Không kiểm tra, thi cử ‘đánh đố’

Vậy điều này có thể thực hiện được trong bối cảnh thi cử căng thẳng kéo dài như lâu nay?

THI CỬ MẸO MỰC, ĐÁNH ĐỐ LÀ CÓ THẬT

Cách thức thi cử, tuyển sinh lâu nay vẫn tác động trực tiếp tới việc dạy học, đặc biệt là những kỳ thi như tuyển sinh vào lớp 6 trường đặc thù, trường chất lượng cao; tuyển sinh lớp 10, tuyển sinh ĐH, các kỳ thi học sinh (HS) giỏi…

Tại chương trình tư vấn tuyển sinh lớp 10 do Sở GD-ĐT Hà Nội phối hợp tổ chức mới đây, câu hỏi được nhiều phụ huynh, HS quan tâm nhất vẫn là: không học thêm có vượt qua được kỳ thi vào lớp 10, trúng tuyển vào những trường mà mình mong muốn hay không?

Dù đại diện Bộ GD-ĐT và Sở GD-ĐT đưa ra nhiều lời trấn an, kêu gọi HS tự học thay vì phụ thuộc vào dạy thêm, nhưng nhiều phụ huynh và HS vẫn bày tỏ lo lắng. Họ cho rằng thay đổi cách học cần có lộ trình, trong khi kỳ thi vào lớp 10 có mức độ cạnh tranh khốc liệt nên khó có thể ra đề thi dễ hơn cho tất cả HS.

Một giáo viên (GV) dạy ngữ văn cấp THCS ở Q.Hoàn Kiếm (Hà Nội) chia sẻ: “Chúng tôi cũng muốn dạy cho HS cảm thụ văn học, sáng tạo, để các em tự học, tự đọc nhiều hơn… nhưng đến lớp 8 thì không dám mạo hiểm bởi phải nương theo cách ra đề thi vào lớp 10 của Sở GD-ĐT. Cái mà HS, phụ huynh cần là phải đạt điểm cao trong kỳ thi. Do vậy, từ lớp 8 là cô trò phải luyện đề, làm đi làm lại các dạng đề…”.

GV này cho biết thêm, năm nay thi theo chương trình mới, ngữ liệu cũng không sử dụng trong sách giáo khoa nên sẽ là một năm “rất hồi hộp”; cũng là một năm quyết định sự thay đổi lớn hơn nữa trong cách dạy và học từ năm sau ở trường THCS.

Theo phản ánh của nhiều thí sinh, đề thi toán trong kỳ thi vào lớp 10 ở TP.HCM năm 2024 có những câu hỏi khó khiến thí sinh bật khóc vì bất ngờ; còn tại Hà Nội, nhiều năm liền đề thi ra theo hướng khiến người học buộc phải luyện thi, luyện giải đề đến mức thuần thục… Hiếm có gia đình nào có con thi vào lớp 10 trường công lập mà không học thêm, luyện thi ngay từ đầu cấp THCS. Đó là chưa kể Hà Nội, TP.HCM và rất nhiều tỉnh thành hiện nay đều có hệ thống các trường THCS chất lượng cao với cách tuyển sinh rất căng thẳng, buộc HS từ tiểu học đã phải học thêm để có cơ hội trúng tuyển.

Tại Bắc Giang, ngoài TP.Bắc Giang, còn lại hầu như huyện nào cũng có trường THCS chất lượng cao hoặc trường THCS có lớp chất lượng cao. Chị P.T.B ở TP.Bắc Giang cho biết mục tiêu của con và gia đình là có thể vào được Trường THCS Lê Quý Đôn, đây là trường chất lượng cao, có tỷ lệ chọi rất cao. Đặt mục tiêu như vậy vì con chị hầu như đều đạt điểm 10 các môn trong các kỳ kiểm tra định kỳ ở trường, kết quả học tập được đánh giá là xuất sắc nhưng cho làm theo dạng đề tuyển sinh của Trường THCS Lê Quý Đôn vẫn ra các năm trước thì kết quả dưới mức trung bình.

Do vậy, theo chị B., nếu không học thêm đủ 3 môn toán, tiếng Việt, tiếng Anh từ lớp 2, lớp 3 thì các con không thể thi đỗ vào trường chất lượng cao như nguyện vọng, dù được đánh giá là HS xuất sắc ở trường tiểu học.

Còn nhớ cách đây ít lâu, đề thi môn ngữ văn HS giỏi của Phòng GD-ĐT H.Cẩm Khê (Phú Thọ) khiến dư luận xôn xao khi có 2 câu hỏi. Cụ thể, câu 1 (8 điểm): Ngạn ngữ Thổ Nhĩ Kỳ có câu: “Người độ lượng bao giờ cũng thấy mình giàu có”. Trình bày suy nghĩ của em về câu ngạn ngữ trên. Câu 2 (12 điểm): Bàn về thơ, Đuy-blây viết: “Thơ là người thư ký trung thành của những trái tim”. Em hiểu ý kiến trên như thế nào? Bằng một tác phẩm thơ em hãy làm sáng tỏ ý kiến trên.

Thời điểm đó, trao đổi với PV, PGS Đỗ Ngọc Thống, Chủ biên môn ngữ văn của Chương trình giáo dục phổ thông 2018, cho biết sau khi đọc đề kiểm tra trên, ông “không ngủ được cả đêm, không hiểu được vì sao họ lại ra đề ngữ văn cho HS lớp 7 như thế”, dù là để chọn HS giỏi…

KHÔNG PHẢI “CÀNG KHÓ CÀNG TỐT, CÀNG LẠ CÀNG HAY”

Về ý kiến của đơn vị ra đề giải thích đây là đề thi dành cho HS năng khiếu, PGS Đỗ Ngọc Thống nêu quan điểm: “Cứ cho là HS giỏi phải giỏi hơn HS bình thường, thì với HS lớp 7, học theo chương trình và sách giáo khoa mới hay cũ cũng đều không thể làm được đề văn như thế. Cần khẳng định HS giỏi dù khác với HS bình thường thì vẫn là HS phổ thông, các em vẫn phải có những kỹ năng cơ bản mà môn học trang bị, trong khi cách ra đề như vậy vượt ra toàn bộ các yêu cầu của Chương trình 2018…”. Ông Thống cũng nhấn mạnh: “Không phải cứ thi HS giỏi thì ra đề thế nào cũng được, không phải đề càng khó càng tốt, càng lạ càng hay…”.

Với môn toán, các giáo sư toán học cũng nhiều lần lên tiếng phản biện về cách ra đề thi, cách kiểm tra, đánh giá với môn học này. Trong một cuộc tọa đàm về dạy học toán trong trường phổ thông, GS Phùng Hồ Hải (Viện Toán học VN) bày tỏ lo ngại khi các câu hỏi khó trong đề thi toán không phải khó về yêu cầu độ thông minh mà là khó do yêu cầu về tính phức tạp. “Trong kỳ thi HS giỏi người ta ra những bài toán theo kiểu gộp 2 – 3 bài toán lại. Như vậy, HS phải biết 2 – 3 bài toán kia mới giải được, chỉ còn kỹ năng chứ không còn thông minh, vai trò thông minh ở trong những bài toán ấy rất thấp và HS thành một dạng thợ giải toán”, GS Hải phân tích.

Còn GS Đỗ Đức Thái, Chủ biên chương trình môn toán trong Chương trình giáo dục phổ thông 2018, thì nói dù chương trình có thiết kế tốt thế nào mà cách kiểm tra, đánh giá giáo dục, thi cử không thay đổi đồng bộ thì cũng sẽ “đổ xuống sông xuống biển”.

“Tôi thấy rằng đề thi tuyển sinh vào trường chuyên, thi HS giỏi quốc gia, thi chọn đội tuyển đi thi Olympic toán quốc tế… ngày càng trở nên lắt léo. Nói như GS Phùng Hồ Hải là rất đúng, nó là tổng hợp của 2 – 3 bài toán dồn vào một bài. Nó không làm cho HS thông minh hơn và không đánh giá được độ thông minh của HS. Cũng cần phải thay đổi triệt để chỗ ấy”, GS Thái nói. Theo ông, đề thi để phân hóa HS lại được viết một cách mẹo mực thì rất tác hại tới tư duy của HS và vượt xa đòi hỏi của Chương trình 2018 đặt ra.

“Chúng tôi không bao giờ đòi hỏi cách kiểm tra đánh giá như vậy. Người làm đề thì lý giải nếu tất cả đều 10 điểm thì biết chọn ai. Tuy nhiên, điều cần làm là ra đề để phân loại được HS theo đúng tinh thần của chương trình mới, đó là đánh giá năng lực, tư duy”, ông Thái lưu ý.

PGS Trần Thành Nam, Phó hiệu trưởng Trường ĐH Giáo dục (ĐH Quốc gia Hà Nội), cũng nhìn nhận việc học thêm và dạy thêm hiện bị ảnh hưởng nhiều bởi kết quả kiểm tra, đánh giá. Nếu chúng ta không thay đổi mà vẫn tiếp cận kiểm tra, đánh giá chủ yếu dựa vào nội dung, đánh giá việc ghi nhớ kiến thức thì nhu cầu học thêm và lạm dụng học thêm vẫn chưa thể dứt điểm, vì HS học thêm không phải để phát triển tri thức và tư duy phản biện mà chỉ để đảm bảo đạt điểm cao trong các kỳ thi.