Nếu Mỹ rời IMF và WB… sẽ là ‘món quà’ cho các nước khác?

Kế hoạch “Project 2025” tư vấn Mỹ rút khỏi cả IMF và WB. (Nguồn: Shutterstock)

Đồn đoán gia tăng

Đồn đoán về khả năng Washington rút khỏi các tổ chức tài chính toàn cầu gia tăng, đặc biệt sau khi Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent vắng mặt trong các cuộc họp G20. Đáng chú ý, bản kế hoạch chính sách chi tiết Project 2025 dài 900 trang cho nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Trump, tư vấn Mỹ rút khỏi cả IMF và WB.

Project 2025 đã mô tả các tổ chức này là “những tổ chức trung gian đắt đỏ” khiến các khoản tiền của Washington bị kiểm soát trước khi đến được các dự án nước ngoài. Nếu ông chủ Nhà Trắng thực hiện chiến lược này, sự ra đi của Mỹ có thể đang ở ngay trước mắt.

Mỹ và các đồng minh đã thành lập IMF và WB trên “đống tro tàn” của Thế chiến II nhằm thúc đẩy sự ổn định kinh tế toàn cầu, khuyến khích hội nhập và ngăn ngừa các cuộc xung đột trong tương lai. IMF hoạt động như một bên cho vay cuối cùng đối với các quốc gia đang phải đối mặt với khủng hoảng kinh tế; từng giúp các quốc gia như Hy Lạp, Argentina và thậm chí là Vương quốc Anh trong thời kỳ khó khăn về tài chính.

IMF cung cấp các quỹ khẩn cấp và các hạn mức tín dụng phòng ngừa, nhưng các khoản vay đi kèm với các điều kiện. Các quốc gia nhận được viện trợ phải thực hiện các cải cách kinh tế, như cắt giảm chi tiêu lãng phí, tăng cường minh bạch của ngân sách, giải quyết tham nhũng hoặc cải thiện thu thuế. Các nhà đầu tư cũng dựa vào dữ liệu của IMF, chẳng hạn như GDP và số liệu tăng trưởng, để xác định khoản thanh toán của các công cụ nợ gắn liền với hiệu quả kinh tế.

Một loạt quốc gia thị trường mới nổi phụ thuộc rất nhiều vào IMF. Chẳng hạn, Argentina không thể trả lương cho công chức nếu không có IMF, trong khi một số quốc gia khác từ Senegal đến Sri Lanka… đang trông chờ vào tiền mặt của IMF.

Trong khi đó, WB cung cấp các khoản vay lãi suất thấp để giúp các quốc gia phát triển cơ sở hạ tầng, từ đường sắt đến hệ thống phòng chống lũ lụt. Ngân hàng này cũng tạo ra khuôn khổ cho các sáng kiến tài chính như trái phiếu xanh và cung cấp bảo hiểm rủi ro.

Các nước phát triển tài trợ cho các tổ chức này, bao gồm cả Mỹ, đã sử dụng chúng để đảm bảo sự ổn định tài chính toàn cầu và khuyến khích các quốc gia tuân thủ các mô hình kinh tế cởi mở, có trách nhiệm về mặt tài chính.

Ngoài ra, cả IMF và WB đều khẳng định là những tổ chức uy tín, cung cấp chuyên môn kỹ thuật chuẩn mực về nhiều chủ đề khác nhau cho các nền kinh tế, từ vấn đề thủy lợi đến tính minh bạch của ngân hàng trung ương.

“Thảm họa”, “món quà” và…

Theo The Strategist (Australia), việc Mỹ rút khỏi IMF và WB sẽ là một sai lầm nghiêm trọng, tự tước đi khả năng trong việc định hình các quy tắc của trật tự tiền tệ quốc tế và theo đuổi các lợi ích chiến lược của mình. Việc IMF và WB có trụ sở gần Bộ Ngoại giao, Bộ Tài chính và Quốc hội Mỹ không phải ngẫu nhiên. Washington luôn duy trì sự kiểm soát chặt chẽ đối với cả hai tổ chức này, từ việc định hình chính sách, lựa chọn lãnh đạo đến việc phê duyệt các quyết định quan trọng.

Theo đó, các tác giả của Project 2025 dường như đã hiểu sai về cách các tổ chức này được tài trợ và vận hành. Nếu rút khỏi IMF và WB, Mỹ sẽ đánh mất đòn bẩy kinh tế quan trọng và suy giảm ảnh hưởng toàn cầu. Trên thực tế, hai tổ chức này là công cụ giúp Mỹ hỗ trợ các đồng minh và kiểm soát dòng tài chính đối với các quốc gia.

Cùng quan điểm, ông Kaan Nazli, Giám đốc danh mục nợ thị trường mới nổi tại Neuberger Berman cho rằng, “đó sẽ là một thảm họa”. Bởi là một thành viên sáng lập, Washington đang nắm giữ cổ phần lớn nhất trong mỗi tổ chức (khoảng 16% trong IMF và thấp hơn một chút trong WB), điều này đã mang lại cho các nhà hoạch định chính sách Mỹ một ảnh hưởng mạnh mẽ đến quá trình ra quyết định, mà các nhà lãnh đạo kinh tế toàn cầu đều tuân theo. Nhưng việc Mỹ rút lui sẽ gây bất ngờ, vì các tổ chức này vốn đang trao cho Washington một tầm ảnh hưởng lớn, nhưng với chi phí tương đối thấp.

Giới phân tích cho rằng, việc Mỹ rút lui sẽ là “món quà” cho Trung Quốc và các nước khác đang tìm cách trở thành những quốc gia dẫn đầu toàn cầu. Họ có thể sẵn sàng lấp đầy các khoảng trống, như việc Bắc Kinh vẫn luôn thúc đẩy việc sắp xếp lại “các cổ phần” của IMF, nhằm củng cố tiếng nói của các nền kinh tế mới nổi. Nền kinh tế thứ hai thế giới cũng mong muốn có vai trò lớn hơn trong các tổ chức toàn cầu, trong khi thị phần hiện tại của họ chỉ hơn 5%.

Ngay cả khi Mỹ không rời đi, mà chỉ rút lại nguồn tài trợ – một sự thay đổi trong cơ cấu cổ đông cũng sẽ làm đảo lộn cán cân quyền lực. Khi đó, các quốc gia thành viên chiếm tổng quyền biểu quyết lớn hơn có thể đình chỉ quyền biểu quyết của Mỹ vì không đáp ứng các nghĩa vụ tài chính. Nếu việc đình chỉ kéo dài hơn một năm, Washington sẽ tự động mất tư cách thành viên trừ khi đa số bỏ phiếu để khôi phục tư cách thành viên. Tại WB, các công ty Mỹ sẽ ít được tiếp cận hơn với các hợp đồng và công việc do ngân hàng này tài trợ…

Hơn nữa, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, mô hình cho vay của IMF và WB gắn chặt với lợi ích quốc gia Mỹ. IMF thường được coi là “cơ quan ứng phó đầu tiên” bảo vệ nền kinh tế Mỹ. Trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, IMF đã cấp khoản vay 57 tỷ USD – gói cứu trợ lớn nhất trong lịch sử quỹ – cho Argentina. Trong khi đó, WB cũng “hỗ trợ” Mỹ củng cố liên minh an ninh, giải quyết các mối đe dọa khủng bố và hỗ trợ tái thiết sau chiến tranh, như tại Iraq và Afghanistan…

Trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, luật đã được soạn thảo để Mỹ rút khỏi WTO nhưng chưa thực hiện. Giờ đây, Tổng thống Trump đã ra lệnh đánh giá toàn diện trong 180 ngày sự tham gia của Mỹ trong tất cả tổ chức đa phương để xác nhận việc có rút lui hay không.

“Tôi ghét phải dự đoán những vấn đề như thế này”, Tổng thống Trump trả lời phỏng vấn Fox News khi được hỏi về những biến động liên quan quyết định của Nhà Trắng và khả năng suy thoái kinh tế Mỹ vào năm 2025. “Chúng ta đang trải qua giai đoạn chuyển tiếp, vì những gì chúng tôi đang làm là rất vĩ đại – chúng tôi đang mang lại sự giàu có cho nước Mỹ, điều đó sẽ mất một chút thời gian”.

Trong khi đó, Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent cảnh báo về “thời kỳ thanh lọc” khi nền kinh tế Mỹ cắt giảm các chi tiêu của chính phủ.

Còn Thống đốc Ngân hàng trung ương Anh Andrew Bailey đã bày tỏ lo ngại, việc xem xét lại của chính phủ Mỹ cũng có thể khiến ông Trump quyết định rút khỏi IMF và WB. Và Tổng thống Trump vốn là một người rất thực tế.