‘Ly hôn’ khí đốt Nga, tác động từ chính quyền Trump 2.0, con đường đối phó khủng hoảng năng lượng của EU không trải hoa hồng

Nhằm thoát năng lượng Nga, EU sẽ hỗ trợ dự án Hành lang khí đốt thẳng đứng nhằm đa dạng hóa nguồn cung cấp khí tự nhiên hóa lỏng cho các khu vực Đông, Nam và Trung Âu. (Ảnh minh họa – Nguồn: Getty Images)

Việc châu Âu “ly hôn” với khí đốt của Nga sau khi nước này phát động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine (tháng 2/2022) không hề dễ dàng. Thêm vào đó, ông Donald Trump đắc cử Tổng thống Mỹ với kế hoạch chính quyền Trump 2.0 và những thách thức về khoảng cách giá năng lượng giữa lục địa già và nền kinh tế lớn số 1 thế giới có thể sẽ làm phức tạp thêm tình hình năng lượng tại châu Âu.

Đã hơn hai năm kể từ khi Liên minh châu Âu (EU) ra mắt REPowerEU, một sáng kiến ​​với mục tiêu loại bỏ dần việc nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch của Nga vào năm 2027, sử dụng tiết kiệm, đa dạng hóa nguồn cung cấp và sản xuất năng lượng sạch.

Trong thời gian qua, EU thông báo rằng họ đã thành công trong việc giảm 18% lượng tiêu thụ khí đốt, vượt qua sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch của Moscow và lần đầu tiên sản xuất nhiều điện từ gió và mặt trời hơn từ khí đốt.

Tuy nhiên, bất chấp những thành tựu này, khối 27 quốc gia thành viên vẫn phải vật lộn để vượt qua những “đợt thủy triều” mạnh trong hơn hai năm qua. EU trước đây vẫn phụ thuộc vào nguồn cung cấp nhiên liệu hóa thạch của xứ sở bạch dương, đặc biệt là khí đốt tự nhiên được vận chuyển qua các đường ống như Nord Stream (Đường ống phương Bắc).

Vai trò địa chính trị của khí đốt

Một phân tích do Viện Brookings thực hiện mới đây lưu ý rằng, mặc dù châu Âu đã phản ứng nhanh chóng và sáng tạo đối với cuộc khủng hoảng năng lượng do xung đột ở Ukraine gây ra, khí đốt của Nga vẫn tìm được đường đến EU, giữa vòng vây lệnh trừng phạt.

Khí đốt của Nga chiếm 14,8% tổng nguồn cung cấp khí đốt của châu Âu, điều này làm nổi bật những điểm yếu về năng lượng ở các quốc gia thành viên EU. Chiến lược vũ khí hóa nguồn cung cấp khí đốt để tạo đòn bẩy chính trị là một phần trong nỗ lực của Nga nhằm khiến châu Âu ngày càng phụ thuộc vào năng lượng từ nước này.

Moscow đang phải vật lộn để chuyển hướng xuất khẩu khí đốt sang các thị trường khác ngoài EU. Một điểm không thuận là cơ sở hạ tầng hiện tại không dễ dàng để vận chuyển khí đốt Nga với các thị trường lớn như Trung Quốc. Tuy nhiên, tin vui đến với Moscow là các đối tác của họ trong EU vẫn rất kiên quyết trong việc ủng hộ khí đốt của xứ bạch dương.

Vào mùa Hè vừa qua, Slovakia và Hungary đã từ chối đề xuất của Ủy ban châu Âu về việc sử dụng đường ống dẫn dầu Adriatic của Croatia để thay thế nguồn cung cấp của Nga, với lý do chi phí cao và lo ngại về độ tin cậy.

Bất chấp các lệnh trừng phạt, Hungary và Slovakia vẫn tái lập thành công việc nhập khẩu dầu từ Nga thông qua đường ống Druzhba, đi qua lãnh thổ Ukraine. Động thái này cho thấy sự linh hoạt trong quan hệ năng lượng giữa Nga và một số quốc gia Trung và Đông Âu.

Theo đó, trong tháng 9/2024, công ty dầu khí MOL Hungary đã vận chuyển khoảng 300.000 tấn dầu đến các nhà máy lọc dầu tại Hungary và Slovakia. Đây là kết quả sau khi giải quyết thành công cuộc khủng hoảng cung ứng liên quan đến công ty Lukoil của Nga.

Đa dạng hóa nguồn cung

Một phân tích khác của Ember, nhóm nghiên cứu năng lượng toàn cầu, cho biết, nhiều quốc gia thành viên vẫn chưa đạt được các mục tiêu năng lượng của EU. Các dự thảo kế hoạch năng lượng và khí hậu quốc gia (NECP) và các chính sách cho thấy năng lượng tái tạo sẽ đóng vai trò quan trọng.

Các dự báo khẳng định năng lượng tái tạo có thể tạo ra 66% điện năng của toàn EU vào năm 2030. Và trên thực tế, các mục tiêu đầy tham vọng về điện gió và điện mặt trời đã tăng đáng kể kể từ năm 2019. Tuy nhiên, chúng vẫn chưa đạt được mục tiêu 72% theo kế hoạch REPowerEU đặt ra.

EU sẽ hỗ trợ dự án Hành lang khí đốt thẳng đứng nhằm đa dạng hóa nguồn cung cấp khí đốt ở Đông Âu, Nam Âu và Trung Âu, tăng cường kết nối năng lượng của khu vực. Dự án sẽ mở rộng năng lực vận chuyển khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG), đặc biệt từ Mỹ, tới châu Âu.

Mặc dù lượng khí đốt EU nhập khẩu qua đường ống của Nga giảm, nhưng giá cả cao hơn đã hạ thấp hiệu quả kinh tế của việc cắt giảm nguồn năng lượng từ xứ bạch dương. Do đó, LNG của Mỹ, đóng vai trò quan trọng trong việc xoa dịu cuộc khủng hoảng năng lượng của châu Âu trong giai đoạn 2022-2023, sẽ vẫn là vấn đề thiết yếu.

Mặc dù lượng khí đốt EU nhập khẩu qua đường ống của Nga giảm, nhưng giá cả cao hơn đã hạ thấp hiệu quả kinh tế của việc cắt giảm nguồn năng lượng từ xứ bạch dương. (Nguồn: Reuters)

Ảnh hưởng từ “yếu tố Trump”

Trước những thách thức toàn cầu, với sự trở lại Nhà Trắng của ông Donald Trump cùng một đề xuất giải pháp hòa bình tiềm năng nhưng chưa rõ ràng về xung đột ở Ukraine, châu Âu có cơ hội củng cố chiến lược năng lượng của mình và hỗ trợ Kiev trong suốt quá trình này.

Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và không khí sạch (CREA) đã kêu gọi Ủy ban châu Âu thực hiện các hướng dẫn nghiêm ngặt để loại bỏ dần dầu của Nga và giải quyết các lỗ hổng trong các gói trừng phạt, bao gồm cả hoạt động của đội tàu chở dầu bị coi là “lách luật”.

Để tránh những cám dỗ quay lại với năng lượng của Nga, Ủy ban châu Âu được khuyến khích thực thi các mục tiêu đã đề ra. CREA lập luận rằng, chỉ bằng cách ưu tiên các chính sách ràng buộc, khối 27 quốc gia thành viên mới có thể hỗ trợ Ukraine, bảo đảm tương lai năng lượng của nước này và thể hiện vai trò lãnh đạo của khối trong bối cảnh các biến động địa chính trị toàn cầu.

Khoảng cách giá năng lượng sẽ tệ hơn

Một nghiên cứu của tổ chức BusinessEurope cho thấy, giá năng lượng cao đang đe dọa khả năng cạnh tranh toàn cầu của các công ty châu Âu. Đến năm 2050, ngay cả được hưởng các chính sách hỗ trợ, chi phí năng lượng ở lục địa già có thể cao hơn ít nhất 50% so với tại Mỹ, Trung Quốc và Ấn Độ.

Nghiên cứu kêu gọi hành động để thu hẹp khoảng cách giá năng lượng và quản lý chi phí carbon, đồng thời nhận thấy rằng việc dỡ bỏ các rào cản đối với phát triển năng lượng tái tạo và tối ưu hóa địa điểm có thể giảm giá điện bán buôn gần 40%.

Hiện nay, mặc dù giá năng lượng ở EU đã giảm, nhưng vẫn cao hơn so với giai đoạn trước năm 2022 và cao hơn các nơi khác. Theo ước tính của Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA), giá điện ở châu Âu cao gấp đôi so với Mỹ vào năm 2023.

Một phân tích của Viện nghiên cứu Bruegel nêu rằng, mặc dù giá năng lượng rất quan trọng, nhưng chúng chỉ là một yếu tố quyết định khả năng cạnh tranh. Các nghiên cứu cho thấy những quốc gia có giá năng lượng cao thường xuất khẩu các sản phẩm có giá trị cao hơn.

Phân tích kết luận rằng, châu Âu có thể duy trì khả năng cạnh tranh bằng cách tập trung vào cải thiện hiệu quả cải cách các chính sách về khí hậu. Cách tiếp cận này có thể giúp đạt được mục tiêu phi carbon hóa với chi phí thấp hơn, ngay cả khi giá năng lượng cao hơn Mỹ.