Kế hoạch đưa lực lượng gìn giữ hòa bình châu Âu đến Ukraine, toan tính và tính khả thi

Pháp, Anh… sốt sắng với kế hoạch đưa lực lượng gìn giữ hòa bình châu Âu đến Ukraine. (Nguồn: AFP)

Mũi tên nhằm nhiều đích

Ngày 20/3, lãnh đạo quốc phòng từ 31 quốc gia châu Âu và khu vực khác nhóm họp tại một căn cứ của Anh ở Northwood, bàn thảo kế hoạch triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình tại Ukraine dưới hình thức “liên minh tự nguyện”. Theo Thủ tướng Anh Keir Starmer, một trong hai quốc gia khởi xướng thì “…một thỏa thuận không có sự bảo đảm thực tiễn sẽ là điều mà Nga sẵn sàng phá vỡ”. Lý do công khai là vậy, nhưng đằng sau là những mục đích khác.

Một, quân đội châu Âu, trong đó có các quốc gia thành viên NATO có lý do để hiện diện ở Ukraine, sát nách Nga. Hình thức “liên minh tự nguyện” nhằm tránh phức tạp, đối đầu căng thẳng với Nga nếu hiện diện dưới danh nghĩa NATO và khắc phục sự phản đối của một số quốc gia thành viên EU.

Hai, đội quân dưới danh nghĩa gìn giữ hòa bình sẽ là lực lượng bảo đảm an ninh cho Ukraine. Họ có thể huấn luyện, cố vấn, cung cấp phương tiện vũ khí, hỗ trợ củng cố cơ sở công nghiệp quốc phòng, phục hồi kinh tế thông qua tái thiết, để nâng cao sức mạnh cho Kiev, biến Ukraine thành vùng đệm an ninh lâu dài giữa Nga và châu Âu.

Ba, là cách để EU thể hiện vai trò, nâng cao vị thế quốc tế trong vấn đề Ukraine và an ninh châu Âu, khi bị Mỹ “qua mặt”, coi nhẹ mối quan hệ với đồng minh, cải thiện quan hệ với Nga. London, Paris hăng hái dẫn dắt “liên minh tự nguyện” cũng nhằm củng cố vai trò lãnh đạo châu Âu, phân tán sự chú ý của dư luận đến các trục trặc trong nước.

Bốn, đây là một hình thức EU “đặt cọc” cho quá trình tái thiết, khai thác tài nguyên của Ukraine thời hậu chiến. Mỹ đang thảo luận về thỏa thuận hợp tác kinh tế, khai thác khoáng sản với Ukraine và Nga. EU không nhanh sẽ rơi vào tình trạng “trâu chậm uống nước đục”.

Với nhiều mục đích lớn như vậy, nên Anh, Pháp sốt sắng và nhiều nước hưởng ứng cũng không là chuyện lạ.

Những “diểm nghẽn”

Có nhiều lý do để đánh giá về tính khả thi của kế hoạch đưa lực lượng gìn giữ hòa bình châu Âu đến Ukraine.

Thứ nhất là tính chính danh, pháp lý. Lực lượng gìn giữ hòa bình có thể hiện diện dưới danh nghĩa Liên hợp quốc hoặc thỏa thuận trực tiếp giữa các bên liên quan đến xung đột (Nga và Ukraine). Trường hợp thứ nhất có thể bị phủ quyết bởi phiếu chống của một ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an. Trường hợp thứ hai cũng không ổn bởi Nga, một bên xung đột không bao giờ chấp nhận.

Thực chất, như Mỹ thừa nhận, xung đột ở Ukraine là cuộc chiến ủy nhiệm giữa Mỹ và phương Tây với Nga, nên dù dưới hình thức “liên minh tự nguyện” thì lực lượng gìn giữ hòa bình của châu Âu vẫn là một bên can dự xung đột, không đủ tính khách quan để thực thi vai trò giám sát.

Tuyên bố của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron rằng Nga không có quyền phản đối lực lượng gìn giữ hòa bình của châu Âu tại Ukraine là không phù hợp, chỉ để thể hiện quyết tâm. Trong mọi trường hợp, tính chính danh của lực lượng gìn giữ hòa bình châu Âu đều không rõ ràng, không đáp ứng nguyên tắc pháp lý.

Thứ hai, Nga chắc chắn phản đối. EU luôn xác định Nga là mối đe dọa an ninh và công khai viện trợ quân sự cho Ukraine, dù có thỏa thuận ngừng bắn hay không. Ngày 5/3, Tổng thống Emmanuel Macron một lần nữa khẳng định Nga là mối đe dọa với toàn bộ châu Âu, bao gồm cả Pháp và ông không thấy lý do gì để tin rằng Nga sẽ dừng lại ở Ukraine. Ông chủ Điện Elysee cũng tuyên bố sẵn sàng mở rộng lá chắn hạt nhân với châu Âu. Anh cũng có quan điểm tương tự.

Nga coi sự hiện diện của quân đội nước thành viên NATO ở Ukraine là sự can dự quân sự trực tiếp. Bởi vậy, chắc chắn Nga sẽ phản đối sự hiện diện của lực lượng gìn giữ hòa bình châu Âu do Anh, Pháp dẫn đầu tại Ukraine dưới bất cứ hình thức nào và sẵn sàng có biện pháp đối phó. Khi đó có thể xảy ra những tình huống phức tạp.

Những thách thức về quân sự, chính trị và sự phản đối từ Nga khiến kế hoạch gìn giữ hòa bình ở Ukraine của châu Âu khó có thể triển khai trong ngắn hạn. (Nguồn: AA)

Thứ ba, khả năng giám sát ngừng bắn hạn chế và nguy cơ xảy ra đụng độ giữa quân đội nước ngoài tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình không được sự chấp thuận với quân Nga.

Với chiến tuyến dài gần 1.500 km và những phương tiện quân sự hiện đại trên không, trên biển, trên bộ của cả Nga và Ukraine, đòi hỏi đội quân gìn giữ hòa bình phải duy trì một lực lượng lớn với nhiều thiết bị tiên tiến để đủ khả năng giám sát. 10.000 quân theo dự tính chắc như “muối bỏ bể”. Đấy là chưa kể việc thiên lệch về một bên trong quá trình giám sát.

Nếu xảy ra đụng độ giữa lực lượng gìn giữ hòa bình của quân đội nước thành viên NATO với quân đội Nga, thì liên minh quân sự Bắc Đại Tây Dương sẽ khó xoay xở với nguyên tắc phòng thủ chung. Có sẵn sàng đối đầu quân sự trực tiếp với Nga không là câu hỏi khó trả lời?

Thứ tư, khả năng của châu Âu có hạn. Trước hết, khó khăn về lực lượng, làm sao huy động được vài chục nghìn quân? Ngoài ra, chính phủ các nước có quân đội tham gia gìn giữ hòa bình sẽ đứng trước sự phản ứng mạnh mẽ của người dân, nếu vài chục con em của họ thiệt mạng. Nhiều nước không hào hứng với kế hoạch này. Số nước tình nguyện cử quân đội tham gia chỉ đếm trên đầu ngón tay, đa số là hỗ trợ vật chất, trang bị và kỹ thuật.

Hỗ trợ tài chính cũng phức tạp bởi nhiều nước đang gặp khó về ngân sách, kinh tế suy giảm, người dân không ủng hộ, chưa kể kế hoạch tái thiết lực lượng vũ trang châu Âu lên tới 800 tỷ Euro. Bởi vậy, nói thì dễ, nhưng châu Âu huy động vài chục nghìn quân cho nhiệm vụ này không hề đơn giản.

***

Xét về nhiều mặt, kế hoạch đưa lực lượng gìn giữ hòa bình châu Âu đến Ukraine còn nhiều điều bỏ ngỏ. Chính lãnh đạo EU và các nước khởi xướng cũng thừa nhận mọi kế hoạch đều khó nếu không có sự tham gia của Mỹ. Tổng thống Donald Trump hơn một lần tuyên bố, đó là chuyện của EU, Washington sẽ không tham gia.

Ngày 23/3, đặc phái viên của Tổng thống Mỹ Steve Witkoff nói, kế hoạch các nước châu Âu gửi quân gìn giữ hòa bình tới Ukraine chỉ là “nỗ lực nhằm phô trương”. Châu Âu không phải không thấy vấn đề tính khả thi, nhưng họ vẫn tuyên bố mạnh để thể hiện vai trò, quyết tâm cũng như nỗ lực tự chủ trong việc giải quyết các vấn đề an ninh khu vực. Còn có thực hiện được hay không lại là chuyện khác.