Mức sinh giảm, dân số thấp, Bộ Y tế đề xuất cặp vợ chồng được quyết định số con

Từ năm 2006 đến 2021, Việt Nam đã đạt và duy trì mức sinh thay thế, duy trì mức độ gia tăng dân số hợp lý, đồng thời đạt được mục tiêu về quy mô dân số.

Tính đến năm 2023, quy mô dân số của nước ta đã vượt qua mục tiêu đề ra, đạt hơn 104 triệu người, với mục tiêu đến năm 2030 đạt quy mô dân số là 104 triệu. Điều này cho thấy sự ổn định và phát triển trong chính sách dân số của đất nước.

Bộ Y tế đề xuất điều chỉnh quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc quyết định số con, thời gian sinh con và khoảng cách giữa các lần sinh.

Việt Nam hiện nay đang ở trong giai đoạn dân số vàng, tạo ra những lợi thế lớn cho quá trình phát triển kinh tế – xã hội. Cùng với sự gia tăng chất lượng dân số, chỉ số phát triển con người (HDI) không ngừng tăng, tuổi thọ bình quân của người Việt Nam cũng đang ngày càng cao. Đặc biệt, phân bố dân số đã có sự cải thiện rõ rệt, trở nên hợp lý hơn.

Những kết quả đạt được trong việc duy trì mức sinh thay thế và gia tăng chất lượng dân số là tiền đề quan trọng để Việt Nam chuyển từ chính sách kế hoạch hóa gia đình sang chính sách dân số và phát triển, nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình hiện tại.

Tuy nhiên, qua rà soát các văn bản pháp luật liên quan đến công tác dân số, Bộ Y tế nhận thấy nhiều quy định chưa đồng bộ, thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành và không đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn.

Cụ thể là một số nội dung tại Pháp lệnh Dân số không còn phù hợp với Hiến pháp, đặc biệt là các quy định hạn chế quyền quyết định số con của các cặp vợ chồng.

Các quy định trong Pháp lệnh Dân số không còn phù hợp với các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành hoặc đã được điều chỉnh bởi các Luật khác, chẳng hạn như quy định về việc hạn chế tập trung đông dân cư vào một số đô thị lớn.

Các quy định về dân số không còn phù hợp với tình hình thực tế, đặc biệt là khi mức sinh liên tục giảm trong những năm qua, nhưng pháp luật hiện hành vẫn áp đặt giới hạn số con mà mỗi cặp vợ chồng có thể sinh.

Mặc dù nước ta đã duy trì mức sinh thay thế trong suốt nhiều năm qua, tình hình hiện nay cho thấy mức sinh đang có xu hướng giảm xuống dưới mức thay thế.

Theo Bộ Y tế, mức sinh trên toàn quốc đã giảm từ 2,11 con/phụ nữ (năm 2021) xuống còn 2,01 con/phụ nữ (năm 2022), 1,96 con/phụ nữ (năm 2023) và dự báo sẽ tiếp tục giảm xuống 1,91 con/phụ nữ (năm 2024), mức thấp nhất trong lịch sử.

Theo dự báo, nếu mức sinh tiếp tục giảm, Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng vào năm 2039, quy mô dân số trong độ tuổi lao động sẽ đạt đỉnh vào năm 2042, và sau năm 2054, dân số sẽ bắt đầu suy giảm.

Hệ quả của việc mức sinh thấp kéo dài có thể dẫn đến thiếu hụt lực lượng lao động, suy giảm quy mô dân số, gia tăng tình trạng già hóa dân số và tác động tiêu cực đến sự phát triển kinh tế – xã hội.

Trong hai thập kỷ qua, mức sinh tại khu vực thành thị đã giảm xuống dưới mức thay thế, dao động trong khoảng 1,7 – 1,8 con/phụ nữ. Mức sinh tại khu vực nông thôn vẫn cao hơn, duy trì ở mức 2,2 – 2,3 con/phụ nữ.

Tuy nhiên, đến năm 2023, mức sinh tại khu vực nông thôn đã giảm xuống còn 2,07 con, dưới mức thay thế và là mức thấp nhất từ trước đến nay.

Điều này phản ánh một xu hướng giảm sinh đang diễn ra ở cả hai khu vực, báo hiệu những thách thức lớn cho chính sách dân số trong tương lai.

Trước tình trạng mức sinh thấp, nhiều quốc gia đã triển khai các chính sách để duy trì và cải thiện mức sinh, như chế độ làm việc linh hoạt, cải thiện chế độ nghỉ thai sản, chế độ nghỉ phép không lương, thời gian làm việc ngắn hơn hoặc làm việc bán thời gian tại các cơ sở làm việc để hỗ trợ các bậc phụ huynh trong việc nuôi dạy con cái.

Ưu đãi tài chính: Chính sách thưởng cho việc sinh con, trợ cấp thuế, trợ cấp tiền mặt hàng tháng cho trẻ em, hỗ trợ chi phí thuê nhà và mua nhà ở.

Chăm sóc trẻ em: Tăng tính sẵn có của các dịch vụ chăm sóc trẻ em, hỗ trợ chi phí chăm sóc trẻ em.

Hỗ trợ sinh sản: Cải thiện các dịch vụ hỗ trợ thụ tinh trong ống nghiệm, quy định bảo hiểm cho việc điều trị hiếm muộn và tăng cường khả năng tiếp cận các dịch vụ này.

Nhằm đối phó với vấn đề mức sinh thấp, Bộ Y tế đang dự thảo sửa đổi Pháp lệnh Dân số, với mục tiêu tạo ra một chính sách dân số linh hoạt, thích ứng với tình hình mới.

Cụ thể, Bộ Y tế đề xuất điều chỉnh quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc quyết định số con, thời gian sinh con và khoảng cách giữa các lần sinh.

Đồng thời, bảo vệ sức khỏe sinh sản, phòng ngừa bệnh lây truyền qua đường tình dục và HIV/AIDS cũng sẽ được chú trọng hơn trong các chính sách liên quan đến dân số và kế hoạch hóa gia đình.

Việt Nam đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng liên quan đến mức sinh thấp và sự già hóa dân số.

Chính sách dân số cần được điều chỉnh kịp thời để phù hợp với thực tiễn, đảm bảo phát triển bền vững và ứng phó với những thay đổi trong cấu trúc dân số.

Việc cải thiện hệ thống chính sách dân số và phát triển con người là một trong những yếu tố quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế – xã hội của đất nước trong những thập kỷ tới.