Lễ cúng rừng của người Mông Nà Hẩu được chứng nhận Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia

Cam kết bảo vệ di sản 

Xã Nà Hẩu nằm trong vùng lõi của Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu, với diện tích tự nhiên hơn 5.640ha, trong đó rừng tự nhiên đặc dụng trên 4.500ha. 

Rừng Nà Hẩu như mái nhà chung của hơn 500 hộ dân với trên 2.500 nhân khẩu. Dù cuộc sống của bà con còn nhiều khó khăn nhưng mái nhà chung ấy bao đời nay vẫn được các thế hệ dân làng đồng lòng gìn giữ bằng những luật tục truyền từ đời này sang đời khác, luôn được duy trì tổ chức hàng năm vào các ngày cuối cùng của tháng Giêng.

Với những nỗ lực trong công tác bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc của cấp ủy, chính quyền các cấp từ tỉnh đến cơ sở; với sự trân trọng và tình yêu di sản của đồng bào Mông xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên – Lễ Cúng rừng là Di sản Văn hóa phi vật thể thứ 10 trong tổng số 11 di sản văn hóa phi vật thể ở tỉnh Yên Bái đã vinh dự được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia.

Đây là sự kiện có ý nghĩa quan trọng, là dịp để tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu sâu rộng về nội dung, giá trị văn hóa của Lễ Cúng rừng; nâng cao ý thức bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa trên địa bàn gắn với phát triển du lịch, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội tại địa phương.

Tại buổi lễ, lãnh đạo Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch tỉnh đã công bố Quyết định số 3980/QĐ-BVHTTDL ngày 10/12/2024 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch quyết định đưa Danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia “Tập quán xã hội và tín ngưỡng Lễ Cúng rừng của người Mông xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái”.

Phát biểu tại buổi lễ, ông Hoàng Việt Hóa Chủ tịch UBND huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái nhấn mạnh: “Việc đón nhận Quyết định chứng nhận Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia đối với Lễ Cúng rừng của người Mông xã Nà Hẩu không chỉ là niềm vinh dự lớn lao đối với cộng đồng người Mông nơi đây mà còn là trách nhiệm to lớn đối với cấp ủy, chính quyền và nhân dân huyện Văn Yên trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản quý báu này”.

Để phát huy giá trị di sản, Chủ tịch UBND huyện Văn Yên cam kết bảo tồn nguyên vẹn giá trị truyền thống của Lễ Cúng rừng, tăng cường các chương trình nghiên cứu, sưu tầm, tư liệu hóa về Lễ Cúng rừng, đảm bảo bảo tồn đầy đủ các nghi thức, lời khấn, lễ vật và không gian thiêng liêng của nghi lễ; hỗ trợ các nghệ nhân, già làng, trưởng bản trong việc truyền dạy các giá trị văn hóa, ngôn ngữ và tập quán gắn với nghi lễ cho thế hệ trẻ.

Cùng với đó, đưa Lễ Cúng rừng vào đời sống cộng đồng và giáo dục thế hệ trẻ; lồng ghép bảo tồn di sản với phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng; bảo vệ và phát triển rừng gắn với truyền thống cúng rừng; đẩy mạnh tuyên truyền về tầm quan trọng của rừng trong đời sống cộng đồng, khuyến khích nhân dân thực hiện nghiêm túc quy ước bảo vệ rừng gắn với phong tục Lễ Cúng rừng; tăng cường công tác quản lý, bảo vệ rừng, xử lý nghiêm các hành vi xâm hại rừng, khai thác trái phép và làm ảnh hưởng đến môi trường sinh thái của địa phương.

Lời thề giữ rừng

Dọc 2 bên đường vào trung tâm xã là những vạt rừng xanh hùng vĩ với những cây gỗ to 2 – 3 người ôm. Điều này đã minh chứng cho sự tồn tại lâu đời của khu bảo tồn này. 

Năm 2006, khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu mới được thành lập, tuy nhiên bà con đã sinh sống ở đây từ lâu. Người dân trong các bản làng đã lập ra hương ước, quy ước trong việc bảo vệ và đưa ra lệnh thưởng phạt rõ ràng đối với ai vi phạm. Nhờ đó, công tác bảo vệ rừng được thực hiện nghiêm, tình trạng lấn chiếm, phát phá rừng giảm mạnh.

Ông Đoàn Giao Lương – Hạt trưởng Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái cho biết: “Lịch sử của Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu đây là khu rừng nguyên sinh có lịch sử lâu đời, cấu trúc rừng chưa bị phá vỡ, hệ thực vật rừng có gần 400 loài, trong đó có 27 loài thực vật quý hiếm có tên trong Sách đỏ Việt Nam. Về động vật, tại đây có hơn 70 loài thú, 240 loài chim, 48 loài bò sát, nhiều loài có tên trong Sách đỏ Việt Nam và Danh lục đỏ thế giới như sơn dương, gấu, vượn đen tuyền, voọc xám, rùa đầu to, kỳ đà hoa.

Ông Sùng Nhà Páo ở thôn Bản Tát là những người đầu tiên đến định cư tại xã Nà Hẩu khi địa phương này mới được thành lập kể: “Năm 1986 khi đến đây vẫn còn hoang sơ, muông thú rất nhiều, bốn xung quanh đều là rừng già với những gốc cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Lúc đó, cả bản chỉ lưa thưa vài nóc nhà, dần dần mọi người thấy nơi đây màu mỡ nên đã di cư đến ngày càng đông. 

Thời gian đầu, cuộc sống rất khó khăn, mọi người đều sinh tồn nhờ rừng, nhiều người cũng vào rừng chặt cây làm nhà, làm nương rẫy trồng sắn, trồng ngô, săn bắt thú để làm thức ăn”.

Hầu hết người dân trong xã đều hiểu được tầm quan trọng của rừng đối với cuộc sống của mình và bản làng. Vì vậy, trải qua nhiều đời chung sống hòa thuận với rừng, dân bản đặt ra những quy định, hương ước được cộng đồng tôn trọng thực hiện, duy trì từ đời này sang đời khác trong việc giữ rừng, bảo vệ rừng.

Ông Vũ Xuân Bá – Bí thư Đảng bộ xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái cho biết: “Tết rừng không chỉ là nghi lễ độc đáo có ý nghĩa tâm linh cầu phúc, góp phần bảo tồn các giá trị vật chất, tinh thần trong cộng đồng các dân tộc mà còn thiết thực góp phần vào công tác quản lý, bảo vệ tài nguyên rừng cũng như bảo vệ môi trường sinh thái. Trong Tết rừng, các thôn bản sẽ tổ chức Hội thề giữ rừng để đánh giá kết quả công tác bảo vệ rừng, tuyên dương các gia đình làm tốt và nhắc nhở, phê bình các hộ làm chưa tốt. Mọi người cùng nhau cam kết cùng nhau đoàn kết giữ rừng, không ai được vi phạm các quy định chung của làng.”

Ở mỗi thôn, bản của người Mông xã Nà Hẩu đều có một khu rừng cấm, rừng thiêng, đây là nơi hội tụ đầy đủ linh khí của trời đất để thờ cúng Thần rừng với những quy định bất khả xâm phạm. 

Ông Giàng A Sềnh, một thầy cúng thường đại diện thực hiện các nghi lễ Cúng rừng cho biết: “Theo quan niệm của người Mông, đó là nơi chở che dân bản tránh cái gió, tránh lũ ống, lũ quét, cho dân bản sản vật để ăn, nguồn nước để uống và tưới tiêu cho đồng ruộng. 

Lễ cúng được mở đầu bằng phần rước lễ vật gồm một cặp gà trống mái, một con lợn được 2 nam, 2 nữ khiêng từ trung tâm xã lên khu cửa rừng. Nghi thức diễn ra dưới gốc cây táu mật cổ thụ. Đến giờ lành, thầy cúng kính cẩn dâng hương, lần lượt quay về 4 phía gõ mõ và khấn mời thần linh về chứng giám, hưởng lễ vật, phù hộ, ban lộc rừng cho người dân, cầu cho mưa thuận gió hòa, cây cối tốt tươi, mùa màng bội thu”.