Vaquita thuộc họ cá heo chuột, là loài động vật biển có vú có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất trên thế giới (Ảnh: Paula Olson).
Sự tuyệt chủng đang “bám đuổi” các loài động vật có vú sống trong đại dương, và một loài không may mắn chiếm vị trí đầu trong số đó là vaquita.
Với chưa đầy 10 cá thể còn lại trên hành tinh, chúng ta hãy xem điều gì đã giúp vaquita vẫn tồn tại đến thời điểm này? Chúng ta đã làm gì để ngăn chặn sự biến mất của những sinh vật độc đáo này?
Vaquita (hay Phocoena sinus) là loài nhỏ nhất thuộc bộ cetacean (bộ cá voi) – nhóm các loài thú biển có vú bao gồm cá voi, cá heo và cá heo chuột – có chiều dài trung bình 4-5 feet và nặng khoảng 65-120 pounds.
Chúng sở hữu phạm vi phân bố nhỏ nhất, gói gọn trong một khu vực nhỏ ở phía bắc Vịnh California. Người ta cho rằng các hoạt động của con người trong khu vực này đã dẫn đến sự suy giảm số lượng cá thể vaquita, giảm 20 con kể từ năm 2017.
Phá hủy, gây ô nhiễm môi trường sống và các cuộc “càn quét” của tàu cá chỉ là số ít các hành động của con người tác động đến loài thú này. Trong trường hợp của vaquita, nguyên do chính là hoạt động đánh bắt cá và đặc biệt là việc sử dụng rộng rãi lưới rê ở Vùng Vịnh.
Một cá thể cá heo vaquita bị dính lưới của ngư dân (Ảnh: WWF).
Tình hình càng trở nên tồi tệ hơn do sự gia tăng của đánh bắt bất hợp pháp một loài có nguy cơ tuyệt chủng khác là totoaba để lấy bong bóng khí của chúng. Vì vaquita có kích thước tương tự totoaba nên chúng thường vô tình dính phải “đạn lạc”.
Do đó, hiện nay người ta ước tính chỉ còn lại 10 cá thể vaquita trên thế giới, khiến Ủy ban Cá voi quốc tế (IWC) đưa ra cảnh báo tuyệt chủng lần đầu tiên vào tháng 8/2023.
Tuyên bố của IWC vào thời điểm đó cho biết: “Mặc dù đã được cảnh báo nhiều lần trong gần ba mươi năm, vaquita vẫn đứng trên bờ vực tuyệt chủng”. Tuyên bố giải thích rằng trong khoảng thời gian đó, quần thể vaquita đã giảm 560 con.
Giải pháp? IWC cho biết: “Sự tuyệt chủng của vaquita là không thể tránh khỏi trừ khi 100% lưới rê được thay thế ngay lập tức bằng các ngư cụ khác để bảo vệ quần thể vaquita và sinh kế của ngư dân”.
Những nỗ lực nhằm ngăn chặn việc sử dụng lưới rê đã thúc đẩy chính phủ Mexico ban hành lệnh cấm toàn diện đối với chúng, hợp tác với nam diễn viên Leonardo DiCaprio và hải quân sử dụng các khối bê tông để tạo ra một “khu vực không khoan nhượng” đối với hoạt động đánh bắt trái phép.
Quần thể vaquita ở Mexico đang có dấu hiệu phục hồi khi người ta phát hiện cả những cá thể con (Ảnh: WWF).
IWC cho rằng những nỗ lực này cần phải đạt hiệu quả 100% để số lượng vaquita bắt đầu phục hồi, nhưng những gì đã làm đến nay dường như ít nhất cũng giữ cho quần thể này ổn định. Số lượng vaquita được quan sát không hề giảm kể từ năm 2018 và thậm chí người ta còn phát hiện chúng có cả những cá thể con đi theo.
Tiến sĩ Lindsay Porter, Phó chủ tịch Ủy ban Khoa học của IWC, cho biết: “Chúng vẫn chưa ngừng sinh sản. Nếu chúng ta có thể loại bỏ các áp lực, số lượng có thể phục hồi”.
