Ngày nay, một trong những dịp nghỉ lễ của người Việt là ngày giỗ tổ Hùng Vương (mùng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm). Tuy nhiên lịch sử về ngày này thì chắc chắn sẽ có nhiều bạn đọc chưa biết và tìm hiểu về ngày lễ thiêng liêng của Dân tộc. Vì vậy, hôm nay nhân dịp giỗ tổ Hùng Vương, Giải Đáp Việt sẽ cùng bạn đọc khám phá về lịch sử của ngày giỗ tổ Hùng Vương, ngày mà mọi con em Việt Nam nhớ đến ơn của những đời vua Hùng giúp gây dựng nên đất nước ta.
Chắc hẳn ai là người Việt cũng thuộc nằm lòng hoặc từng nghe những câu ca dao có từ xa xưa này:
“Dù ai đi ngược về xuôi
Nhớ ngày Giỗ Tổ mồng mười tháng ba
Khắp miền truyền mãi câu ca
Nước non vẫn nước non nhà ngàn năm”
Câu da dao này đã thấm nhuần trong lòng mỗi người dân Việt Nam từ thế hệ này qua thế hệ khác. Hàng ngàn năm nay, cứ đến ngày đó con dân Việt Nam lại trở về với cội nguồn dân tộc. Đền Hùng vẫn ở đấy và luôn là biểu tượng tôn kính và uy nghiêm trong lòng mỗi người Việt.
Theo truyền thuyết xa xưa thì Lạc Long Quân và Âu Cơ được xem là Thủy Tổ của người Việt, con Lạc cháu Hồng. Lễ giỗ tổ được diễn ra vào ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm tại Đền Hùng, Việt Trì, Phú Thọ. Đó được xem là ngày giỗ tổ, tuy nhiên lễ hội Đền Hùng đã tổ chức trước đó với những phong tục cổ truyền, người dân hành hương tưởng niệm các bậc vua Hùng và hội sẽ kết thúc đúng vào ngày 10 tháng 3 âm lịch với lễ rước kiệu và dâng hương lên Đền Thượng.
Từ xa xưa, lễ hội Đền Hùng đã có vị thế đặc biệt trong lòng mỗi con dân Việt Nam, thể hiện tinh thần biết ơn đến nguồn cội, uống nước nhớ nguồn, một trong những phẩm chất tốt của người Việt. Trong bản ngọc phả viết thời nhà Trần, năm 1470 đời vua Lê Thánh Tông và đời vua Lê Kính Tông năm 1601 sao chép đóng dấu kiềm để tại Đền Hùng nói rằng: “… Từ nhà Triệu, nhà Đinh, nhà Lê, nhà Lý, nhà Trần đến triều đại ta bây giờ là Hồng Đức Hậu Lê vẫn cùng hương khói trong ngôi đền ở làng Trung Nghĩa. Những ruộng đất sưu thuế từ xa xưa để lại dùng vào việc cúng tế vẫn không thay đổi…”
Qua đây có thể thấy, từ thời Hậu Lê trở về trước, các triều đại đều quản lý Đền Hùng theo cách giao lại cho dân sở tại chịu trách nhiệm trông nom, bảo vệ, hương khói và làm Giỗ Tổ vào ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm. Bù lại, họ sẽ được miễn nộp thuế cho 500 mẫu ruộng, miễn đóng sưu và miễn đi phu, đi lính.
Cho đến đời nhà Nguyễn vào năm Khải Định thứ 2 tức là năm 1917, Tuần phủ Phú Thọ lúc đó là Lê Trung Ngọc đã trình bộ lễ ấn định ngày mùng Mười tháng Ba âm lịch hàng năm là Ngày Quốc tế (Quốc lễ, Quốc giỗ). Điều này được tấm bia Hùng Vương từ khảo do Tham tri Bùi Ngọc Hoàn, Tuần phủ Phú Thọ lập năm Bảo Đại thứ 15 tức là năm 1940 và cũng đang được đặt ở Đền Thượng trên núi Hùng, xác nhận: “Trước đây, ngày Quốc tế lấy vào mùa thu làm định kỳ. Đến năm Khải Định thứ hai (dương lịch là năm 1917), Tuần phủ Phú Thọ là Lê Trung Ngọc có công văn xin bộ Lễ ấn định ngày mồng Mười tháng Ba hằng năm làm ngày Quốc tế, tức trước ngày giỗ tổ Hùng Vương đời thứ 18 một ngày. Còn ngày giỗ (11 tháng Ba) do dân sở tại làm lễ”
Và kể từ đây, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương được chính thức đưa vào luật pháp và ấn định là ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm.
Sau cách mạng tháng Tám năm 1945, Đảng Và Nhà nước ta rất quan tâm tới Đền Hùng, Chủ Tịch Hồ Chí Minh, các lãnh đạo đảng, Nhà nước đều về thăm viếng, kế tục truyền thống cao đẹp của cha ông, thể thiện đạo đức “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.
Ngay sau cách mạng thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh của Chủ tịch nước số 22/SL – CTN vào ngày 18 tháng 2 năm 1946 chính thức cho công chức, người lao động được nghỉ vào ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm để tham gia tổ chức các hoạt động Giỗ Tổ Hùng Vương – hướng tới cội nguồn dân tộc.
Trong ngày Giỗ Tổ năm Bính Tuất năm, cụ Huỳnh Thúc Kháng – Quyền Chủ tịch nước đã dâng 1 tấm bản đồ Tổ quốc Việt Nam và 1 thanh gươm quý nhằm cáo với Tổ tiên về đất nước bị xâm lăng và cầu mong Tổ tiên phù hộ cho quốc thái dân an, thiên hạ thái bình cùng nhau đoàn kết, đánh tan giặc xâm lược, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ của đất nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã 2 lần về thăm Đền Hùng (19/9/1954 và 19/8/1962). Tại đây Người đã có câu nói bất hủ: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước – Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Người còn nhắc: “Phải chú ý bảo vệ, trồng thêm hoa, thêm cây cối để Đền Hùng ngày càng trang nghiêm và đẹp đẽ, thành công viên lịch sử cho con cháu sau này đến tham quan”.
Năm 1995, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương đã được Ban Bí thư ghi trong thông báo là ngày lễ lớn trong năm. Ngành Văn hóa thông tin – thể thao phối hợp với các ngành chức năng đã tổ chức lễ hội trong thời gian 10 ngày (từ 1/3 đến 10/3 âm lịch).
