Ngày 30 tết, bữa cơm tất niên thơm mùi canh khổ qua, vì sao?

Một ngày cuối năm, chúng tôi có dịp phỏng vấn giảng viên chính, thạc sĩ Bùi Thị Minh Thủy, thành viên Trung tâm nghiên cứu, bảo tồn và phát triển ẩm thực TP.HCM, về những món ăn ngày tết, đặc biệt bữa cơm tất niên ngày 30 tết.

Bà Bùi Thị Minh Thủy cho biết xét về mặt nguyên liệu, trái khổ qua dễ tìm, có rất nhiều loại, đây là loài cây dễ trồng, dễ chăm sóc; còn thịt heo cũng là thức ăn quen thuộc. Phương pháp chế biến món canh khổ qua đơn giản, nhanh, không cầu kỳ song đây là món ăn đầy đủ chất dinh dưỡng. Một món canh vừa cung cấp chất protein, chất béo trong thịt; vitamin, xơ, khoáng, nước trong trái khổ qua.

Thời tiết những ngày Tết Nguyên đán ở TP.HCM và miền Nam thường nắng nóng. Do đó, món canh trong thực đơn có tác dụng bù lượng mồ hôi mất đi do trời nắng nóng. Món ăn ngày tết này cũng cân bằng âm dương, nóng lạnh.

“Đặc biệt, trong mâm cơm tất niên ngày 30 tết của Việt Nam thì ý nghĩa cuộc sống của món ăn rất quan trọng. Từ trước đến nay chúng ta thường biết ý nghĩa của món canh khổ qua là mong “nỗi khổ qua đi”, để đón những may mắn, tốt đẹp trong năm mới. Nhưng còn một ý nghĩa khác của món canh khổ qua nữa”, giảng viên chính, thạc sĩ Bùi Thị Minh Thủy, thành viên Trung tâm nghiên cứu, bảo tồn và phát triển ẩm thực TP.HCM, cho biết.

Theo bà Minh Thủy, vỏ ngoài của trái khổ qua thường xù xì, có nhiều gai, đây là sự đa dạng của vạn vật trong tự nhiên. Từ xưa đến nay, vỏ trái khổ qua như một tấm áo giáp bảo vệ những chiếc hạt bên trong nó – bảo vệ những mầm cây trong tương lai. Trái khổ qua còn xanh, mới ăn sẽ thấy vị đắng, hậu vị lại ngọt, và khi trái chín ăn ăn cũng thấy ngọt, hạt khi chín cũng có màu đỏ tượng trưng cho may mắn, cho thành quả của lao động. Vị đắng của khổ qua cũng là vị thuốc.

Thời tiết trong miền Nam nắng nóng, canh khổ qua là bài thuốc giúp cân bằng, tốt cho sức khỏe con người. Như vậy, bà Minh Thủy cho rằng canh khổ qua còn chứa đựng nhiều bài học của cuộc sống. Trong cuộc đời, ai cũng có những giai đoạn vất vả, gian khổ, nhưng nếu kiên trì cố gắng vượt qua, mỗi người sẽ thu hái được thành quả ngọt ngào.

Món thịt kho hột vịt ngày 30 tết tượng trưng đất trời vuông tròn

Cùng với canh khổ qua, món thịt kho hột vịt cũng không thể thiếu trong mâm cơm tất niên ngày 30 tết ở TP.HCM và các tỉnh thành phía nam. Bà Bùi Thị Minh Thủy cho biết bên cạnh những giá trị dinh dưỡng đủ đầy, thích hợp với thời tiết miền Nam (bà con có thể kho một nồi lớn ăn suốt trong mấy ngày tết, ăn tới đâu kho lại tới đó) thì hình thức của món ăn mang ý nghĩa tượng trưng trời tròn (hột vịt), đất vuông (miếng thịt cắt lớn, vuông vắn), mong cầu vạn sự tròn đầy.

Giữ căn bếp luôn ấm nóng là giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc

Theo bà Minh Thủy, mâm cơm tết như một bức tranh thu nhỏ về văn hóa ẩm thực của mỗi vùng miền. Mỗi vùng có những loại nông sản, thủy sản đặc trưng và điều này được thể hiện rõ nét trong các món ăn tết. Ví dụ miền Bắc thường sử dụng các loại rau củ quả mùa đông như cải thảo, su hào, măng tre, kết hợp với thịt lợn, gà. Miền Trung ưu tiên hải sản tươi sống như tôm, mực, cá, cùng các loại rau thơm đặc trưng. Còn người miền Nam sử dụng nhiều loại trái cây nhiệt đới như dừa, xoài, nhãn, và các loại thủy sản sông như cá lóc, cá trê.

ẢNH: THANH NIÊN ONLINE

Song, điều quan trọng, bà Minh Thủy muốn nhấn mạnh rằng mâm cơm tết không chỉ là một bữa ăn đơn thuần mà còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Để có một mâm cơm tết vừa ngon miệng vừa đảm bảo sức khỏe, chúng ta cần kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa hương vị và dinh dưỡng. “Quan trọng nhất là sự ấm cúng và tình cảm của gia đình khi quây quần bên mâm cơm ngày tết”, bà nói.

Bà Minh Thủy cũng cảm nhận được rằng cuộc sống hiện đại ngày nay, một số người có thể thờ ơ với việc chuẩn bị những món ăn ngày tết. Sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng khiến một bộ phận người trẻ thường ưu tiên trải nghiệm và các hoạt động giải trí hơn là việc ở nhà nấu nướng. Hay nhiều người không có cơ hội được học hỏi và thực hành nấu ăn từ nhỏ, dẫn đến việc thiếu kỹ năng và hứng thú với việc bếp núc, họ chọn ăn uống ở ngoài tiệm hơn là tự nấu tại nhà.

Điều này lâu dài không chỉ ảnh hưởng tới sức khỏe (các món ăn chế biến sẵn thường chứa nhiều chất bảo quản, dầu mỡ, đường) mà còn giảm hẳn đi sự gắn kết gia đình. Việc cùng nhau chuẩn bị bữa cơm gia đình – mâm cơm ngày tết là dịp gắn kết các thành viên trong gia đình, cùng nhau làm việc, chia sẻ và tạo ra những kỷ niệm đẹp. Từ đây giúp cha mẹ, ông bà truyền dạy những giá trị văn hóa và ẩm thực từ thế hệ này sang thế hệ khác. Khi điều này dần mất đi, chúng ta sẽ mất đi một phần bản sắc văn hóa của dân tộc.

“Tôi muốn dành lời khuyên tới những người làm cha mẹ và những bạn trẻ, đang là học sinh, sinh viên. Cha mẹ làm gương nấu nướng và yêu thích việc bếp núc, sẽ truyền cảm hứng để các thành viên khác thêm yêu bếp. Con cái hãy thử bắt đầu từ những điều nhỏ nhặt, như cùng mẹ vào bếp giúp một vài công đoạn đơn giản, hoặc tự mình tìm hiểu và nấu một món ăn mà các con yêu thích. Dần dần, các con sẽ khám phá ra niềm vui và sự thú vị trong việc nấu nướng, đồng thời góp phần gìn giữ những giá trị truyền thống của gia đình”, bà Bùi Thị Minh Thủy bày tỏ.