Phát biểu tại tọa đàm, ông Hoàng Ngọc Tuân – quyền Giám đốc Ban Chuẩn bị đầu tư thuộc MAUR cho biết, Quyết định số 568 do Thủ tướng Chính phủ ban hành năm 2013 về phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch phát triển giao thông vận tải TP.HCM đến năm 2020 và tầm nhìn sau năm 2020 đặt mục tiêu xây dựng 8 tuyến metro, 3 tuyến xe điện mặt đất hoặc đường sắt 1 ray với tổng chiều dài khoảng 220 km.
20 năm, TP.HCM chưa hoàn thành 20 km metro của tuyến đầu tiên
Đến nay, thành phố mới triển khai được 2 tuyến. Trong đó, tuyến metro số 1 (Bến Thành – Suối Tiên) thực hiện từ năm 2007, tổng khối lượng thực hiện đạt 95,32%, dự kiến hoàn thành cuối năm 2023. Tuyến metro số 2 (Bến Thành – Tham Lương) đang giải phóng mặt bằng (GPMB) và di dời hạ tầng kỹ thuật, dự kiến hoàn thành năm 2032.
Tuyến số 5 giai đoạn 1 (ngã Tư Bảy Hiền – cầu Sài Gòn) đang thực hiện các thủ tục xin chủ trương đầu tư; tuyến metro số 3a (Bến Thành – Tân Kiên) đang thực hiện các thủ tục xin chấp thuận đề xuất dự án; tuyến metro số 2 giai đoạn 2 (đoạn Bến Thành – Thủ Thiêm) và giai đoạn 3 (Bến xe An Sương – Tây Bắc Củ Chi) đang có đối tác quan tâm đầu tư. Các tuyến còn lại đang kêu gọi đầu tư.
Nhìn chung, các dự án hiện đang triển khai đều sử dụng nguồn vốn vay ODA, tiến độ chậm do nhiều thủ tục, tỷ suất đầu tư cao, phụ thuộc về thiết kế, kỹ thuật, công nghệ…
Hiện nay, Kết luận số 49 mà Bộ Chính trị mới ban hành đặt mục tiêu hoàn chỉnh mạng lưới đường sắt đô thị tại TP.HCM vào năm 2035, nghĩa là thành phố phải hoàn thành toàn bộ mạng lưới đường sắt đô thị còn lại (khoảng 200 km) trong 12 năm tới.
“Đây là cơ hội lịch sử cho ngành đường sắt nói chung cũng như TP.HCM nói riêng; tạo động lực để TP.HCM phát triển kinh tế xã hội, trở thành trung tâm kinh tế, trung tâm tài chính châu Á. Song, cũng là thách thức rất lớn bởi trong suốt 20 năm qua, TP.HCM mới làm gần xong 19,7 km đường sắt đô thị; 12 năm tới làm gần 200 km còn lại là trọng trách cực lớn. Nếu tiếp tục làm theo cách hiện nay với thời gian chuẩn bị dự án kéo dài trung bình 4 – 5 năm, thêm thời gian thực hiện từ 7 – 8 năm thì không thể thực hiện được” – ông Hoàng Ngọc Tuân đánh giá.
Với cách tiếp cận như vậy, MAUR đề xuất nhiều cách làm hoàn toàn mới, đột phá và tập trung vào 5 lĩnh vực: Quy hoạch, thu hồi đất và GPMB; nguồn lực tài chính; thủ tục đầu tư, phê duyệt và triển khai dự án; tiêu chuẩn, giải pháp công nghệ, tổ chức thi công, cung cấp vật tư thiết bị; mô hình tổ chức, quản lý, nguồn nhân lực.
Cụ thể, với lĩnh vực quy hoạch, thu hồi đất và GPMB, MAUR đề xuất điều chỉnh quy hoạch tổng chiều dài đường sắt đô thị của TP.HCM theo quy hoạch từ 220 km hiện nay lên khoảng 400 – 500 km, chia thành 2 giai đoạn (giai đoạn 1 từ nay đến 2035 và giai đoạn 2 tầm nhìn sau năm 2035). Trong quy hoạch phải đồng thời xác định ranh giới, vị trí và thiết kế đô thị theo mô hình TOD, bán kính 500 – 1.000m xung quanh nhà ga. Việc thu hồi đất cho các dự án metro thực hiện đồng thời cùng quỹ đất TOD.
Bên cạnh đó, hiện nay, theo luật Đầu tư công, sau khi dự án được phê duyệt phương án tái định cư thì mới được thu hồi đất. Làm như vậy kéo dài ít nhất 10 năm. Nghị quyết 98 cho phép TP.HCM thực hiện thu hồi đất sau khi phê duyệt chủ trương đầu tư dự án, nhưng như vậy cũng mất 4 – 5 năm. Vì thế, các đơn vị đề xuất: Ngay sau khi phê duyệt quy hoạch chi tiết dự án sẽ thu hồi đất ngay để đảm bảo có quỹ đất đấu giá và tránh tình trạng đầu cơ đất đang diễn ra tràn lan. Như vậy mới có thể đảm bảo mục tiêu đến 2028 phải thu hồi toàn bộ mặt bằng “sạch” cho hệ thống metro.
Về nguồn lực tài chính, yêu cầu đặt ra đến 2028 cũng phải cơ bản phải thu xếp được khoảng 25 tỉ USD (số liệu đã được tính toán từ 10 năm trước). Nếu chỉ dựa vào vốn ngân sách hoặc vốn ODA như hiện nay thì hoàn toàn bất khả thi. TP.HCM kỳ vọng có thể đa dạng hóa nguồn lực tài chính từ 5 nguồn: ngân sách nhà nước dùng để GPMB; tổ chức đấu giá quỹ đất theo mô hình TOD; vay vốn trong nước; vay vốn nước ngoài và phát hành trái phiếu.
“Với phương án đấu giá quỹ đất, một nhà ga tính toán theo bán kính nhỏ nhất 500m thì mỗi nhà ga sẽ có khoảng 80ha diện tích TOD. Một tuyến metro sẽ có khoảng hàng ngàn ha đất. Nếu mỗi ha chúng ta tạo ra được giá trị thặng dư 50 tỉ đồng thì đã có 50.000 tỉ từ đấu giá quỹ đất cho mỗi tuyến metro” – đại diện MAUR tính toán.
Đặc biệt, liên quan đến thủ tục đầu tư, phê duyệt và triển khai dự án, ông Hoàng Ngọc Tuân nêu thực trạng hiện nay, mỗi dự án metro tại TP.HCM mất khoảng 7 – 9 năm cho công tác này. Trong quá trình tham khảo ý kiến nhiều đơn vị, MAUR nêu nhiều ý tưởng như có thể bỏ qua báo cáo nghiên cứu tiền khả thi nếu thực hiện thật tốt phần quy hoạch; phân quyền, phân cấp tự chủ hơn cho các địa phương hoặc thậm chí, có ý tưởng gom toàn bộ các tuyến còn lại thành 1 – 2 dự án để trình Quốc hội một lần rồi triển khai theo từng dự án thành phần…
“Hầu hết các đề xuất vừa nêu đều không đúng quy định pháp luật hoặc chưa có hành lang pháp lý trong quy định của pháp luật. Nhưng, đúng như Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng mới đây đã nói, nếu cứ làm cách như cũ, 100 năm nữa TP.HCM mới hoàn thiện được mạng lưới metro. Chúng tôi muốn được lắng nghe thêm ý kiến góp ý từ các chuyên gia, các cơ quan để hoàn thiện kế hoạch thực hiện Kết luận 49 và Nghị quyết 98” – ông Hoàng Ngọc Tuân nhấn mạnh.
