến Hà Nội không thể bỏ qua cuốn sách của tác giả Đào Thị Diến. Tài liệu lưu trữ đã giúp cung cấp những cứ liệu xác đáng để có cái nhìn đúng đắn hơn về lịch sử Hà Nội.

Tác giả Đào Thị Diến gửi gắm trong cuốn sách tình yêu Hà Nội sâu đậm. (Ảnh: Phương Linh)

Bà Đào Thị Diến cho biết cuốn sách sẽ không thể hoàn thành nếu không có sự động viên, khích lệ của GS. Nhà giáo nhân dân Vũ Dương Ninh – một người thầy đáng kính mà bà may mắn được học tập trong thời gian theo học tại Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội.

Bà chia sẻ: “Tôi sinh ra và lớn lên trong một khu phố nhỏ ở phía bắc thành Hà Nội gần hai năm trước ngày tiếp quản Thủ đô (1954).

Tuổi thơ của tôi trôi qua êm đềm với biết bao kỷ niệm ở vườn hoa Hàng Đậu gần tháp nước tròn cổ kính, với tiếng tàu điện leng keng dọc phố Quán Thánh, với con đường Phan Đình Phùng có cổng thành Hà Nội còn vẹn nguyên vết đạn pháo công thành của thực dân Pháp…, con đường dẫn tới trường Chu Văn An thân yêu tôi đã học trong những năm cấp II rồi cấp III sau khi đi sơ tán trở về.

Với tôi, các con phố nhỏ như Đặng Tất, Lý Nam Đế, rồi vườn hoa Cửa Nam… đã trở thành một phần không thể thiếu của tuổi ấu thơ. Xin được gửi gắm trong cuốn sách này tình yêu Hà Nội sâu đậm tới những độc giả có cùng tình yêu như tôi”.