Hệ lụy kinh tế và xã hội khi mức sinh giảm

Nhiều nỗi lo

Trong những năm qua, Việt Nam đã chứng kiến sự thay đổi đáng kể trong cấu trúc dân số, với mức sinh giảm mạnh. Dự báo của các tổ chức quốc tế và trong nước cho thấy, nếu xu hướng này tiếp tục, nền kinh tế Việt Nam sẽ đối mặt với một loạt thách thức lớn.

Việt Nam đã bước vào quá trình già hóa dân số từ khá sớm, với tỷ lệ sinh giảm mạnh trong suốt 2 thập kỷ qua. Tính đến năm 2023, tỷ lệ sinh ở Việt Nam đã giảm xuống mức thấp hơn tỷ lệ thay thế. Theo đó, mỗi năm, số lượng trẻ em sinh ra không đủ để duy trì dân số ở mức ổn định.

Một trong những tác động lớn nhất của việc mức sinh giảm là sự thay đổi trong cơ cấu lao động. Khi dân số trẻ giảm, lực lượng lao động sẽ ngày càng thiếu hụt, đặc biệt là ở các ngành công nghiệp và dịch vụ, có thể dẫn đến tình trạng thiếu nhân lực, ảnh hưởng đến năng suất lao động và khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước.

Cùng với mức sinh giảm, tỷ lệ người già trong dân số tăng lên, tạo ra tác động dài hạn đáng lo ngại đối với nền kinh tế. Khi dân số già hóa, yêu cầu về các dịch vụ y tế, chăm sóc sức khỏe và an sinh xã hội tăng lên. Điều này tạo ra gánh nặng lớn cho ngân sách nhà nước, đồng thời đẩy mạnh nhu cầu đầu tư vào hạ tầng y tế, bảo hiểm xã hội và chăm sóc người cao tuổi.

Một nền kinh tế già hóa cũng có thể khiến tiêu dùng giảm, khi người cao tuổi có xu hướng chi tiêu ít hơn so với nhóm tuổi lao động, ảnh hưởng tiêu cực đến các ngành sản xuất, tiêu dùng và dịch vụ.

Các giải pháp tài chính là biện pháp quan trọng

Với vấn đề già hóa dân số, Việt Nam có thể thực hiện các biện pháp như cải cách chính sách dân số, khuyến khích người dân sinh đẻ nhiều hơn thông qua các ưu đãi về tài chính, chăm sóc sức khỏe và giáo dục. Đồng thời, việc tăng cường đào tạo nghề, cải thiện chất lượng lao động và thúc đẩy tự động hóa, ứng dụng công nghệ vào sản xuất có thể giúp giảm bớt gánh nặng lao động.

Tại Tọa đàm “Lựa chọn làm mẹ: Có con hay không có con”, được tổ chức mới đây, các chuyên gia đã phân tích nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng giảm sinh là sự gia tăng áp lực công việc, chi phí nuôi con ngày càng tăng, khiến nhiều gia đình ngại sinh con.

Cùng với đó, xu hướng độc thân và không có con ngày càng phổ biến, khi phụ nữ có nhiều cơ hội học tập, phát triển nghề nghiệp, tham gia hoạt động xã hội, cũng như dễ dàng tiếp cận thuốc tránh thai.

Ngoài ra, tình trạng hiếm muộn gia tăng do nhiều yếu tố như độ tuổi kết hôn và sinh con của cả nam và nữ tăng, ô nhiễm môi trường ảnh hưởng đến hệ sinh sản…

PGS-TS. Hoàng Thị Diễm Tuyết, Giám đốc Bệnh viện Hùng Vương đánh giá, tỷ lệ vô sinh, hiếm muộn tại Việt Nam gia tăng nhanh chóng không chỉ ảnh hưởng đến dân số, mà còn tác động sâu sắc đến sức khỏe và tâm lý của các cặp vợ chồng.

Điều cốt lõi là nâng cao nhận thức về sức khỏe sinh sản, khuyến khích tầm soát sớm và tạo điều kiện để người bệnh tiếp cận phương pháp điều trị tiên tiến.

BS. Tuyết nhấn mạnh, hỗ trợ tài chính và mở rộng cơ hội điều trị không chỉ giúp giảm gánh nặng kinh tế, mà còn tiếp thêm động lực cho các gia đình trên hành trình làm cha mẹ, góp phần ổn định và phát triển xã hội bền vững.

Sự hỗ trợ từ doanh nghiệp, đặc biệt là trong việc cung cấp các phúc lợi cho nhân viên, đóng một vai trò quan trọng trong việc giảm bớt áp lực kinh tế và tâm lý, từ đó giúp người lao động tự tin hơn trong việc sinh con.

Merck Việt Nam là một trong những doanh nghiệp tiên phong trong việc thực hiện “Chính sách phúc lợi dành cho nhân viên thực hiện hỗ trợ sinh sản theo chỉ định y khoa”. Chương trình này hỗ trợ tài chính cho nhân viên và vợ/chồng của họ để thực hiện hỗ trợ sinh sản khi có chỉ định y khoa, với khoản trợ cấp lên đến 410 triệu đồng.

TS. Ghislaine Dondellinger, Tổng giám đốc Merck Healthcare Việt Nam chia sẻ: “Chúng tôi tin rằng, một môi trường làm việc lý tưởng là nơi phụ nữ không chỉ được hỗ trợ phát triển sự nghiệp, mà còn có điều kiện xây dựng gia đình. Thông qua các sáng kiến này, Merck đang đóng góp thiết thực vào sự tiến bộ chung của xã hội, cải thiện mức sinh và phát triển bền vững”.

Về phía Bộ Y tế, cơ quan này đang rà soát các chính sách dân số và xây dựng báo cáo về thực trạng mức sinh. Dự thảo sửa đổi Pháp lệnh Dân số đề xuất cặp vợ chồng và cá nhân có quyền quyết định về số con, thời gian sinh con và khoảng cách giữa các lần sinh.

Đồng thời, Bộ Y tế cũng đề xuất tăng cường các biện pháp hỗ trợ tài chính, cải thiện chế độ nghỉ thai sản, trợ cấp nuôi con và các ưu đãi khác để khuyến khích các gia đình sinh thêm con.

Ngoài ra, các chuyên gia cho rằng, để đối phó với tình trạng giảm mức sinh và già hóa dân số, Việt Nam cần chú trọng việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, cải thiện hệ thống giáo dục và đào tạo nghề, đồng thời triển khai các chính sách hỗ trợ như lao động linh hoạt, nghỉ thai sản dài hơn và hỗ trợ tài chính cho các gia đình trẻ.