Hiệp ước cho tương lai

Lời hiệu triệu của chủ nghĩa đa phương

Trong khuôn khổ Tuần lễ cấp cao Đại hội đồng Liên hợp quốc tháng 9/2024, Đại hội đồng Liên hợp quốc (LHQ) đã thông qua “Hiệp ước cho tương lai”, văn kiện được Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres mô tả là một thỏa thuận mang tính bước ngoặt, để thế giới bước tiến tới “chủ nghĩa đa phương hiệu quả hơn, toàn diện hơn, có mạng lưới hơn”.

Với hơn 50 trang và 56 mục tiêu được đề cập, hiệp ước nêu ra tầm nhìn cho hợp tác đa phương trên toàn bộ các vấn đề hàng đầu đối với thế giới hiện nay, bao gồm hòa bình và an ninh, mục tiêu phát triển bền vững, cải cách quản trị toàn cầu, biến đổi khí hậu, bình đẳng giới, trí tuệ nhân tạo (AI) và hợp tác kỹ thuật số.

Ngay trong các điều khoản mở đầu của hiệp ước, Đại hội đồng LHQ đã cam kết thực hiện các hành động táo bạo, đầy tham vọng, nhanh chóng, công bằng và mang tính chuyển đổi để thực hiện “Chương trình nghị sự 2030” vì sự phát triển bền vững và đặt mục tiêu xóa đói giảm nghèo vào trọng tâm của các nỗ lực thực hiện mục tiêu đó.

Trong những điều khoản khác, các nhà lãnh đạo thế giới đã cam kết thu hẹp khoảng cách tài trợ cho Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDG) ở các nước đang phát triển, để đảm bảo rằng hệ thống thương mại đa phương tiếp tục là động lực cho phát triển bền vững và đẩy nhanh cải cách cấu trúc tài chính quốc tế để tăng cường tiếng nói và đại diện của các nước đang phát triển.

Đại hội đồng cũng cam kết cải cách Hội đồng Bảo an, thừa nhận nhu cầu cấp thiết phải làm cho cơ quan này mang tính đại diện, toàn diện, minh bạch, hiệu quả, hiệu suất, dân chủ và có trách nhiệm hơn.

“Hiệp ước cho tương lai” cũng có hai phụ lục. Phụ lục đầu tiên mang tên “Hiệp ước Kỹ thuật số Toàn cầu” với mục tiêu xóa bỏ mọi khoảng cách kỹ thuật số; thúc đẩy một không gian kỹ thuật số toàn diện, cởi mở, an toàn và bảo mật, tôn trọng, bảo vệ và thúc đẩy quyền con người; tăng cường quản trị quốc tế về trí tuệ nhân tạo (AI). Phụ lục thứ hai có tên “Tuyên bố về các Thế hệ Tương lai”, đặt ra một bộ nguyên tắc chỉ đạo, cam kết và hành động nhằm thúc đẩy sự ổn định, hòa bình và an ninh quốc tế; đảm bảo các xã hội hòa bình, toàn diện và công bằng trong khi giải quyết bất bình đẳng trong và giữa các quốc gia cũng như nhu cầu đặc biệt của các nước đang phát triển.

Với những nội dung ấy, “Hiệp ước cho tương lai” được xem như một chiến thắng, dù không quá lớn nhưng lại mang tính bước ngoặt của chủ nghĩa đa phương. Hoặc nói như Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres, thì hiệp ước này sẽ “đưa chủ nghĩa đa phương trở lại từ bờ vực thẳm”.

Chờ những hành động cụ thể và mạnh mẽ

Trong bối cảnh chiến tranh đang lan rộng ở Trung Đông, các cuộc xung đột tàn khốc liên tục ở châu Phi và châu Âu, và sự ngờ vực giữa các quốc gia thành viên của “Nam Bán cầu” còn nhiều khó khăn về việc “Bắc Bán cầu” gồm nhiều các quốc gia giàu có không thực hiện những cam kết trước đây về chống biến đổi khí hậu, nạn đói và nghèo đói cùng cực, việc LHQ thông qua “Hiệp ước cho tương lai” là một nỗ lực quan trọng nhằm giải quyết những thách thức hàng đầu mà nhân loại đang phải đối mặt.

“Tương lai của chúng ta nằm trong tay chúng ta”, cựu Thủ tướng Cameroon, Philemon Yang – người giữ chức Chủ tịch luân phiên của Đại hội đồng LHQ nhấn mạnh tại kỳ họp thứ 79, sau khi Hiệp ước được thông qua. Theo ông, văn kiện này đại diện cho lời cam kết giải quyết các cuộc khủng hoảng trước mắt và đặt nền tảng cho một trật tự toàn cầu bền vững, công bằng và hòa bình cho tất cả các dân tộc và quốc gia. 

Nhưng muốn hiệp ước thực sự tạo ra bước ngoặt, các quốc gia đều phải hành động. Ông Richard Gowan, Giám đốc Nhóm khủng hoảng quốc tế Liên hợp quốc cho biết: “Điều quan trọng là các thành viên LHQ phải đưa ra một kế hoạch thực hiện phù hợp cho các phần có thể thực hiện được của hiệp ước, vì chúng ta thường thấy các nhà lãnh đạo thế giới ký vào những lời cam kết nghe có vẻ hay ho tại LHQ nhưng sau đó lại không thực hiện chúng”.

Theo ông Gowan, sẽ cần phải có những nỗ lực đáng kể để thúc đẩy 56 hành động đã được nhất trí trong hiệp ước. Điều này không chỉ đòi hỏi phải nêu rõ các mốc thời gian và chỉ tiêu tiến độ cụ thể, mà còn phải đảm bảo việc thực hiện đánh giá tổng thể hiệp ước thông qua một cuộc họp ở cấp nguyên thủ quốc gia.

Tuy nhiên, các quốc gia thành viên và những bên khác quan tâm đến việc đảm bảo hiệp ước được thực hiện đầy đủ sẽ có một số cơ hội hành động ngay trong những tháng và năm tới. Cùng với đó, việc Đức – một trong hai quốc gia bảo trợ của “Hiệp ước cho tương lai” – sẽ lãnh đạo nhiệm kỳ chủ tịch Đại hội đồng lần thứ 80 (năm 2025-2026), và một Tổng thư ký Liên hợp quốc mới nhậm chức vào tháng 1/2027 cũng hứa hẹn những hành động xuyên suốt của LHQ để thúc đẩy hiện thực hóa các cam kết của hiệp ước.

Một con đường thay đổi mang đến cho các thế hệ hiện tại và tương lai cơ hội xây dựng hệ thống quản trị toàn cầu hiệu quả hơn, có mạng lưới hơn và toàn diện hơn, vì thế sẽ mở ra ngay từ năm 2025 này. Bởi nói như Thủ tướng Đức, Olaf Scholz thì “nếu các quốc gia không đoàn kết thực hiện hơn 50 hành động của hiệp ước, chẳng những lịch sử… mà cả những người trẻ trên toàn thế giới sẽ phán xét chúng ta”.

Quang Anh