Hơi thở của lửa và tâm hồn nghệ nhân

Tình yêu đặc biệt với gốm

Trong không gian yên tĩnh của xưởng gốm, đôi bàn tay khéo léo của nghệ nhân Nguyễn Văn Lợi đang tạo hình cho một chiếc bình men Raku. Mỗi đường nét, mỗi vết nứt trên bề mặt sản phẩm đều chứa đựng tâm hồn của người nghệ sĩ. Bên cạnh ông, bà Phạm Thị Minh Châu đang tỉ mỉ vẽ lên một bức tranh hoa văn tinh xảo. Cặp đôi nghệ nhân này đã dành cả cuộc đời để gìn giữ và phát triển nghệ thuật gốm sứ truyền thống của làng Bát Tràng.

Hành trình của Nguyễn Văn Lợi và Phạm Thị Minh Châu như một bản tình ca giữa đất và lửa. Họ đã cùng nhau vượt qua bao gian nan, biến những khối đất sét vô hình thành những tác phẩm nghệ thuật sống động, góp phần tô điểm cho đời sống tinh thần của biết bao người. Từng đường nét, từng màu sắc trên những sản phẩm gốm của họ đều chứa đựng tâm huyết và tình yêu mà họ dành cho làng nghề Bát Tràng.

Năm 1986, cánh cửa mới mở ra cho làng nghề Bát Tràng. Hai nghệ nhân nắm bắt cơ hội, cùng nhau xây dựng một xưởng gốm nhỏ bé.

Họ như những nhà phù thủy, biến những khối đất sét vô hình thành những tác phẩm nghệ thuật sống động. Bàn tay họ khéo léo vuốt ve từng đường nét, tạo hình nên những chiếc bình, chiếc đĩa với những đường cong mềm mại. Mỗi khi chạm vào đất sét, họ như được hòa mình vào thiên nhiên, cảm nhận được sự ấm áp của đất mẹ.

Những ngày tháng miệt mài trong xưởng gốm là những ngày tháng hạnh phúc nhất của họ. Họ đã cùng nhau trải qua biết bao khó khăn, thử thách, nhưng niềm đam mê với gốm luôn thôi thúc họ không ngừng sáng tạo. Có những đêm, họ thức trắng để hoàn thiện một tác phẩm, có những lần sản phẩm bị vỡ vụn trong lò nung khiến họ buồn lòng, nhưng rồi họ lại đứng lên và bắt đầu lại.

“Chúng tôi tìm thấy niềm vui trong từng đường nét, từng màu sắc. Mỗi tác phẩm hoàn thành đều là một đứa con tinh thần của chúng tôi. Có những khi, chúng tôi làm việc đến quên cả thời gian. Ánh đèn le lói soi bóng hai chúng tôi trên những chiếc bình gốm còn ướt sương. Đó là những khoảnh khắc thiêng liêng, những khoảnh khắc mà chúng tôi cảm thấy mình thật sự sống”, nghệ nhân Phạm Thị Minh Châu chia sẻ.

Vẻ đẹp riêng biệt của sự không hoàn hảo

Men Raku, một dòng men mang đậm chất Nhật Bản, đã đến Việt Nam và tìm thấy một mái nhà mới trong xưởng gốm của nghệ nhân Nguyễn Văn Lợi. Tuy nhiên, để làm chủ được loại men này tại một đất nước có khí hậu và nguồn nguyên liệu khác biệt là một thử thách không hề nhỏ. Nhiều đêm, ông trăn trở trước lò nung, tìm cách chinh phục những bí ẩn của men Raku. Cuối cùng, bằng sự kiên trì và lòng đam mê, ông đã tạo ra những tác phẩm mang đậm dấu ấn cá nhân.

“Men Raku đối với tôi không chỉ đơn thuần là một loại men. Nó là biểu tượng của sự hoàn hảo trong cái không hoàn hảo. Những vết nứt, những màu sắc biến đổi không theo ý muốn lại tạo nên vẻ đẹp độc đáo cho từng sản phẩm. Đó là một bài học về cuộc sống: không có gì là hoàn hảo, nhưng trong sự không hoàn hảo ấy vẫn chứa đựng vẻ đẹp riêng”, nghệ nhân bày tỏ.

Khác hẳn với những loại gốm truyền thống, men Raku được nung ở nhiệt độ thấp hơn, chỉ khoảng 850-1000 độ C. Chính sự khác biệt này đã tạo nên những nét độc đáo riêng biệt cho dòng gốm này. Sau khi nung, sản phẩm còn đỏ rực được vội vàng lấy ra khỏi lò và trải qua một màn “tắm lửa” đầy kịch tính. Khi tiếp xúc với nước hoặc các chất tạo màu như tro, mùn cưa, bề mặt gốm lập tức xuất hiện những vết nứt tinh xảo và những mảng màu bất ngờ, tạo nên một hiệu ứng thị giác vô cùng độc đáo.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Lợi cho biết, trên bề mặt mỗi chiếc bình Raku, những đường vân li ti như những câu chuyện kể về hành trình của nó. Đó là những vết nứt craquelure, dấu ấn của sự thay đổi nhiệt độ đột ngột khi sản phẩm được vùi trong nước lạnh. Những vết nứt ấy không phải là sự tàn phá mà là một phần vẻ đẹp độc đáo, chứa đựng bao câu chuyện về thời gian.

Bảng màu của men Raku cũng là một thế giới đầy màu sắc bất ngờ. Từ những gam màu nóng bỏng như đỏ, cam cho đến những gam màu trầm lắng như xanh lam, đen, mỗi chiếc bình Raku đều mang một vẻ đẹp riêng. “Sự kết hợp ngẫu nhiên giữa các sắc tố và phản ứng hóa học trong quá trình nung tạo nên những hiệu ứng màu sắc độc đáo, khiến mỗi sản phẩm trở thành một tác phẩm nghệ thuật độc nhất. Đó như một bức tranh trừu tượng, mỗi lần ngắm nhìn, ta lại khám phá ra những điều mới mẻ”, ông Nguyễn Văn Lợi chia sẻ

Tiếng lách cách của bàn xoay, mùi đất sét ẩm ướt, ánh lửa hồng rực của lò nung, từ đó mỗi chiếc bình, mỗi chiếc đĩa được tạo ra đều mang một vẻ đẹp riêng, như một bản giao hưởng của đất, của lửa và của thời gian. Nguyễn Văn Lợi và Phạm Minh Châu – hai nghệ nhân đã không chỉ tạo ra những sản phẩm gốm, mà còn tạo ra một câu chuyện về sự sáng tạo, về tình yêu với nghệ thuật và về sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại. Thành công của họ đã đưa gốm Bát Tràng vươn xa ra thế giới, khẳng định vị thế của gốm sứ Việt Nam trên bản đồ nghệ thuật thế giới.

Qua những tác phẩm của mình, họ muốn chia sẻ tình yêu của mình với đất sét, với cuộc sống và với những giá trị truyền thống. Gốm đối với họ không chỉ là một nghề, mà còn là một phần cuộc đời, là niềm tự hào của cả một dòng họ, là văn hoá của một đất nước.

Phan Anh