Giữ gìn ngôn ngữ tiếng Việt trong thời kỳ hội nhập

Chia sẻ tại cuộc hội thảo về phương pháp giọng nói cho giáo viên các cấp được tổ chức tại Hà Nội vào chiều 23/3, MC – thạc sĩ Thanh Mai, nguyên Phó Trưởng khoa Văn hóa Nghệ thuật của trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương – đặc biệt quan tâm đến vấn đề giữ gìn ngôn ngữ tiếng Việt trong thời kỳ hội nhập.

Theo MC Thanh Mai, trong quá trình phát triển, rất nhiều từ mới, cụm từ mới, thuật ngữ mới thuần Việt đã được ra đời và phục vụ tốt hơn công việc giao tiếp, diễn đạt ý tưởng và phát triển kinh tế, xã hội, khoa học.

Mặt khác, ngày nay thế hệ trẻ sử dụng ngôn ngữ nước ngoài nhiều, xuất hiện các từ lóng, từ vay mượn. ngôn ngữ tiếng Việt bỗng nhiên có thêm những từ ghép, từ viết tắt, ký hiệu, ví dụ vợ = Vk, chồng = Ck… Thói quen sử dụng ngôn ngữ ẩn dụ với tần suất quá dày đặc trong giao tiếp cũng tác động không nhỏ đến cách giới trẻ dùng từ lóng, đặc biệt là thế hệ Gen Z. Những từ lóng này được coi như ngôn ngữ giao tiếp hàng ngày do một nhóm người ngầm hiểu và quy ước với nhau nhưng ngày càng trở nên phổ biến hơn. Ví dụ: “da dẻ” – cách nói hài hước của từ “ra vẻ”; “khum” – là cách từ chối nhưng mức độ nhẹ hơn từ “không”, thường được sử dụng trong những cuộc trò chuyện thân mật; “mai đẹt ti ni” – phiên âm tiếng Việt của cụm từ tiếng Anh “my destiny” để chỉ định mệnh của mình…

Hiện nay vấn đề “toàn cầu hóa văn hóa, toàn cầu hóa ngôn ngữ” minh chứng cho quá trình giao thoa về ngôn ngữ diễn ra mạnh mẽ khiến tiếng Việt cùng lúc phải “cạnh tranh” với nhiều ngôn ngữ/ngoại ngữ khác. Bên cạnh đó, dưới tác động của quá trình đô thị hóa, nền kinh tế thị trường, sự di chuyển liên tục dòng người nhập cư tăng nhanh vào các đô thị ở ba miền Bắc, Trung, Nam, giữa các vùng đô thị trong một miền, giữa nông thôn và thành thị… nên tiếng Việt cũng có những thay đổi đáng kể. Trong quá trình hội nhập, phương ngữ dần ảnh hưởng và “hòa theo” văn hóa khu vực trung tâm; chẳng hạn người miền Trung, miền Nam sinh sống làm việc tại Hà Nội sẽ thay đổi giọng nói và phát âm theo cách người Hà Nội nói. Phần đa người dân tại các tỉnh thành chỉ nói giọng vùng miền (phương ngữ) khi gặp người cùng quê hương, hoặc giao tiếp với người thân trong gia đình của họ.

“Phải nói rằng, tiếng Việt là ngôn ngữ mẹ đẻ của đại đa số người dân Việt Nam, là công cụ giao tiếp chính yếu, phổ cập trong cộng đồng dân cư hơn 100 triệu người nhưng sự “biến thiên” của nó cũng diễn ra liên tục. Bản chất tiếng Việt cho đến nay luôn tự biến đổi, tự tiếp nhận vốn từ vựng từ bên ngoài khá nhiều, tự điều chỉnh một cách chủ động, biến thành cái riêng. Vấn đề đặt ra là chúng ta phải kế thừa những giá trị ngôn ngữ truyền thống và hội nhập như thế nào để không đánh mất bản sắc của tiếng mẹ đẻ ở mỗi vùng phương ngữ, đặc biệt là của những vùng dân tộc thiểu số ít người.

Quá trình hòa nhập tiếng Việt diễn ra cũng là xu thế hội nhập và toàn cầu hóa khiến tiếng Việt có nhiều cơ hội tiếp thu được nhiều yếu tố mới và tiến bộ làm cho tiếng Việt trở nên giàu có. Nhưng mặt khác tiếng Việt cũng phải đối đầu trước nguy cơ hòa tan theo xu hướng áp đảo của “thế giới phẳng” về ngôn ngữ và văn hóa do một số nước lớn sử dụng. Trong suốt những năm vừa qua, dù được đề cập dưới nhiều khía cạnh nội dung phong phú nhưng mục tiêu thống nhất là “Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt” vẫn luôn là một chủ đề liên tục được luận bàn”, MC Thanh Mai nói.

Nữ MC là tác giả cuốn sách Cẩm nang chữa nói ngọng cho rằng: Quá trình hội nhập quốc tế và giao lưu văn hóa thế giới càng được đẩy nhanh thì tốc độ gia tăng vốn từ vựng mới từ ngôn ngữ ngoại lai ngày càng cao. Theo thời gian, những từ ngữ mới cập nhật, được số đông thay đổi, chấp nhận sẽ tồn tại, gia nhập vào vốn ngôn ngữ chung, làm phong phú thêm tiếng Việt. Tiếp đó, những từ ngữ không phù hợp sẽ nhanh chóng bị đào thải, lãng quên, thậm chí là mất hẳn. Tuy nhiên, xuất phát từ tính đặc thù của hoạt động ngôn ngữ, quá trình này diễn ra chậm hơn nhiều so với thực tiễn đời sống xã hội. Chúng ta cần có những chính sách, cơ chế thích hợp nhằm tạo nên “bộ lọc” giúp cho tiếng Việt có khả năng tiếp biến trong quá trình giao thoa và hội nhập toàn cầu.

Yêu cầu đặt ra đòi hỏi các nhà nghiên cứu ngôn ngữ, văn hóa, báo chí và truyền thông; những nhà cải cách giáo dục, các chuyên gia cần nghiên cứu toàn diện, sâu sắc về đời sống ngôn ngữ để kịp thời có những phản biện, góp ý nhằm chấn chỉnh những lệch lạc trong sử dụng ngôn ngữ tiếng Việt. Việc quy định chặt chẽ về ngôn ngữ nói chung, tiếng Việt nói riêng cũng cần chuẩn mực, khoa học, tăng cường vai trò quản lý nhà nước đối với hoạt động ngôn ngữ tiếng Việt chuẩn hóa trong các lĩnh vực: Chính trị, xã hội, khoa học, giáo dục, báo chí, phát thanh truyền hình, hành chính, pháp luật. Trong mỗi nhà trường, thầy cô lan tỏa tình yêu tiếng Việt, tạo cảm hứng để từ những đứa trẻ từ khi học nói, viết ngôn ngữ Việt đều ý thức được trách nhiệm nói đúng, viết đúng ngôn ngữ mẹ đẻ.

“Vẫn biết, trong nhịp sống toàn cầu hội nhập hôm nay có nhiều biến động, mỗi quốc gia cần có phương cách bảo toàn văn hóa của mình, trong đó Việt Nam không ngoại lệ. Chúng ta mong muốn ngôn ngữ tiếng Việt hòa nhập nhưng không “hòa tan”, phương ngữ Việt ở các vùng miền, tỉnh thành không mất đi mà vẫn theo kịp ngôn ngữ toàn dân đại chúng để văn hóa Việt, ngôn ngữ của người Việt luôn ở một chỉnh thể cố kết chặt chẽ”, MC Thanh Mai bày tỏ.