Hàng loạt đổi mới mang tính bước ngoặt trong chính sách giáo dục quốc gia

Chỉ tính riêng hơn 2 tháng đầu năm 2025, lĩnh vực giáo dục có đến 3 sự kiện đáng chú ý với nhiều thay đổi mang tính bước ngoặt. Đây không phải là những sự kiện riêng lẻ mà là một tổng thể chiến lược nhất quán, đặt nền móng cho sự phát triển nguồn nhân lực quốc gia.

Trước hết, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) triển khai Thông tư số 29 có hiệu lực từ ngày 14/2 nhằm siết chặt tình trạng dạy thêm học thêm tràn lan trong hệ thống giáo dục phổ thông.

Song song với đó, ngày 28/2, Bộ Chính trị có quyết định mang tính đột phá khi miễn học phí cho toàn bộ học sinh phổ thông tại các trường công lập từ năm học 2025 – 2026.

Đến ngày 2/3, Tổng Bí thư Tô Lâm có bài viết quan trọng với tiêu đề “Học tập suốt đời”, đánh dấu một bước ngoặt trong chính sách giáo dục quốc gia.

Cả ba sự kiện trên cho thấy chiến lược giáo dục tổng thể và đồng bộ được thiết kế nhằm giải quyết, phát triển nguồn nhân lực quốc gia.

Chấn chỉnh hoạt động dạy thêm

Ngày 14/2, Thông tư 29/2024 thay cho Thông tư 17/2012 do Bộ GD&ĐT ban hành chính thức có hiệu lực, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc chấn chỉnh tình trạng dạy thêm, học thêm trên cả nước.

Khi xây dựng thông tư này, Bộ GD&ĐT hướng tới quan điểm trường không có học thêm, dạy thêm vì về nguyên tắc, nhà trường, thầy cô thực hiện đúng giờ học theo quy định đã bảo đảm cho học sinh lượng kiến thức và đáp ứng yêu cầu cần đạt của Chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Theo khảo sát của Viện Nghiên cứu Giáo dục thực hiện vào năm 2023, trung bình mỗi học sinh THPT tại các thành phố lớn phải tham gia 12 – 15 tiết học thêm mỗi tuần, chiếm gần 40% thời gian học tập với mức học phí trung bình 2 – 4 triệu đồng/tháng. Điều này không chỉ gây áp lực tài chính mà còn tạo ra sự mất cân bằng trong phát triển toàn diện của học sinh.

Nghiên cứu so sánh quốc tế PISA 2022 cũng chỉ ra học sinh Việt Nam đạt điểm cao trong các bài kiểm tra tiêu chuẩn (xếp thứ 31/79 về toán học), nhưng lại yếu về khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề thực tiễn (xếp thứ 49/79). Điều này phản ánh mô hình giáo dục hiện tại đang quá tập trung vào ghi nhớ và luyện thi, thay vì phát triển năng lực tư duy và khả năng học tập độc lập.

Chính vì vậy, việc ban hành Thông tư 29 là điều cần thiết trong bối cảnh hiện nay. Bằng việc giới hạn dạy thêm, Thông tư buộc hệ thống giáo dục phải nâng cao chất lượng giảng dạy trong giờ chính khóa và chuyển từ phương pháp truyền thụ kiến thức một chiều sang mô hình phát triển năng lực tư duy và tự học.

Thời gian qua, nhiều trường học xếp đầu cả nước về thành tích như hệ thống THPT chuyên Hà Nội – Amsterdam, Phan Bội Châu (Nghệ An)… đã thử nghiệm thành công mô hình này với 70% thời gian học tập dành cho hoạt động thực hành, thảo luận và nghiên cứu.

Miễn học phí cho học sinh

Ngày 28/2, Bộ Chính trị quyết định thực hiện miễn toàn bộ học phí cho học sinh từ mầm non đến hết trung học phổ thông công lập trên phạm vi cả nước. Thời điểm thực hiện từ đầu năm học mới 2025 – 2026 (tháng 9/2025 trở đi).

Dự kiến nhu cầu kinh phí ngân sách nhà nước phải chi trả để thực hiện chủ trương miễn học phí cho những đối tượng nêu trên là khoảng 30.000 tỷ đồng/năm.

Theo mô hình dự báo của Bộ GD&ĐT, biện pháp này sẽ giúp tỷ lệ hoàn thành chương trình trung học cơ sở tăng từ 88,6% hiện nay lên 95% vào năm 2030, đồng thời nâng tỷ lệ học sinh hoàn thành trung học phổ thông từ 72,3% lên 85%. Đây là điều kiện tiên quyết để tạo ra nguồn nhân lực có trình độ đủ để thích ứng với nền kinh tế tri thức.

Theo thống kê, hiện cả nước có 23,2 triệu học sinh (chưa bao gồm học sinh học tại các trung tâm giáo dục nghề nghiệp và giáo dục thường xuyên). Trong đó có 3,1 triệu học sinh mầm non dưới 5 tuổi; 1,7 triệu học sinh mầm non 5 tuổi; 8,9 triệu học sinh tiểu học; 6,5 triệu học sinh trung học cơ sở và 3 triệu học sinh trung học phổ thông.

Trong khi đó, chi phí học tập trực tiếp và gián tiếp hiện chiếm trung bình 15 – 20% thu nhập hộ gia đình và là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng bỏ học ở các vùng khó khăn. Tỷ lệ bỏ học ở cấp trung học cơ sở tại các tỉnh miền núi phía Bắc vẫn dao động ở mức 8 – 12%, cao gấp 4 lần so với các thành phố lớn.

Học tập suốt đời

Lời kêu gọi “học tập suốt đời” của Tổng Bí thư Tô Lâm không phải là khẩu hiệu hoàn toàn mới, nhưng được đặt trong bối cảnh toàn cầu đặc biệt và có những yêu cầu riêng biệt nên có ý nghĩa và tầm quan trọng rất đặc biệt.

Theo báo cáo của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) năm 2023, 50% kiến thức đại học sẽ trở nên lỗi thời sau 5 năm trong lĩnh vực công nghệ và sau 10 năm trong hầu hết những ngành nghề khác. Tốc độ đổi mới công nghệ khiến 65% học sinh tiểu học hiện nay sẽ làm những công việc chưa từng tồn tại khi em trưởng thành.

Tổng Bí thư Tô Lâm nói: “Thực hiện các quan điểm, chủ trương của Đảng, việc xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời đã trở thành phong trào, thành nhu cầu, thành nếp văn hóa và đạt nhiều kết quả quan trọng.

Theo đó, đã hình thành hệ thống giáo dục quốc dân thống nhất từ giáo dục mầm non đến đào tạo sau đại học; các loại hình trường, lớp, loại hình đào tạo được đa dạng hóa, mang lại cơ hội học tập cho người dân ở mọi lứa tuổi”.

Bài viết của Tổng Bí thư cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc học tập liên tục trong bối cảnh cuộc cách mạng khoa học công nghệ đang diễn ra mạnh mẽ.

Khẳng định để Việt Nam phát triển bền vững trong thời đại tri thức, toàn dân cần thực hiện việc học tập suốt đời, đặc biệt là cán bộ, đảng viên phải hội tụ được TÂM – TÀI – TRÍ – LỰC, “dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám hy sinh vì lợi ích chung”.

Cùng với đó, Tổng Bí thư Tô Lâm thẳng thắn chỉ ra những “căn bệnh” đang hạn chế hiệu quả của việc xây dựng tinh thần học tập suốt đời, nhấn mạnh sự cần thiết của việc khắc phục những hạn chế này để tạo động lực cho việc học tập liên tục.

Tuy nhiên, để có thể thực hiện chiến lược giáo dục quốc gia mới, chúng ta cần tập trung vào giải quyết ba vấn đề. Thứ nhất, cải cách toàn diện chương trình và phương pháp giáo dục phổ thông. Thứ hai, xây dựng hệ thống hỗ trợ phổ cập giáo dục toàn diện. Thứ ba, xây dựng văn hóa học tập suốt đời trong toàn xã hội.

Với đội ngũ nhân lực được đào tạo theo chiến lược giáo dục mới, trong tương lai họ không chỉ bù đắp sự thiếu hụt mà còn là tiền đề cần thiết để đưa cả nước tiến vào thời kỳ phát triển mới thành công, làm cho đất nước Việt Nam ngày càng giàu có, vững mạnh, phồn vinh, “sánh vai với các cường quốc 5 châu” như Bác Hồ từng mong muốn.

Ngô Tiến Long